ÂŞIK PAŞA’NIN GARİBNÂME’SİNİN POLİTİK VİZYONUNA İLİŞKİN BİR DEĞERLENDİRME: GARİBNÂME’DE POLİTİK VE ETİK BİR DEĞER OLARAK ALPLIK

Yıl 2022, , 1017 - 1027, 15.07.2022

Zübeyir Ovacık

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1112890

Öz

XIV. Yüzyıl Türk düşüncesinin önemli bir ismi olan Âşık Paşa, Garibname adlı eseri ile Türk düşüncesi ve özellikle Türk kültür felsefesi açısından referans niteliğinde kıymeti haiz bir metin ortaya koymuştur. Pek tabii ki, yaşadığı dönemin sosyo-politik bağlamından hareketle bir düşünce yönelimi ortaya koymuş olan Âşık Paşa, Garibname’de Türk askeri ve politik kültüründe önemli bir figüre karşılık gelen alplık kurumunu müstakil bir başlık altında incelemiştir. Kendine özgü belirli bir algoritmaya yaslanarak kaleme almış olduğu Garibname’nin dokuzuncu bölümünün dokuzuncu kıssasında alp tipini ele alan ve alplığı dünya alplığı ve din alplığı şeklinde ikiye ayıran Âşık Paşa, her iki alp tipi için gerekli olan şartları ayrıntılı olarak sıralamaktadır. Mevcut çalışma, Âşık Paşa’nın alplık kurumuna ve değerine müstakil bir başlık açmasının Garibnâme’nin tasavvufi-etik bir metin olmasının yanı sıra ve belki de bundan daha çok politik bir vizyon içerisinden kaleme alınmış olabileceğine dair bir tartışmayı gündeme getirmektedir. Garibnâme’nin politik vizyonun etik ve tasavvufi vizyonunu gölgede bırakıp bırakmadığı sorusu metinle ilgili varsayımların açıklığa kavuşturulması noktasında öncelikli bir araştırma sorusu olmak durumundadır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, Garibnâme, Türk Düşüncesi, Alplık

Kaynakça

• Âşık Paşa. (2000). Garib-nâme I/1, I/2, II/1, II/2, (Tıpkıbasım, karşılaştırmalı metin ve aktarma), [Haz.] Kemal YAVUZ, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 764/1.
• Bıçak, A. (2013). Türk Düşüncesi I Kökenler, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (2012). “Türk” (Kültür ve Medeniyet). DİA (Cilt 41, s. 487), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Köprülü F. (1978) “Alp” MEB İslâm Ansiklopedisi, İslâm Âlemi, Tarih, Cografya, Etnografya ve Biyografya Lugati 1. Cilt, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Mengi M. (1984). GARÎB-NÂME'DE ALPLK GELENEĞİYLE İLGİLİ BİLGİLER. Belleten, 48(191-192), 481-496. Platon. (2010). Lakhes Ya da Cesaret Üzerine, Çev. Tanju Gökçel, Diyaloglar içinde, İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Kaşgarlı Mahmut. (1985). Divanü Lügat-it Türk, (Çev. Besim Atalay). Cilt I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaplan M. (1999), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Barkan, L. Ö. (1942). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, I: İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler”. Vakıflar Dergisi. Ankara: 2 (1942): 279- 386.
• Türk Dil Kurumu Güncel Sözlük, 07.03.2022, https://sozluk.gov.tr