LINEAGE AND KINSHIP IN TURKISH PROVERBS

Yıl 2021, Cilt: 11 Sayı: 4, 2212 - 2225, 31.12.2021

Adil Çelik

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.964747

Cited By: 1

Öz

Proverbs and kinship systems within the characteristic structures of traditional cultures have separate importance in the production of meanings related to these societies. One of the points that the literature on proverbs agrees on; is that social values are innate at proverbs. On the other hand, it is thought that it is possible to understand all the social activities of any community only through kinship systems. There is no study exploring the theme of kinship within the proverbs although proverbs and kinship issues are discussed separately in the literature of folkloristics. In this study, the attitudes regarding kinship in the proverbs written in Turkish were determined and the stereotypes about ancestry and kinship in collective memory were tried to be reached by determining the issues on which these attitudes were concentrated. Based on the findings obtained from the proverbs, it can be mentioned that there is a relationship between the lineage and the character of the individual in traditional culture. It can be said that this generalizing approach, which proposes to evaluate the individual through its lineage, is also very much in line with the nature of folklore. Apart from this general judgment regarding lineage, there are also meanings that are generally evoked by the major kinship roles. The father is seen as the inheritance and the mother as a source of mercy; the admissions that the siblings are cooperating in almost all circumstances, the acceptance of the boy as the insurance of the family, and the conceptualization of girls through the theme of marriage have been always repeated in the proverbs. In addition to this, it is quite common for the elderly to be approved and the young to be criticized and invited to look like the elderly in cases where the old and young are compared in the proverbs such as father-son, mother-daughter, bride-daughter in law. Ultimately, it can be said that proverbs preserve ideas about kinship within traditional culture with some very complex functions.

Anahtar Kelimeler

Turkish proverbs, kinship, lineage, family

TÜRK ATASÖZLERINDE SOY VE AKRABALIK

Öz

Geleneksel kültürlerin kendilerine özgü karakteristik yapıları içinde atasözleri ve akrabalık sistemleri, bu toplumlara dair anlam üretiminde ayrı ayrı önemlere sahiptir. Atasözleri üzerine oluşmuş olan literatürün üzerinde uzlaştığı hususlardan biri; toplumsal değerlerin atasözlerine içkin olduğu şeklindedir. Öte yandan yalnızca akrabalık sistemleri üzerinden herhangi bir topluluğun sosyal aktivitelerinin tamamını anlamanın mümkün olduğu düşünülmektedir. Halkbilimi literatürü içerisinde atasözleri ve akrabalık konuları ayrı ayrı ele alınmış olsa da atasözleri içerisinde akrabalık temasını araştıran bir çalışma bulunmamaktadır. Bu çalışma içerisinde Türkiye Türkçesinde yazıya geçirilmiş atasözlerinde yer alan akrabalığa dair yargılar belirlenip söz konusu yargıların hangi hususlar üzerine yoğunlaştığı saptanarak soy ve akrabalığa dair toplumsal bellekteki kalıplaşmış fikirlere ulaşılmaya çalışılmıştır. Atasözlerinden elde edilen bulgulardan hareketle geleneksel kültürde soy ve bireyin karakteri arasında bir ilişkinin varlığına dair kabullerden bahsedilebilir. Bireyi, soyu üzerinden değerlendirmeyi öneren bu genellemeci yaklaşımın folklorun doğasına da fazlasıyla uygun olduğu söylenebilir. Soya dair bu genel yargının dışında belli başlı akrabalık rollerinin de genel olarak çağrıştırdığı anlamlar bulunmaktadır. Babanın miras, annenin ise merhamet kaynağı olarak görülmesi; kardeşlerin hemen her koşulda iş birliği içerisinde olmasına dair kabuller, oğlan çocuğunun ailenin sigortası olarak kabul edilmesi, kızların ise evlilik teması üzerinden kavramsallaştırılması gibi durumlara dair yargılar atasözlerinde bolca tekrar edilmiştir. Buna ek olarak atasözleri içerisinde baba-oğul, ana-kız, gelin-kaynana gibi yaşlı ve genç olanın mukayese edildiği durumlarda yaşlı olanların onaylanıp gençlerin ise eleştirilerek yaşlılara benzemeye davet edilmesi de oldukça yaygın bir durumdur. Nihai olarak atasözlerinin geleneksel kültür içerisinde akrabalığa dair fikirleri oldukça karmaşık bazı işlevler ile muhafaza ettiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Türk atasözleri, akrabalık, soy, aile

