INONU-POTEMKIN MEETING (23 NOVEMBER 1938) IN THE FRAMEWORK OF TURKISH-SOVIET RELATIONS AFTER MONTREUX CONVENTION

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 1711 - 1726, 02.10.2022

İrşat Sarıalioğlu

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1121238

Cited By: 1

Öz

In this article, the meeting of the Soviet Union Deputy People's Commissar of Foreign Affairs Vladimir Petrovich Potemkin with President İsmet İnönü on November 23, 1938 is evaluated within the framework of Turkish-Soviet relations after Montreux. Potemkin, who was appointed as the head of the Soviet Union delegation by Moscow for the funeral of Mustafa Kemal Atatürk on November 21, 1938, stayed in Turkey for a while after the funeral. Within this period Potemkin had a long meeting with İsmet İnönü, with the participation of Turkish Foreign Minister Şükrü Saraçoğlu and the Ambassador of the Soviet Union to Ankara Aleksey Terentyev. During the meeting, issues that occupied Turkish-Soviet relations in the post-Montreux period, such as Turkey's relations with Germany and England and the issue of a new mutual assistance pact, were discussed. The meeting became a subject of great curiosity in the eyes of the international public and foreign missions and was interpreted as a return to the old intimacy in Turkish-Soviet relations. In this article, the details of the meeting between Inonu and Potemkin dated November 23, 1938, which is mentioned in the literature but no information about its content has been found, has been tried to be revealed within the framework of the Turkish Diplomatic Archive, the British National Archive and the German and Russian archive documents published in English. As a result of the study, it was concluded that it is not correct to evaluate the meeting between İnönü and Potemkin as a diplomatic initiative that reestablishes the old sincerity in Turkish-Soviet relations and there was no sudden and dramatic change in relations after the death of Atatürk.

Anahtar Kelimeler

Turkish Foreign Policy, Turkish-Soviet Relations, İsmet İnönü, Vladimir Petrovich Potemkin.

MONTREUX SONRASI TÜRK- SOVYET İLİŞKİLERİ ÇERÇEVESİNDE İNÖNÜ-POTEMKİN GÖRÜŞMESİ (23 KASIM 1938)

Öz

Bu makalede Sovyetler Birliği Dışişleri Halk Komiseri Yardımcısı Vladimir Petrovich Potemkin’in 23 Kasım 1938’de Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’yle yaptığı görüşme, Montreux sonrası Türk Sovyet ilişkileri çerçevesinde değerlendirilmektedir. Mustafa Kemal Atatürk’ün 21 Kasım 1938 tarihli cenaze töreni için Moskova tarafından, Sovyetler Birliği heyeti başkanı olarak görevlendirilen Potemkin, cenazenin ardından bir süre daha Türkiye’de kalmış ve bu süreçte İsmet İnönü’yle Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu ve Sovyetler Birliği’nin Ankara Büyükelçisi Aleksey Terentyev’in katıldığı uzun bir görüşme yapmıştır. Türkiye’nin Almanya ve İngiltere’yle olan ilişkileri ve yeni bir karşılıklı yardım paktı meselesi gibi Montreux sonrası süreçte Türk Sovyet ilişkilerini meşgul eden konuların görüşüldüğü bu görüşme, uluslararası kamuoyu ve yabancı misyonlar nezdinde büyük bir merak konusu olmuş, hatta Atatürk sonrası Türk Sovyet ilişkilerinde eski yakınlığa dönüş olarak yorumlanmıştır. Çalışma içerisinde literatürde bahsi geçmekle birlikte içeriğine ilişkin bir bilgiye rastlanmayan 23 Kasım 1938 tarihli İnönü Potemkin görüşmesinin detayları Türk Diplomatik Arşivi, İngiltere Ulusal Arşivi ve İngilizce olarak yayınlanmış Alman ve Rus arşivi evrakı çerçevesinde ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda, İnönü-Potemkin görüşmesini, Türk-Sovyet ilişkilerinde eski samimiyeti yeniden tesis eden bir diplomatik girişim olarak değerlendirmenin doğru olmadığı ve Atatürk’ün vefatının ardından ilişkilerde ani ve dramatik bir değişimin meydana gelmediği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Dış Politikası, Türk-Sovyet İlişkileri, İsmet İnönü, Vladimir Petrovich Potemkin.

