The Issue of Benefiting from Legal Aid for Private Law Legal Entities in Civil Proceedings

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 3, 697 - 719

Hakan Erzeybek

Öz

In the settlement of disputes arising from private law, the ability to benefit from the state's justice services depends on the payment of some judicial expenses. This situation constitutes a serious obstacle to the application of persons who do not have economic sufficiency to judicial authorities. With the institution of judicial assistance, persons who do not have economic sufficiency are temporarily exempted from the judicial expenses they have to pay in order to make their claims or defences before the judicial authorities. Considering the importance of the legal aid institution, the determination of the persons who can benefit from legal aid is of particular importance. Article 334/II of the Code of Civil Procedure does not clearly regulate whether private law legal entities other than public benefit associations and foundations may benefit from the provisions on judicial assistance. This situation has brought about different discussions in the doctrine and practice on the issue of whether private law legal entities outside the scope of the regulation can benefit from the legal aid provisions. As a matter of fact, the Constitutional Court decided that the regulation categorically limiting the benefit of private law legal entities from the provisions on legal aid is unconstitutional and should be cancelled. In our study, in the light of the reflections of the annulment decision of the Constitutional Court, the regulations in comparative law, scientific and judicial jurisprudence, we make determinations and evaluations on the issue of private law legal entities benefiting from legal aid in terms of civil procedural law.

Anahtar Kelimeler

Legal Aid, Legal Person, Public Benefit Association and Foundation, Corporation

Hukuk Yargılamasında Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Adlî Yardımdan Yararlanması Meselesi

Öz

Özel hukuktan kaynaklı uyuşmazlıklarının çözümünde, devletin adalet hizmetlerinden yararlanılabilmesi, bir kısım yargılama giderlerinin ödenmesine bağlıdır. Bu durum, ekonomik yeterliliğe sahip olmayan kişilerin yargısal makamlara müracaatlarının önünde ciddi bir engel oluşturmaktadır. Adlî yardım kurumu ile ekonomik yeterliliğe sahip olmayan kişilere yargısal makamlar nezdinde iddia veya savunmalarını gerçekleştirebilmeleri için ödemeleri gereken yargılama giderlerinden geçici olarak muafiyet tanınmaktadır. Adlî yardım kurumunun önemi dikkate alındığında, adlî yardımdan yararlanabilecek kişilerin belirlenmesi de ayrı bir öneme sahiptir. Hukuk Muhakemeleri Kanunu m. 334/II’de kamuya yararlı dernekler ve vakıflar haricindeki özel hukuk tüzel kişilerinin adlî yardım hükümlerinden yararlanıp yararlanmayacağı konusunda açık bir yasal düzenleme yapılmamıştır. Bu durum, düzenlemenin kapsamı dışında kalan özel hukuk tüzel kişilerinin adlî yardım hükümlerinden yararlanıp yararlanamayacağı meselesinde öğretide ve uygulamada farklı tartışmaları da beraberinde getirmiştir. Nitekim Anayasa Mahkemesi’nce özel hukuk tüzel kişilerinin adlî yardım hükümlerinden yararlanmasını kategorik olarak sınırlayan düzenlemenin Anayasa’ya aykırı olduğuna ve iptaline karar verilmiştir. Çalışmamızda, Anayasa Mahkemesi’nce verilen iptal kararının yansımaları, karşılaştırmalı hukukta yer alan düzenlemeler, bilimsel ve yargısal içtihatlar ışığında medenî usul hukuku açısından özel hukuk tüzel kişilerinin adlî yardımdan yararlanması meselesi üzerinde tespit ve değerlendirmelerde bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Adlî Yardım, Tüzel Kişi, Kamuya Yararlı Dernek ve Vakıflar, Şirketler