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I: Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp.
• Balaman, A. R. (2002). Evlilik Akrabalık Türleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Başaran, U. (2013). Atasözlerinin Kalıpsallığı Üzerine, Turkish Studies. 8/9, ss: 757-770.
• Binler, M. Z. (2007). Türk Dünyası Aile ve Akrabalık Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Selenge.
• Boratav, P. N. (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). “Atasözleri”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi Cilt III, Ankara: AKM.
• Çobanoğlu, Ö. (2012). “Giriş”, Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü. (M. Yurtbaşı). İstanbul: Excellence.
• Delaney, C. (2014). Tohum ve Toprak: Türk Köy Toplumunda Cinsiyet ve Kozmoloji. (Çev.) S. Somuncuoğlu ve A. Bora, İstanbul: İletişim.
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2009). Antropoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Güngör Ergan, N. (1999). “Türk Atasözleri ve Deyimlerinde Aile ve Akrabalık Anlayışı”, Uluslararası Üçüncü Türk Kültürü Kongresi. Ankara: AKM.
• Gürçayır, S. (2008). Kuşaktan Foruma Geçiş ve Bilgisayar Atasözleri, Millî Folklor. 20(79). ss: 70-77.
• Hassan, Ü. (2000). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. İstanbul: Alan.
• Holy, L. (2016). Antropolojinin Akrabalık Yaklaşımları. (Çev.) Ç. Enneli, Ankara: Heretik.
• Karabaş, S. (1999). Bütüncül Türk Budunbilimine Doğru. İstanbul: YKY.
• Kaya, D. (2010). Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Lévi-Straus, C. (2012). Yapısal Antropoloji. (Çev.) A. Kahiloğulları, Ankara: İmge.
• Li, Y. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. İstanbul: Simurg.
• Malinowski, B. (1992). Kuzeybatı Melanezya’da Vahşilerin Cinsel Yaşamı. (Çev.) S. Özkal, İstanbul: Kabalcı.
• Meeker, M. (1970). The Black Sea Turks: A Study of Honor, Descent and Marriage. Yayımlanmamış Doktora Tezi, University of Chicago.
• Oy, A. (1972). Tarih Boyunca Türk Atasözleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür.
• Örnek, S. V. (2000). Türk Halkbilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Parlatır, İ. (2008). Atasözleri ve Deyimler I: Atasözleri. Ankara: Yargı.
• Püsküllüoğlu, A. (2003). Türk Atasözleri Sözlüğü. Ankara: Arkadaş.
• Rıza Tevfik (2014), “Folklor – Folk Lore”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, (ed: M. Ö. Oğuz vd). Ankara: Grafiker.
• Sahlins, M. (2015). Akrabalık Nedir Ne Değildir?. (Çev.) A. Pala, Ankara: Dipnot.
• Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: YKY.
• Tunç, E. (2021). Sosyal Sermaye Teorisi ve Sanal Akrabalık Bağları Kapsamında Sivas’ta Kirvelik Kurumu, folklor/edebiyat, 27(2), ss: 437-454.
• Türköne, M. (1995). Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü. Ankara: Ark.
• Van Beal, J. (1975). Reciprocity and the Position of Women. Amsterdam: Van Gorcum.
• Yıldırım, D. (1998). Türk Bitiği. Ankara: Akçağ.
• Yılmaz, Y. ve Sarı, H. (2015). Türk Atasözlerinde Akrabalık Adlarının Kullanımı, Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. S:2, ss: 1-20.
• Yolcu, M. A. (2014). Türk Kültüründe Evliliğe Bağlı Tabu ve Kaçınmalar. Konya: Kömen.
• Yurtbaşı, M. (2012). Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: Excellence.