AKSARAY’DAKİ ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ KAMU YAPILARINDA ÇİNİ KULLANIMI

Yıl 2022, , 885 - 908, 15.07.2022

Aslı Sağıroğlu Arslan , Tuğba Bağbaşı

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1065072

Öz

Erken Cumhuriyet Dönemi, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında çağdaşlaşma ve modernizm yolunda ilerleyen her türlü faaliyetin hızlanmış olduğu bir dönemdir. Bu dönemin ideolojik arka plânında temel olarak “Türk Milliyetçiliği” bulunmaktadır. Meşrutiyet’in ilanıyla beraber gelişen I.Milli Mimarlık akımı olarak adlandırılan bu dönem 1930’lu yıllara kadar devam etmiştir. Osmanlı Klasik döneminde genellikle dini yapılarında kullanılan mimari öğeler; I. Milli Mimarlık Rönesansıyla birlikte kamu yapılarında uygulanmaya başlanmıştır. Bu dönemde ülke içerisinde bulunan yerli ve yabancı mimarların tasarladığı projelerle, Anadolu şehirleri birer kasaba görüntüsünden çıkıp, kısa süre içinde modern şehirler görüntüsüne kavuşmuştur. Bu modernizm çalışmaları devletin ihtiyaç duyduğu sosyal ve kültürel içerikli binalar modern binalar (okul, hastane, postane, stadyum, banka, vb.) inşa edilmiştir. Bu yapılar üzerinde kubbe, yalancı kubbe, sivri kemerler, çini süslemeleri, konsollar, çıkmalar, saçaklar, üçgen alınlıklar ve köşe kuleleri gibi dönem üslubunu yansıtan mimari öğeler yoğun olarak kullanılmıştır.
Bu bilimsel araştırma yazısında Aksaray ilindeki I. Milli Mimari üslubunda inşa edilen yapıların mimari özellikleri ve çinileri süslemeleri ele alınacaktır. Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde yoğun olarak kullanılan çini süsleme Osmanlı Devletinin batılılaşma etkisine girmesiyle beraber önemini kaybetmiştir. Bu eserlerin süsleme özellikleri incelenildiğinde, Türk süsleme unsurları yansıttıkları görülmektedir. Bu bilimsel araştırmada yapılarda kullanılan çinilerin, Türk çini sanatındaki yeri belirlenmeye çalışılacak ve bilim camiasına bu çiniler tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuiyet, Aksaray, Çini, I. Ulusal Akım, Kamu yapıları

Kaynakça

• Referans1 Akar, A. & Keskiner, C. (1978). Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif. İstanbul: Sanat ve Kültür Yayınları.
• Referans2 Aktaş, Z. (2006). “Ankara Etnografya Müzesinin Ziyaretçiler Gözüyle Değerlendirilmesi”, Bilimsel Araştırma projesi, Ankara Üniversitesi.
• Referans3 Aktaran, D. & Köse R., (2005). “Konya Merkez PTT Binası’nın Mimari ve İç Mimari Açıdan İncelenmesi”, Konya, Konya Kitabı IV İpek Yolu Dergisi, Özel Sayı.
• Referans4 Arseven, C. E. (1956). Türk Sanatı Tarihi, İstanbul: MEB Yayınları.
• Referans5 Arslan, S. A. (2011). “Anadolu Türk Mimarisi’nde Cami ve Mescidlerde Pencere Açıklıklarının Gelişimi (İç Anadolu Bölgesi Ölçeğinde 12-20 YY.).” Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi.
• Referans6 Aslanoğlu, İ. (2001). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Referans7 Bağbaşı, T. (2019). “Ankara’nın İki İncisi, II. TBMM Binası ve Ankara Palas”, Asya Studies 10, Alanya, 119-130.
• Referans8 Baş, A. (2003). “Konya’da Osmanlı Camileri”, Osmanlı Döneminde Konya, (Konya, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2003), (Ed. Yusuf Küçükdağ), 251-276.
• Referans9 Bozdoğan, S. (2002). Modernizim ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür, İstanbul: Metis Yayınları.
• Referans10 Demiriz, Y. (1979). Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme I Erken Devir (1300-1453). İstanbul: Kültür Bakanlığı.
• Referans11 Kuban, D. (1995). Türk Hayatlı Evi, İstanbul: Mısırlı Matbaacılık A.Ş.
• Referans12 Erdal, Z. (2014). “Aksaray’da Türk Devri Mimarisi.”, Doktora tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Referans13 Küçüköroğlu, K. (2014). Ulusal Mimarlık Dönemi Konya Yapılarında Türk Çini Sanatından Yansımalar. Konya: İstem.
• Referans14 Mülayim, S. (1982). Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler (Selçuklu Çağı). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Referans15 Önder, M. (1962). Mevlana Şehri Konya, Konya: Konya Valiliği.
• Referans16 Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Referans17 Özer, M. & Saban, D. (2018). “Aksaray İli Kent Merkezindeki Erken Cumhuriyet Dönemi Mimari Mirasının İncelenmesi”, Ç.Ü. Fen ve Mühendis Bilimleri Dergisi 35-9 (2018): 134-143.
• Referans18 Şahin, F. (1989). Türk Çini Sanatı Süslemeciliği. Kütahya: Kütahya Meslek Yüksekokulu Yayınları.
• Referans19 Sözen, M.& Dülgerler, O. N. (1978). “Mimar Muzafferin Konya Öğretmen Lisesi”, Ankara, O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi, 4,1, (1978), 117-134.
• Referans20 Ünal, H. R. (1982). Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taç Kapılar ,İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Referans21 Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Referans22 Yörük, D. (2019). XVI. Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584). Aksaray: Aksaray Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.