Kaynakça

• Akbal, Mehmet. ‘‘Medenî Yargılama Hukukunda Adlî Yardım’’, TBBD, S. 93, Y. 2011, s. 147–173.
• Akkan, Mine/ Kazmaz Tepe, Büşra. ‘‘Medenî Usûl Hukukunda Yargılamaya Genel Bakış ve İlkeler Konusundaki Gelişim’’, Cumhuriyetin 100. Yılında Medenî Usûl Ve İcra İflâs Hukukumuzun Gelişim Ve Değişim Süreci (Editör: Hakan, Pekcanıtez/Muhammet, Özekes), On İki Levha Yayınları, İstanbul, 2023.
• Akkan, Mine. ‘‘Medenî Usûl Hukukunda Etkin Hukukî Korunma’’, MİHDER, Y. 2007, s. 29–68.
• Akil, Cenk. ‘‘Alman Dar Gelirlilerin Hukuk Danışmanlığı Ve Temsili Kanunu’’, GÜHFD, C. XVIII, Y. 2014, S. 1, s. 71–78.
• Akyol Aslan, Leyla. “Adli Yardım Kurumunun Arabuluculukta Uygulanması – (HUAK m. 13/3)”, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1, Y. 2018, s. 79-134.
• Atalay, Oğuz. Medeni Usûl Hukukunda Adlî Yardım, (Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1986.
• Atalı, Murat/Ermenek, İbrahim /Erdoğan, Ersin. Medenî Usûl Hukuku, 4. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• Atalı, Murat. ‘‘İsviçre Federal Hukuk Muhakemeleri Taslağı”, MİHDER, S. 1, Y. 2005, s. 123–180.
• Bachofner, Eva. (Çev. Abdurrahman Kavasoğlu/Ömer Çön), ‘‘İsviçre Usûl Hukukuna Genel Bir Bakış’’, SDÜHFD, S. 8/ 1, Y. 2018, s. 49–58.
• Bedos, Jean – Luc. (Çev. Cemil Kaya), ‘‘Acil Haklar: Fransa’da Yurttaşların Hukukî Bilgilere Erişimi’’, TBBD, S.83, Y. 2009, s. 394–401.
• Belgesay, Mustafa Reşit. Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu Şerhi – I Teoriler, 3. Baskı, Duygu Matbaası, İstanbul, 1948.
• Boran Güneysu, Nilüfer. ‘‘İcra Hukukunda Aşkın Haciz’’, GÜHFD, C. 20, S. 4, Y. 2016, s. 25–60.
• Budak, Ali Cem/Karaaslan, Varol. Medenî Usul Hukuku, 5. Baskı, Filiz Kitapevi, İstanbul, 2021.
• Cirese, Vania/Kappa, Francesca. ‘‘Defense and Human Rights in Fair Trial (For the Defandant)’’, Fasikül Hukuk Dergisi, C.10, S.99, Şubat, 2018, s. 21-22.
• Çayan, Gökhan. ‘‘Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Mahkemeye Erişim Hakkı’’,TAAD, S. 28, Y. 2016, s. 235–271.
• Damla Aydın, Ferda Selika. Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2023.
• Erdoğan, Ersin. Medenî Usûl Hukuku Kurallarının Yer Bakımından Uygulanması, Yetkin Yayınları, Ankara, 2020.
• Ermenek, İbrahim. ‘‘Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru Üzerine Verdiği Kararların Medeni Yargılama Hukukuna Yansımaları ve Bu Alanda Ortaya Çıkan Bazı Özel Durumlar’’ MİHDER, 9 (26), s. 3–55, (Ermenek, Bireysel Başvuru).
• Ermenek, İbrahim. Medeni Usûl Hukukunda Davaların Birleştirilmesi ve Ayrılması, Yetkin Yayınları, Ankara, 2014, (Ermenek, Davaların Birleştirilmesi ve Ayrılması).
• Gençcan, Ömer Uğur.“Adli Yardım”, Yargıtay Dergisi, 31/1-2 (2005), s. 127–140.
• Gogolin, Marco. Die deutsche Prozesskostenhilfe im Umbruch, Duncker & Humblot, Berlin, 2015.
• Göksu, Mustafa. ‘‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Tadili İhtiyacı ve Bu konudaki Tasarı Taslağının Değerlendirilmesi’’, TAAD, S. 32., Y. 2017, s. 61-93.
• Görgün, Şanal/Börü, Levent/Kodakoğlu, Mehmet. Medenî Usûl Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2022.
• Gözübüyük, Ahmet Şeref. Anayasa Hukuku, Güncelleştirilmiş 14. Baskı, Turhan Kitapevi, Ankara, 2006.
• Gözütok, Zeki. Hukuk Yargısı İle İlgili Bireysel Başvuruda İhlal Nedeni Sayılan Uygulamalar, Yetkin Yayınları, Ankara, 2024.
• Gündoğdu, Süleyman Burak. Medenî Yargıda Usûl Kurallarına Aykırılığın Anayasa Mahkemesi’nce Bireysel Başvuru Yoluyla Denetlenmesi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2021.
• Hanağası, Emel. Medenî Yargılama Hukukunda Silahların Eşitliği, Yetkin Yayınları, Ankara, 2016.
• Karaaslan, Abdulkadir. Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Usulü ve Uygulama Sorunları, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Karaköse, Osman/Demir, Ömer Faruk. ‘‘Ticaret Şirketlerinin Adli Yardım Taleplerine İlişkin Değerlendirmeler’’, SDÜHFD, C. 14, S. 1, Y. 2024, s. 699–736.