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Türk Diplomatik Arşivi (TDA) (BCA/TDA).
• BCA/TDA/571/35212-138573-15, 17.10.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-71, 26.10.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-72, 27.10.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-105, 16.11.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-108, 22.11.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-116, 9.5.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-108, 2.11.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-108, 2.11.1938; BCA/TDA/571/35231-138611-111, 15.11.1938.
• The National Archives (TNA), Foreign Office: Confidential Print Turkey (FO 424).
• TNA/ FO 424/281, Part XXXIV, P. Loraine’den Eden’a, No: 9, 26.07.1937.
• TNA/ FO 424/281, Part XXXIV, Viscount Chilston’dan Eden’a, No: 10, 26.07.1937.
• TNA/ FO 424/281, Part XXXIV, P. Loraine’den Eden’a, No: 55, 2.11.1937.
• TNA/ FO 424/282, Part XXXVI, P. Loraine’den Halifax’a, No:55, 30.11.1938.
• Ministry For Foreign Affairs of the USSR, (1976). No:28: Telegram From The Deputy People’s Commissar (Potemkin) for Foreign Affairs of the USSR to the People Commissariat for the Foreign Affairs of the USSR, 24.11.1938. Soviet Peace Efforts on the Eve of World War II: Documents and Records, (A.A. Gromyko, A.N. Grylev, I.N. Zemskov. S.P. Kozyrev, B.Y. Sipols, V.M. Falin, M.A. Kharlamov, V.M. Khvostov, ed.). Moskow: Progress Publishers 1976.
• Documents On German Foreign Policy 1918-1945, Series D, Volume 5, (DGFP, S.D, V.5), 1593/384191-93, No: 542, Memarandum by the Foreign Minister, 5 Nisan 1938. Berlin. United States Government Printing Office, 1953.
• Documents On German Foreign Policy 1918-1945, Series D, Volume 5, (DGFP S.D, V.5), 2129/464271-73, No: 537, Ambassador in Turkey to the Foreign Ministry, 27 Ağustos 1937, Tarabya. United States Government Printing Office, 1953.
• Documents On German Foreign Policy 1918-1945, Series D, Volume 5, (DGFP S.D, V.5), 1593/384233, No: 559, Charge d’affaires in Turkey to the Foreign Ministry, 1 Şubat 1939, Ankara. United States Government Printing Office, 1953.
• Documents On German Foreign Policy 1918-1945, Series D, Volume 5, (DGFP S.D, V.5), 96/107758, No: 560, Memarandum by the State Secretary, 10 Şubat 1939, Berlin. United States Government Printing Office, 1953.
• Ayın tarihi, II. Teşrin 1938; Birinci Kanun, 1938.
• Ulus 13 Temmuz 1937; 18 Temmuz 1937; 21 Kasım 1938; 23 Kasım 1938; 24 Kasım 1938.; 29 Kasım 1938.
• Açıkalın, C. (1947). Turkey’s international relations. International Affairs (Royal Institute of International Affairs), 23 (4), 477-491.
• Ağayev, E. (2010). Atatürk'ün vefatının Sovyet basınında yansıması. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 6 (11),131-157.
• Akgün, M. (1994). Türk dış politikasında bir jeopolitik etmek olarak boğazlar. F. Sönmezoğlu (ed.), Türk Dış Politikasının Analizi, içinde (ss.213-225). İstanbul: Der.
• Atabey, F. (2014). Monterux Konferansı’ndan İkinci Dünya Harbi’ne Türk-Sovyet ilişkileri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 2 (4), 1-11.
• Barlas, D. & Güvenç, S. (2014). Türkiye’nin Akdeniz siyaseti (1923-1939) orta büyüklükte devlet diplomasisi ve deniz gücünün sınırları. (B. Cezar, çev.), Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bilge, S. (1992). Güç komşuluk Türkiye Sovyetler Birliği ilişkileri 1920-1964. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Burçak, R. S. (1946). Türk-Rus-İngiliz münasebetleri (1791-1941). İstanbul: Aydınlık Matbaası.
