EZİDİLERİN (YEZİDİLERİN) SAĞLIK İNANÇLARI VE SAĞLIK ARAYIŞI PRATİKLERİ

Yıl 2023, , 718 - 733, 31.03.2023

Bayram Demir

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1253637

Öz

Türkiye’de yaşayan bir etno-dini yapı olarak Ezidi topluluğunun doğaüstücülük çerçevesindeki sağlık hizmeti arayışları bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Sağlık sadece biyolojik bir denge hali değildir. Aynı zamanda kültürel ve de dini bir olgu olarak değerlendirilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü tanımıyla da örtüşen bu yaklaşım bireylerin sağlık hizmeti arama davranışlarında birçok faktörün etkili olduğuna işaret etmektedir. Sağlık kavramının tanımlanmasında kişilerin mesleği, ekonomik durumu ve eğitimi etkili olduğu gibi dini inançları ve toplumsal kültürü de rol oynamaktadır. Sağlık hizmeti arayışında doğaüstücülük ve doğalcılık aynı anda varlık gösteren iki ayrı paradigma olarak göze çarpmaktadır. Çalışmada dışarıya kapalı bir topluluk olan Ezidilerin halk tıbbı içinde değerlendirilebilecek sağlık inançları konusunda ne tür pratikler ve uygulamalar bulunduğu incelenmiştir. Bu amaçla Ezidi topluluğunun farklı kastlarına mensup kişiler ve din adamlarıyla derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Ezidilerde kasta mensup olan din adamları, kutsal objeler ve kutsal mekânlar sağlık arayışında öneme haiz olup sürecin işleyiş pratiklerinin ritüel özellikleri taşıdığı görülmektedir. Ezidilerin sağlık arayışı pratikleriyle ilgili bu çalışmada elde edilen bulgular ileride yapılacak çalışmalarda yol gösterici olabilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ezidi, Ezidi Kast Sistemi, Doğaüstücülük, Sağlık Hizmeti, Sağlık İnançları

HEALTH BELIEFS AND HEALTH SEEKING PRACTICES OF THE EZIDIS (YEZIDIS)

Öz

The subject of this article is the health-seeking behaviours of the Yezidi community, an ethno-religious group residing in Turkey, within the framework of supernaturalistic approach. Health is not merely a biological state of balance, but also evaluated as a cultural and religious phenomenon. This approach, which overlaps with the definition of the World Health Organization, indicates that many factors play a role in individuals' health-seeking behaviour. The definition of health is influenced not only by factors such as occupation, economic status, and education but also by religious beliefs and societal culture. In health-seeking behaviour, supernaturalism and naturalism are two separate paradigms that coexist. This study examines the practices and applications of health beliefs that could be evaluated within the folk medicine of the Yezidi, a close society. To achieve this, in-depth interviews were conducted with individuals from different castes of the Yezidi community and religious leaders. For the Yezidis, religious leaders belonging to a particular caste, sacred objects, and holy places are of great importance. The findings of this study on the health-seeking practices of Yezidis could provide guidance for future studies.