• Kılınç, Ayşe.‘‘Bir İnsan Hakkı Olarak Adli Yardım’’, Hukuk Ve İktisat Araştırmaları Dergisi, C. 3, S. 1, Y. 2011, s. 1-10, (Kılınç, İnsan Hakkı).
• Kılınç, Ayşe. Medenî Usûl Hukukunda Adlî Yardım, Adalet Yayınevi, Ankara, 2013, (Kılınç, Adlî Yardım).
• Kuru, Baki/Arslan, Ramazan/Yılmaz, Ejder. Medenî Usûl Hukuku Ders Kitabı, 23. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012.
• Kuru, Baki. Medenî Usûl Hukuku, 3. Baskı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1981.
• Küçük, Alper Tunga/Tahiroğlu, Fatih. ‘‘Tüzel Kişilerin Adlî Yardımdan Yararlanıp Yararlanamayacağı Üzerine Düşünceler’’, SÜHFD, C. 12, S. 1, Y. 2024, s. 253–282.
• Muşul, Timuçin. Medeni Usûl Hukuku Temel Bilgiler, 2. Baskı, Ankara, 2009.
• Özaykut, Salih/Beleç, Mehmet. Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2014.
• Özbek, Mustafa Serdar. Hukuk Yargılama Usulünde Gider Avansı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2018.
• Özbek, Mustafa Serdar. ‘‘Sosyal Devletin Gereği, Adalete Erişim’’, MİHDER, 2006/2, s. 907-927.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 8. Baskı, Ankara, 2005.
• Özdemir, İrem. Medenî Yargılama Hukukunda Adalete Erişim, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 2010.
• Özekes, Muhammet. İcra Hukukunda Temel Haklar ve İlkeler, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009, (Özekes, Temel Haklar).
• Özekes, Muhammet. Medeni Usûl Hukukunda Hukuki Dinlenilme Hakkı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2003, (Özekes, Hukukî Dinlenilme Hakkı).
• Özer, Atilla. Anayasa Hukuku Genel İlkeler, Geliştirilmiş 2. Bası, Ankara, 2005.
• Öztek, Selçuk/Namlı, Mert. ‘‘İsviçre Medeni Usul Kanununda Yapılması Düşünülen Önemli Değişiklikler (26/02/2020 Tarihli Tasarı)’’, TBBD, 2021/154, s. 173–228.
• Pekcanıtez, Hakan/Atalay, Oğuz/Özekes, Muhammet. Medenî Usul Hukuku, 13. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2012.
• Ruhi, Ahmet Cemal. Türk Hukukunda Yabancı Nafaka İlâmlarının Tenfizi, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• Süzen, Begüm. ‘‘Özel Statülü Yabancıların Türkiye’de Görülen Kişi Hâllerine İlişkin Davalarında Usule ve Uygulanacak Hukukun Belirlenmesine İlişkin Bazı Tespitler’’, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 29, S. 2/Özel Sayı, Aralık, 2023, s. 1490–1520.
• Taşkın, Âlim. ‘‘Adli Yardımın İşlevi ve Yardım Giderlerinin Geri Alma Zamanı’’, TBBD, S. 3, Y. 1999, s. 831–854.
• Taşkın, Âlim. ‘‘Noterlik İşlemlerinde Adlî Yardım Hükümlerinin Uygulanması’’, AÜHFD, C. 49, S. 1, Y. 2000, s. 117–136.
• Tanrıver, Süha. ‘‘Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Revizyonu Üzerine Bazı Düşünceler’’, TBBD, S. 2012/99, s. 15– 34, (Tanrıver, Revizyon).
• Tanrıver, Süha. ‘‘Hukuk Yargısı (Medenî Yargı) Bağlamında Adil Yargılanma Hakkı’’, TBBD, S. 53, Y. 2004, s. 191– 215, (Tanrıver, Adil Yargılanma).
• Topak, Süleyman. ‘‘Özel Hukuk Tüzel Kişilerinin Adli Yardımdan Yararlanması’’, Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 19, Y. 2024, s. 15–35.
• Tutumlu, Mehmet Akif. “Temyiz Aşamasında Adlî Yardımdan Yararlanmanın Koşulları”, Terazi Hukuk Dergisi, S. 10/102, Y. 2015, s. 116–120.
• Tunç, Hasan/Bilir, Faruk/Yavuz, Bülent. Türk Anayasa Hukuku, 2. Baskı, Ankara, 2011.
• Üstündağ, Saim. Medeni Yargılama Hukuku C.I-II, 6. Baskı, Alfa Basım Yayım, İstanbul, 1997.
• Willenbruch, Klaus. Das Armenrecht der juristischen Personen, Duncker&Humblot, Berlin, 1977.
• Wuffli, Daniel/Fuhrer, David. Handbuch unentgeltliche Rechtspflege im Zivilprozess, Dike Verlag AG, Zürich/St. Gallen, 2019.
• Yıldız, Balcı. “Medeni Yargılama Hukukunda Adli Yardım: Nalbant ve Diğerleri / Türkiye Kararı”, İnsan Hakları Dergisi, S. 10, Y. 2022, s. 26–31.
• Yılmaz, Ejder. ‘‘Adli Yardım Kurumunun İdari Yargıda Uygulanması’’, Mali Hukuk Dergisi, S. 1987/7, s. 12–23.
• Yılmaztekin, Ahmet Ertan. ‘‘Hukuk Muhakemesinde Adlî Yardım’’, TBBD, S. 170, Y. 2024, s. 173–222.