• Burçak, R. S. (1983). Moskova görüşmeleri (26 eylül 1939-16 ekim 1939) ve dış politikamız üzerindeki tesirleri. Gazi Üniversitesi Yayınları.
• CROWE, F. S. (1973). The Soviet Union and the Turkish Straits 1933-1945 [Unpublished PhD Dissertation]. Florida State University.
• Deringil, S. (2014). Denge oyunu İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin dış politikası. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Erkin, F. C. (1968). Türk Sovyet ilişkileri ve Boğazlar meselesi. Ankara: Başnur Matbaası.
• Esmer, A. Ş. (1947). The Straits: crux of world politics. Foreign Affairs, 25 (2), 290-302.
• Gönlübol,, M. & Sar, C. (1982). 1919-1939 dönemi. Olaylarla Türk Dış Politikası Cilt:1 (1919-1973), içinde (ss.-132). Ankara Üniversitesi S.B.F. Basımevi.
• Güçlü, Y. (2003). The uneasy relationship: Turkey's foreign policy as regards the Soviet Union at the outbreak of the second world war. BELLETEN, 67 (250) , 949-986.
• Gürün, K. (2010). Türk-Sovyet ilişkileri (1920-1953). Ankara: TTK.
• İnönü, İ. (1988). Cumhuriyetin İlk Yılları I (1923-1938). Cumhuriyet Gazetesi Yayınları.
• İnönü, İ (2020). Defterler 1919-1973. (A. Demirel, yay. Haz). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İşçi, O. (2020). Yardstick of friendship: Soviet-Turkish relations and the Montreux Convention of 1936. Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History, 21 (4), 733-762.
• Jivkova, L. (1978). İngiliz-Türk ilişkileri 1933-1939. (F. Muharrem & F. Erdinç, çev). İstanbul: Habora Kitabevi Yayınları.
• Karakuş, E. (2006). İkinci dünya savaşı öncesi İngiliz belgelerinde Türk İngiliz ilişkileri. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Koçak, C. (2013). Türk-Alman ilişkileri (1923-1939) iki dünya savaşı arasındaki dönemde siyasal, kültürel, askeri ve ekonomik ilişkiler. Ankara: TTK.
• Kuneralp, Z. (1982). İkinci Dünya Harbinde Türk dış siyaseti: Dışişleri Bakanlığı’nın on bir telgrafı. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Marzari, F. (1971). Western-Soviet rivalry in Turkey, 1939:1. Middle Eastern Studies, 7 (1), 63-79.
• Meray, S. L. & Olcay, O. (2020). Montrö Boğazlar Konferansı tutanaklar, belgeler. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Millman, B. (1995). Turkish foreign and strategic policy, 1934-42. Middle Eastern Studies, 31 (3), 483-508.
• Özersay, K. (2002). Montreux Boğazlar Sözleşmesi. B. Oran (ed.), Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1: 1919-1980 içinde (ss.370-384). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ponomarev B. N. & Anatolii A. G. & Vladimir M. K. (1969). History of Soviet foreign policy 1917-1945. (D. Skvirsky, çev.). Moskow: Progress Publishers.
• Soysal, İ. (1981). Türkiye’nin Batı ittifakına yönelişi (1934-1937). Belleten, 177, 95-155.
• Soysal, İ. (2000). Tarihçeleri ve açıklamaları ile birlikte Türkiye’nin siyasal andlaşmaları, cilt 1, 1920-1945, Ankara: TTK.
• Tacibayev, R. (2002). Sovyet kaynaklarına göre Türk Sovyet münasebetleri (1925-1945). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• T.C. Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü (1973). Türkiye dış politikasında 50 yıl Montreux ve savaş öncesi yılları (1935-1939).
• Vandov, D. (2014). Atatürk dönemi Türk-Sovyet ilişkileri. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Yüceer, S. (2011). Atatürk dönemi (1919-1938) Türk Rus ilişkilerinin siyasi boyutu. Atatürk’ten Soğuk Savaş Dönemine Türk Rus ilişkileri, I. çalıştay bildirileri, (İ. Kamalov & İ. Svistunova, çev ve yay. haz.) Ankara: Atatürk araştırma Merkezi.