YOZGAT ÇAPANOĞLU İSYANI HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 4, 1875 - 1890, 31.12.2021

Ahmet Oğuz

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1027658

Cited By: 1

Öz

Yozgat’ta 18. yüzyıldan itibaren hüküm süren Çapanoğulları, bu hâkimiyetlerini Yozgat’ta çıkan ve kimi zaman “Yozgat İsyanı” kimi zamanda “Çapanoğlu İsyanı” olarak adlandırılan isyanın sonuna kadar sürdürmüşlerdir. Ankara’da filizlenen Milli mücadele ve Mustafa Kemal Paşa’ya karşı çıkmaları, Yozgat’ta nüfuzlarıyla beraber varlıklarını da sona erdirmiştir.
Yozgat’ın şehir haline gelmesi ve günümüzdeki mimarisi Çapanoğullarına borçludur. Ailenin Osmanlı Devleti nezdinde etkin üyeleri Ömer Ağa, Ahmet Paşa ve III. Selim ve Nizam-ı Cedid’e desteğiyle bilinen Süleyman Paşa ile şehir ve Çapanoğulları Orta Anadolu’da önemli bir mevkii elde etmişlerdir. Fakat Sultan II. Mahmut’un ayanları ve voyvodaları ortadan kaldırma planlaması çerçevesinde Çapanoğulları da diğer ayanlar gibi ortadan kaldırılmışlardır. Ama bu daha çok sürgün ve farklı şehirlerde görevlendirme veya ikamete memur ile çözülmüştür.
Milli mücadele öncesinde ve sürecinde Çapanoğullarının her ne kadar Yozgat’ta memuriyetleri olmasa bile Yozgat ve Orta Anadolu’da ailenin etkinliğinin devam ettiği anlaşılmaktadır. Fakat Çapanoğullarının isyana karışması bizim edindiğimiz bilgiler ve ailenin konuyla ilgilenen ferdi Abdülkadir Çapanoğlu’nun (1945) değimiyle “kader” olarak değerlendirilmektedir. Kimi kaynaklarda geçen “halifeliğe ve padişaha son derece bağlılardı.” gibi yazılar gerçeği yansıtmamaktadır. Kaldı ki tarihi akış içinde aile sadece çevredeki rakipleriyle değil İstanbul hükümetleriyle de birçok kere ters düşmüştür. Örneğin Çapanoğlu Ahmet Paşa bu şekilde 2 Nisan 1765 tarihinde idam edilmiştir.
Milli Mücadelede ise daha Yozgat’ta hiçbir olay yokken Kılıç Ali’nin Çapanoğullarından zorla para istemesi aileyi bir isyanın içine çekmiştir. Yozgat’ta aileye yakın kimselerin rivayetlerine göre Yozgat müftüsünün haris tutumu da Ankara ile Çapanoğullarının aralarının açılmasına sebep olmuştur. Mebus seçiminde Müftü Efendi ve diğer Yozgat ileri gelenlerinin Çapanoğullarını dışlamaları, Kılıç Ali’ye düşman göstermeleri olayları artık çığırından çıkmıştır. Çapanoğlu isyanı kısa sürmüştür. İsyan bastırılınca ailenin erkek bireyleri Kayseri Pınarbaşı Çerkeslerinin yanına sığınmıştır. Ancak Halit Bey aile ve çocuklarını merak ettiğinden Yozgat’taki çiftliğine gelmiş, orada yakalanarak Amasya İstiklal Mahkemesi kurulmadan önce “davası sonradan görülmek üzere” idam edilmiştir. Mustafa Kemal Paşa aileyi kazanmak amacıyla onları affetmiştir. Yozgat mebusu Süleyman Sırrı Bey’in aksine meclis kürsüsüne çıkarak “Efendiler, biraz önce kürsüde konuşan efendiye hiçbir surette katılmamız mümkün değildir. Bahsettiği aile, memleketimize geçmişte büyük hizmetlerde bulunmuşlar, hataları varsa da hatalarından vazgeçmişler, bugünde devletimize hizmette kusur etmemektedirler.” demiştir. Halit Bey’in iki kardeşi ise mahkemesiz Mustafa Kemal Paşa tarafından affedilerek Yozgat dışında ikamet ettirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Paşa, Yozgat, Çapanoğulları, Milli Mücadele, Anekdot, Çerkes Ethem, İç İsyanlar.

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi, kutu 1, gömlek 5 sıra 10, tarih; 22. 7 1920.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi, Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928), kutu 1, gömlek 10 sıra 9, tarih; 2. 9 1920.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi, kutu 1, gömlek 9 sıra 5, tarih; 16. 8 1920, dosya ek; 90/3.
• https://www.yozgatgazetesi.com/search?q=abdulkadir+%C3%A7apano%C4%9Flu
• Duygu, Süleyman(1953). YOZGAT TARİHİ ve ÇAPANOĞULLARI, İstanbul: Sayar Basımevi.
• ………………….(1974). “OSMANLI DEVLET RİCALİNDEN MEHMET CELÂLETTİN PAŞA” Türk Kültürü, s. 172-180, s. 19-62.
• Ergin, A. Şakir (1989). “AKYOL M. Hulusi (1888-1964)”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 2. s. 303-304.
• ÇAPANOĞULLARI HADİSESİ VE ABDÜLKADİRBEYİN HATIRALARI(2008). Yayına Hazırlayan: Dr. Ali Şakir ERGİN: Ankara: Anıl Matbaası, 2. Baskı.
• ÇERKEZ ETHEM’İN ELE GEÇEN HATIRALARI (2020). Derleyen ve Günümüz Türkçesine Uyarlayan: Şirin Gürkan, İstanbul: Dorlion Yayınları.
• Goloğlu, Mahmut(2010). Milli Mücadele Tarihi II 1920 ÜÇÜNCÜ MEŞRUTİYET BİRİNCİ BÜYÜK MİLLET MECLİSİ, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Karabekir, Kazım(1995). İstiklal Harbimizin Esasları, İstanbul: Emre Yayınları.
• Mert, Ö(1980). XVIII. ve XIX. YÜZYILLARDA ÇAPANOĞULLARI, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• NUTUK, (2016). Gazi M. Kemal, (Hazırlayan: Ender Haluk Derince), İstanbul: Yakamoz Yayınları.
• Sakin, Önder(2012). Tarihten Günümüze BOZOK SANCAĞI ve YOZGAT, İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Taş, Necati Fahri(1987). Milli Mücadelede Yozgat, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ocak, A. Yaşar(1974). “Milli Mücadelede Çapanoğlu İsyanı (8-27 Haziran 1920)”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, Yıl, VII-VIII-IX-X, Ankara: 1970-1973, s. 83-149.
• OSMANLI MUTASARRIFI ÇAPANOĞLU MAHMUT CELÂLEDDİN (CELÂL) BEY’İN HÂTIRALARI (2013). Yayına Hazırlayanlar; Prof. Dr. Hakkı ACUN, Prof. Dr. Abdülkadir DÜNDAR, (Editör: A. Yaşar OCAK), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Türk İstiklal Harbi, Cilt IV, İstiklal Harbinde Ayaklanmalar, 1919-1921, Ankara: Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı(1974). “Çapanoğulları”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Yayınları c. XXXVIII, No: 150, s. 215-263.