İNGİLİZ YÜKSEK KOMİSERİ SÖR HENRY CONWAY DOBBS’UN RAPORLARINDA IRAK 1920-1925

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 3, 1599 - 1620, 02.10.2022

Can Deveci

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1164512

Öz

İngiltere, Birinci Dünya Savaşı esnasında işgal ettiği Irak’ta askeri idare başlatmıştır. Savaş sonrasında ise ülkeyi manda idaresi altında Yüksek Komiserler aracılığıyla yönetmiştir. Sör Percy Cox’un Irak’a yüksek komiser atanması ertesinde geçici hükümet kurulmuş, Emir Faysal Irak Kralı yapılmış ve ülkede kurucu meclis çalışmaları başlatılmıştır. Bu idari yapıların kurulması ve geliştirilmesinde öncelikli amaç İngiltere’nin çıkarlarını muhafaza etmektir. Cox’tan sonra Sör Henry Conway Dobbs Yüksek Komiser olarak görevlendirilmiştir. Her iki dönemde de Irak’ta ekonomi, yönetim, eğitim, tarım, ticaret, sağlık ve imar işleri gibi alanlarda çalışmalar yürütülmüştür. Bu çalışmalar İngiltere hükümetine raporlanmıştır. Bu makalede, adı geçen alanlarda Irak’ta yaşanan gelişmeler yönetim raporları esas alınarak analiz edilmiştir. İngiltere’nin Irak’ı yönetirken her alanda kendi hedeflerini önceleyen etkin bir konumda yer aldığı görülmüştür. Ayrıca Irak’ı uluslararası İngiliz ticaretine entegre ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İngiltere, Ortadoğu, Irak, Yüksek Komiser, Henry Conway Dobbs

Iraq in the Reports of British High Commissioner Sir Henry Conway Dobbs 1920-1925

Öz

Britain started a military administration in Iraq, which it occupied during the First World War. After the war, she ruled the country through high commissioners under the mandate administration. After Sir Percy Cox was appointed as high commissioner to Iraq, a provisional government was established, Amir Faisal was made King of Iraq and the working of the constituent assembly was started in the country. The primary aim in the establishment and development of these administrative structures is to protect the interests of Britain. After Cox, Sir Henry Conway Dobbs was appointed as a high commissioner. In both periods, works were carried out in areas such as economy, administration, education, agriculture, trade, health and construction works in Iraq. These works have been reported to the British Majesty's Government. In this article, the developments in Iraq in the aforementioned areas are analyzed on the basis of management reports. It has been seen that the UK is in an active position prioritizing its own goals in every field while administering Iraq. It has also been determined that it has integrated Iraq into international British trade.

