ÇAĞATAY TÜRKÇESİNDE SIFIR BİÇİMBİRİM

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 82 - 101, 28.12.2017

Filiz Meltem Erdem Uçar

Öz

Sözlükten
söz dizimine alınmış hiçbir söz tek başına değildir. Dilin sisteminin işlemesi
için söz dizimindeki tüm sözlüksel ve dilbilgisel biçimbirimlerin birbirleriyle
ilişki içinde olması gerekir. Türkçede biçimbirimler arasındaki bu ilişki, kimi
zaman geleneksel dilbilgisinde isim çekim
ekleri ve çekim edatları olarak
adlandırılan bağımlı ve bağımsız dilbilgisel biçimbirimlerle, kimi zaman da
yüzey yapıda ses bilgisel içerik taşımayan ancak varlığı takdirle anlaşılan
biçimbirimlerle kurulur. Bazı kaynaklarda eksizlik,
eksiz bir araya gelme olarak ifade edilen bu durum, aslında sözü edilen dil
birimleri arasındaki bağlantının sıfır
biçimbirimlerle sağlandığı anlamına gelmektedir. Yüzey yapıda biçimsel
olarak görünmeyen sıfır biçimbirimler, söz dizimindeki görevlerini yüzey
yapıdaymış gibi yerine getirebilmektedir. Sıfır biçimbirimlerin söz dizimindeki
yerlerinin doğru olarak tespit edilmesi, dil çalışmalarında büyük önem arz
etmekte; Türkçenin tarihî ve çağdaş metinlerinin derin yapısının tahlili, bu
birimlerin de varlıklarının bilinmesiyle mümkün olabilmektedir. Çağatay
Türkçesindeki sıfır biçimbirimli yapıların incelenmeye çalışıldığı çalışmamız,
bu amaç doğrultusunda hazırlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sıfır biçimbirim, biçimbirim, Çağatay Türkçesi

Kaynakça

• Alyılmaz, C. (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi, Yayımlanmamış doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Aydın, H. (2012). Dilde sıfır birim ve sıfır biçimbirimin kullanımı. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7(2), 169-181.
• Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları.
• Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesinde Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Çiçekler, A. N. (2016). Eski anadolu türkçesindeki eksiz yapılan ilgi ve belirtme durumları sıfır biçimbirim teorisiyle açıklanabilir mi? Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Prof, Dr. İbrahim Kavaz Özel Sayısı, Yıl: 4, (24), 163-176.
• Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Lehçesi), (çev. A. U. Elöve), İstanbul.
• Eckmann, J. (2003). Çağatayca El Kitabı, (çev. G. Karaağaç), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (1990). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gemalmaz, E. (1995). Türkçenin morfo-sentaktik yapısının fonolojisine etkileri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (3), 1-7.
• Gemalmaz, E. (2010). STT’nde işaretsiz (/.ø./) görev ögeleri üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (6), 1-5.
• Karaağaç, G. (2009), Türkçenin Söz Dizimi, İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (1997). Türkçenin Söz Dizimi – Cümle Tahlilleri, Ankara: Akçağ Yayınları. Karahan, L. (1999). Yükleme (accusative) ve ilgi (genitive) hâli ekleri üzerine bazı düşünceler. 3. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 1996, 605-611.
• Korkmaz, Z. (2007a). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2007b). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• Mert, O. (2008). Orhun yazıtlarında kullanılan işaretsiz (/.ø./) görev ögeleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (38), 1-20.
• Öner, M. (2011). Kırım-tatar türkçesinde sıfır morfem. Türkçe Yazıları, İstanbul: Kesit Yayınları, 231-235.
• Öner, M. (2013). Nominatif hem nul morfema – nominatif ve sıfır morfem. Soxranenie i razvitie rodnıx yazıkov v usloviyax mnogonatsional’nogo gosudarstva: Problemı i perspektivı (V. Mejdunarodnaya nauçno-praktiçeskaya konferantsiya), Kazan: Kazan Federal Üniversitesi, 160-162.
• Rüstemov, A. (1990). XV-XIX. Asrlar Özbek Tili Morfologiyası (İsmlar, Reviş, Kömekçi, Bağlavçi), Taşkent: Özbekistan SSC Fen Neşriyatı.
• Uzun, N. E. (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Uzun, N. E. (2004). Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dilbilgisinin Temel Kavramları / Türkçe Üzerine Tartışmalar, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları.
• Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim Temel Kavramlar, İstanbul: Papatya Yayınları.
• Üstünova, K. (2007). Yalın durum karmaşası. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2(2), 736-748.
• Üstünova, K. (2008). Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçim Bilgisi), İstanbul: Kesit Yayınları.