Anahtar Kelimeler

Yezidi, Yezidi Kast Sistemi, Supernaturalism, Health Care, Health Beliefs

Kaynakça

• Ainsworth, W. F. (1861). The Assyrian Origin of the Izedis or Yezidis-the So-Called “Devil Worshippers.” Transactions of the Ethnological Society of London, 1, 11. doi:10.2307/3014180
• Allison, C. (2001). The Yezidi Oral Tradition in Iraqi Kurdistan. Routledge.
• Asatrian, G. (1999). The Holy Brotherhood. Iran and the Caucasus, 3(1), 79-96.
• Asatrian, G. S., & Arakelova, V. (2014). The religion of the peacock angel: The yezidis and their spirit world. Routledge.
• Aslan, S. (2020). Yezidi (Ezidi) Kültürü ve Sağlık Yaklaşımları. G. Tanrıverdi (Ed.), Türkiye’de kültürel çeşitlilik ve geleneksel sağlık uygulamaları. (ss.267-288). Rating Academy Ar-Ge Yazılım Yayıncılık Eğitim Danışmanlık ve Organizasyon Ticaret Limited Şirketi.
• Aydın, M. (1988). Yezidiler ve İnanç Esasları. Belleten, 52(202), 33-76.
• Aytaç, Ö., & Kurtdaş, M. Ç. (2016). Sağlık-hastalığın toplumsal kökenleri ve sağlık sosyolojisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(1), 231-250.
• Azarak, L. U. (2019). Melek Tavus’un halkı Ezidiler’in inancı. Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Sciences. 40, 561-569.
• Backett, K. (1992). Taboos and excesses: lay health moralities in middle class families. Sociology of health & illness, 14(2), 255-274. https://doi.org/10.1111/1467-9566.ep11343709
• Baltaş, Z. (2004). Sağlık Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Beck, U. (2009). World at risk. Polity.
• Bell, C. (2009). Ritual theory, ritual practice. Oxford University Press.
• Bell, C. M. (1997). Ritual: Perspectives and dimensions. Oxford University Press.
• Bellah, R. N. (2008). Durkheim and ritual. In J.C. Alexander & P. Smith (Ed.), The Cambridge Companion to Durkheim, (pp. 183-210). Cambridge University Press
• Bourdieu, P. (1986). The Forms of Capital. In J. G. Richardson (Ed.), Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education,.) Westport, CT: Greenwood Press.
• Cebe, R., & Soydan, E. (2012). Batman Yezidileri ve Yezidi sözlü kültürü. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 1143-1152.
• Çelik, Ş. (2011). Yezidilerin yaşam pratikleri ve kimlik algısı. Mukaddime, 4(4), 159-174.
• Demir, B. (2020). Sağlığın Kavramsallaştırılması ve İnsan Odaklı Sağlık Hizmetlerinde Kalite ve Akreditasyon Perspektifi . İnsan ve İnsan , 7 (24) , 62-83 . DOI: 10.29224/insanveinsan.675151
• Dines, A. (1994). A review of lay health beliefs research: insights for nursing practice in health promotion. Journal of Clinical Nursing, 3(6), 329-338.
• Durkheim, E. (2005). Dini Hayatin İlkel Biçimleri. (F. Aydın, Çev.), Istanbul: Ataç Yayınları.
• Eisenbruch, M. (1990). Classification of natural and supernatural causes of mental distress. Journal of Nervous and Mental Disease, 178(11), 712-715.
• Eliade, M. (1959). The sacred and the profane: The nature of religion. Harcourt, Brace & World Inc.
• Engel, G. L. (1977). The need for a new medical model: a challenge for biomedicine. Science, 196(4286), 129-136.
• Flaskerud, J. H., & Rush, C. E. (1989). AIDS and traditional health beliefs and practices of black women. Nursing Research, 38(4), 210-214.
• Gallagher, A. Ziyara (ʿAlawi Ritual and Practice). In O. Leaman (Ed.), Routledge Handbook of Islamic Ritual and Practice, (pp. 402-408). Routledge.
• Grimes, R. L., (2000). Ritual. Braun, W., & McCutcheon, R. (Ed.), Guide to the Study of Religion. Bloomsbury Publishing.
• Günel-Yılmaz, S., & Ertürk, D. (2017). Zorunlu Göç Bağlamında Iraklı Ezidiler ve Entegrasyon Süreci (Mardin Örneği). Mukaddime, 8(2), 197-214.
• Heard, W. B. (1911). Notes on the Yezidis. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 41, 200-219.
• Idler, E. L., & George, L. K. (1998). What sociology can help us understand about religion and mental health. In H.G. Koenig (Ed.), Handbook of religion and mental health. Academic Press.
• Joseph, I. (1909). Yezidi Texts. The American Journal of Semitic Languages and Literatures, 25(3), 218-254.
• Kaleli, S. (2020). Niçin Geleneksel veya Anadolu Tıbbı? . Geleneksel ve Tamamlayıcı Anadolu Tıbbı Dergisi , 2 (1) , 1-5 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/gtatder/issue/51992/615414
• Kaplan, M. (2011). Halk Tıbbının Kökenleri: Teşhisten Tedaviye Din ve Büyü İlişkisi. Millî Folklor, 23(91).
• Kasap, Ö. (2021). Ritüel/Ritüellik Kavramları ve Ritüelliğin Anlamsal Değişimi Üzerine. Milli Folklor, 17(131), 123-130.
• Kaya, E. E. 2016, Mayıs 07). Ortadoğu’nun sır inanç sistemi: Yezidilik. Ortadoğu'da Devlet, Devlet Dışı Aktörler ve Demokrasi-Kırıkkale Üniversitesi II. Uluslararası Ortadoğu Sempozyumu. Kırıkkale.
• Khaksar, M. (2009). Reincarnation as Perceived by the" People of the Truth". Iran and the Caucasus, 13(1), 117-123.
