MEVLÂNÂ MÜBAREKŞÂH’IN ŞERHU KİTÂBİ’L-EDVÂR’INDA SES PERDELERİNİN TAKSİMİ

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 2, 840 - 851, 15.07.2022

Hüseyin Yüner

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1106690

Cited By: 1

Öz

Safiyyüddin Urmevi, sistemci ekolün ilk temsilcilerindendir ve on yedi aralıklı ses sisteminin kurucusu olarak kabul edilir. 13. yüzyılda kurduğu bu sistemin teorisini Kitabu'l-Edvâr adlı eserinde anlatmıştır. Bu teori, sonraki birkaç yüzyılda büyük ölçüde kabul görmüştür ve üzerine birçok eser yazılmıştır. Mantık, kelâm ve astronomi ilimlerinde tanınan bir âlim olan Mevlana Mübareksah el-Buhari, tıp ve musiki alanlarında da çok derin bir bilgi birikimine sahiptir. Adı geçen kitap üzerine yazılan ilk şerhlerden biri olan Şerh-i Kitabu'l-Edvar adıyla Kitabu'l-Edvâr üzerine çok geniş bir şerh yazmıştır. Eserin günümüze ulaşan iki nüshası bulunmaktadır. Bunlardan biri İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi kütüphanesinde, diğeri ise Londra'daki British Museum'dadır. Kendisinden sonraki birçok şerh ve telif esere kaynaklık eden Mübarekşah şerhi on beş bölümden oluşmaktadır. Eser en genel tasnifinde ses teorisi, perdeler ve aralıklar, aralıklar arası uyum, dairelerin, çalgıların ve bunların ses-akort düzenlerinin belirlenmesi ve sınıflandırılması, ika içerir. On beş bölümden oluşan çalışmanın ikinci bölümünde sayısal oranlar ve onyedi sistemdeki perdelerin oluşumu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kitabu’l-Edvâr, Perde, Nağme, Urmevi, Mübarekşah.

Kaynakça

• Akdoğan, B. (2009). Fethullah Şirvânî ve mûsikî risâlesi Mecelletun fi’l-Mûsîka, Bilge Ajans.
• Arslan, F. (2005). Safiyyüddîn Abdülmümin el-Urmevî'nin er-Risâletü'ş-Şerefiyye'sinde mûsikî matematiği. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 46, 267-306.
• Bekdemir, S. (2017). Orta Asya’da Hanefiliğin gelişimi, Sadrüşşeria Ubeydullah b. Mes’ud). Hikmetevi yayınları.
• Farmer, H. G. (1929). Historical facts for the Arabian musical influence. London.
• Can, M. C. (2001). XV. yüzyıl Türk mûsikîsi nazariyâtı (ses sistemi). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Güray, C. (2017). Bin yılın mirası-makamı var eden döngü: edvar geleneği. Pan Yayıncılık.
• d’Erlanger, B. R. (1938). La Musique Arabe. Paris: Tome 3, VIII,
• Gölpınarlı, A. (2017). Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin Menâkıbı. Step Ajans Matbaa.
• Kamiloğlu, R. (2007). Ahmed Oğlu Şükrullah ve edvâr-ı mûsikî adlı eseri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Karlığa, H. B. (2005). Muhammed b. Mübârekşah. Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Koca, F., ve Demirci, M. (2018, Mayıs 10-11). Ali b. Osman Siraceddin el-Ûşi’nin Yaşadığı XII. Yüzyıl Türk Coğrafyasında Türk Din Mûsikîsi’nin Gelişimi [Sözlü sunum]. Uluslararası Ali b. Osman el-ûşî Sempozyumu, Osh Kırgızistan.
• Kolukırık, K. (2009). Abdülkâdir Merâgî ve “Şerhu’l-Edvâr” adlı eserinin XV. yüzyıl Türk mûsikîsi nazariyatındaki yeri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Levendoğlu, O. (2005). Tarih içinde geleneksel Türk sanat müziği ve diğer kültürlerle etkileşimleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 253-262.
• Mübarekşah, Muhammed b. Şerh-i Kitâbu'l-Edvâr, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed Kitaplığı, A3458.
• Özen, Ş. (2008). Sadrüşşerîa. Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Özergin, M. K. (1984). Geç ortaçağ klasik mûsikîsinde ezgi dizileri. Mızrap, 2(18), 4-6, 33-34.
• Öztuna, Y. (1988). Abdülkaadir Meragi, Türk Büyükleri Dizisi: 83. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sarton, G. (1948). Abd al-Qadir Ibn Ghaibi, Introduction to the History of Science. Associate in the History as Science Carnegie Institution of Washington, vol. III, part II.
• Shiloah, A. (1979). The theory of music in Arabic writings (c.900-1900) descriptive catologue of manuscripts in libraries of europe and the U.S.A. München.
• Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risdletü'l-Fethiyye'si. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Niğde Üniversitesi.
• Uygun, N. (1996). Safiyyüddin El Urmevî ve Kitabu'l-Edvar'ı. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Yüner, H. (2022). Muhammed b. Mübarekşâh ve Şerh-i Kitabü’l-Edvâr Adlı Eserinin Türk Mûsikîsi Nazariyatındaki Yeri. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.