• Khenchelaoui, Z., & Burrell, J. (1999). The Yezidis, People of the Spoken Word in the midst of People of the Book. Diogenes, 47(187), 20-37.
• Kreinath, J. (2014). Virtual encounters with Hızır and other Muslim saints. Anthropology of the Contemporary Middle East and Central Eurasia, 2(1), 25-66.
• Kreyenbroek, P. G. (1995). Yezidism: It’s Background, Observances and Textual tradition. Texts and studies in religion, 62.
• Kreyenbroek, P. G. (2015). The Yezidi and Yarsan Traditions. The Wiley Blackwell Companion to Zoroastrianism, 499-504.
• Lescot, R. (2001). Yezidiler: Din Tarih ve Toplumsal Hayat. İstanbul, Avesta Yayınları.
• Miller, M. A. (1995). Culture, Spirituality, and Women’s Health. Journal of Obstetric, Gynecologic & Neonatal Nursing, 24(3), 257–263.
• Neuman, L. W. (2014). Social research methods: Qualitative and Quantitative Approaches. Pearson Education.
• Nicolaus, P. (2014). The Yezidi Religion. Iran and the Caucasus, 18(3), 315-324.
• Nydegger, C. N. (1983). Multiple causality: Consequences for medical practice. Western Journal of Medicine, 138(3), 430.
• Omarkhali, K. (2009). The status and role of the yezidi legends and myths. Folia Orientalia, 45, 46.
• Omarkhali, K. (2017). The Yezidi religious textual tradition: from Oral to Written. Categories, Transmission, Scripturalisation and Canonisation of the Yezidi Oral Religious Texts, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden.
• Pilkington, H., Mayombo, J., Aubouy, N., & Deloron, P. (2004). Malaria, from natural to supernatural: a qualitative study of mothers’ reactions to fever (Dienga, Gabon). Journal of Epidemiology & Community Health, 58(10), 826-830.
• Pirbari, D., Mossaki, N., & Yezdin, M. S. (2020). A Yezidi manuscript:—Mišūr of P’īr Sīnī Bahrī/P’īr Sīnī Dārānī, its study and critical analysis. Iranian Studies, 53(1-2), 223-257.
• Pitts, M., Mcmaster, J., Hartmann, T., & Mausezahl, D. (1996). Lay beliefs about diarrhoeal diseases: their role in health education in a developing country. Social Science & Medicine, 43(8), 1223-1228.
• Press, I. (1980). Problems in the definition and classification of medical systems. Social Science & Medicine. Part B: Medical Anthropology, 14(1), 45–57. https://doi:10.1016/0160-7987(80)90040-x
• Quah, S. (2010). Health and culture. In Cockerham, W. C. (Ed.), The New Blackwell Companion to Medical Sociology. (ss. 27- 46). Wiley-Blackwell.
• Savran G. (2023, Ocak 04). Adana Bölgesinden Derlenen Bazı Halk Tıbbiuygulamalarının Tıbbi Antropoloji Açısından değerlendirilmesi. http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum /semp_3/savran.pdf. Adana.
• Scambler, A. E. (1992). Ethnicity, health and health care. In French S. (Ed.), Physiotherapy: a Psychosocial Approach (pp. 42-58). Butterworth-Heinemann.
• Sever, E. (1993). Yezdilik ve Yezdilerin Kökeni. İstanbul. Berfin Yayınları.
• Spät, E. (2019). Gifts from the Sky: Yezidi Sacred Objects as Symbols of Power, Tools of Healing and Seals of Divine Favour. In Éva Pócs (Ed.), Charms and Charming. Studies on Magic in Everyday Life (pp. 213-237). Scientific Research Centre of the Slovenian Academy of Sciences and Arts, Institute of Slovenian Ethnology.
• Suvari, Ç. C. (2016). Yezidis: An Ethno-Religious Group in Turkey. In Forum of EthnoGeoPolitics (Vol. 4, No. 2, pp. 19-38).
• Sümer, N., & Aktaş, A. (2017). Yezidilerde dini teşkilatlanmanın sosyal hayata yansımaları (Batman-Beşiri örneği). Dini Araştırmalar, 20(51), 117-136.
• Telimen, M. (2012). Anadolu’nun damgalanmış halkı: Yezidiler. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 1(1), 963-971.
• Thomas, R. K. (2002). Society and Health –Sociology for Health Professionals, New York: Kluwer Academic Publishers.
• Turan, A. (1988). Yezidiler. Ondokuz Mayis University Journal of Education Faculty, 1(1), 188-199.
• Van Gennep, A. (1960). The rites of passage. The University of ChiCago Press.
• Voskanian, V. (1999). Dewrēš E'rd the Yezidi Lord of the Earth. Iran and the Caucasus, 3(1), 159-166.
• WHO (World Health Organization). (1948). Constitution of the World Health Organization, https://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd47/EN/constitution-en.pdf?ua=1
• Wilson, P. L. (2022). Peacock Angel: The Esoteric Tradition of the Yezidis. Simon and Schuster.
• Winkelman, M. (2009). Culture and health: Applying medical anthropology. John Wiley & Sons.
• Yalkut, S. B. (2006). Melek Tavus' un halkı: Ezidiler. Metis Yayınları.
• Yel, A. M. (2007). Bourdieu ve din alanı: Sermaye, iktidar, modernlik. Çeğin, G., Göker, E., Arlı, A. ve Tatlıcan, Ü.(Ed.), Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi.(ss. 559-580).
• Yeşil, Y. (2015). Türk Halk Hekimliğinde Elma . 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum Eğitim Bilimleri Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4 (11) , 201-212. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/egitimvetoplum/issue/5135/69958