Anahtar Kelimeler

Middle East, Britain, Iraq, High Commissioner, Henry Conway Dobbs

Kaynakça

• Adelson, R. (1995). London and the Invention of the Middle East Money, Power and War 1902-1922. Yale University Press.
• Allawi, A. A. (2016). Irak Kralı I. Faysal (H. Abacı, Çev.; 1. bs). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Antonius, G. (2021). Arap Uyanışı Arap Ulusal Hareketinin Öyküsü (M. A. Koç & M. Karakuş, Çev.). Selenge Yayınları.
• Artuç, N. (2010). Osmanlı Devleti’nin Son Dönem Irak Politikasına Bir Örnek: Nazım Paşa’nın Bağdat Valiliği (25 Kasım 1909 - 15 Mart 1911). BELLETEN, 74(271), 833-870. https://doi.org/10.37879/belleten.2010.833
• Artuç, N. (2020). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Bağdat Vilayet İdaresinde Yaşanan Değişim Ve Gelişmeler. Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(4), 1451-1463. https://doi.org/10.21551/jhf.833103
• Bell, G. (t.y.). Newcastle University Gertrude Bell Archive [Gertrude Bell Archive]. Gertrude Bell Archive. Geliş tarihi 05 Ağustos 2022, gönderen http://gertrudebell.ncl.ac.uk/search_letters_results.php
• Bell, G. (2004). Mezopotamya’da 1915—1920 Sivil Yönetimi (V. İlmen, Çev.). Yaba Yayınları.
• Bell, G. L., & Wilson, A. T. (1920). Review of the civil administration of Mesopotamia 1920. H.M. Stationery Off.
• By The Editors of Encyclopaedia Britannica. (t.y.). Carmelite | Definition, Meaning, & History | Britannica. Geliş tarihi 05 Ağustos 2022, gönderen https://www.britannica.com/topic/Carmelites
• Cleveland, W. L. (2008). Modern Ortadoğu Tarihi (M. Harmancı, Çev.; 3. bs). Agora Kitaplığı.
• Çetinsaya, G. (2020). II. Abdülhamid Döneminde Irak’ta Osmanlı İdaresi (1. bs). Küre Yayınları.
• El-Askeri, C. (2009). İsyancı Arap Ordusunda Bir Harbiyeli. Klasik Yayınları.
• Fraser, T. G., Mango, A., & Mcnamara, R. (2011). Modern Ortadoğu’nun Kuruluşu (F. Doruker, Çev.). Remzi Kitabevi.
• Fromkin, D. (t.y.). Barışa Son Veren Barış Modern Ortadoğu Nasıl karatıldı? 1914-1922 (M. Harmancı, Çev.; 5. bs). Epilson Yayınları.
• FRUS. (1943). The Paris Peace Conference 1919 (C. 3). Usa Goverment Printing Office.
• Gilbert, M. (2011). Churchill Bir Yaşam (S. Sertabiboğlu, Çev.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hurewitz, J. C. (1987a). Diplomacy in the Near and Middle East A Documentary Record 1535-1956: C. I. Archive Editions.
• Hurewitz, J. C. (1987b). Diplomacy in the Near and Middle East A Documentary Record 1535-1956: C. II. Archive Editions.
• Karaca, T. N. (2020). Sınırları Çizen Kadın İngiliz Casus Gertrude Bell. Kronik Kitap.
• Klieman, A. S. (1970). Foundations Of British Policy İn The Arab World The Cairo Conference Of 1921. The Johns Hopkıns Press.
• Kurşun, Z. (2005). Osmanlı’dan Amerika’ya Tanımlanamayan Ülke: Irak. İçinde A. Ahmetbeyoğlu, H. Cengiz, & Y. Başkan (Ed.), Irak Dosyası I (ss. 1-37). TATAV.
• Kurşun, Z., & Hut, D. (2020). Yüzyıllık Sorun: Musul Vilayeti (Tarih, Toplum ve Siyaset) (Z. Kurşun & D. Hut, Ed.). Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Kurt, B. (2014). Irak’ta “Muktedir” ve “Müşteki” Bir İttihatçı: Süleyman Nazif Bey’in Basra Valiliği. Akademik İncelemeler Dergisi, 7(2), 155-179.
• Kurt, B. (2015). Osmanlı Basra’sında Devlet ve Toplum 1908-1914. Küre Yayınları.
• Lakh. (t.y.). Geliş tarihi 06 Ağustos 2022, gönderen https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/lakh
• London Gazette. (1923, Eylül 25). London Gazette.
• Macmillan, M. (2004). Paris 1919: Dünyayı Değiştiren Altı Ay (B. D. Çorakçı, Çev.). Alfa Yayınları.
• MSB Kutü’l Amare Belgeleri. (t.y.). Kutü’l Amare Belgeleri • MSB | T.C. Millî Savunma Bakanlığı. Geliş tarihi 06 Ağustos 2022, gönderen https://www.msb.gov.tr/ArsivAskeriTarih/icerik/kutul-amare-belgeleri
• Obituary: Sir Henry Conway Dobbs. (1934). Journal of The Royal Central Asian Society, 21(4), 708-716. https://doi.org/10.1080/03068373408725343
• Provence, M. (2020). Büyük Suriye İsyanı ve Arap Milliyetçiliğinin Yükselişi (N. N. Yüksel, Çev.). Pınar Yayınları.
• Report Administration Of Iraq 1925. (1926). Report By His Britannic Majesty’s Government To The Council Of The League Of Nations On The Administration Of Iraq For The Year 1925. Issued by the Colonial Office His Majesty’s Stationery Office.
• Report Administration Of Iraq 1927. (1928). Report By His Britannic Majesty’s Government To The Council Of The League Of Nations On The Administration Of Iraq For The Year 1927. Issued by the Colonial Office His Majesty’s Stationery Office.
• Rogan, E. (2017). Araplar Bir Halkın Tarihi (Demirkan, Çev.; 1. bs). Pegasus Yayınları.
• Special Report Iraq. (1931). Special Report by His Majesty’s Government in The United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the Council of the League of Nations on the Progress Of Iraq During The Period 1920-1931. His Majesty’s Stationery Office.
• TBMM Meclis-i MebusanTutanak. (t.y.). Türkiye Büyük Millet Meclisi. Geliş tarihi 05 Ağustos 2022, gönderen https://www5.tbmm.gov.tr/develop/owa/td_v2_istatistik_mmb.tutanak_hazirla?v_meclis=&v_donem=&v_yasama_yili=&v_cilt=&v_birlesim=&v_sayfa=&v_anabaslik=&v_altbaslik=&v_mv=SASUN%20EFEND%DD&v_sb=&v_ozet=&v_kelime=&v_bastarih=&v_bittarih
• TNA, CO 935/1. (1921). Report On Middle East Conference Held In Cairo And Jerusalem March 12Th To 30Th, 1921. Printed For The Colonial Office.
• TNA, CO 935/1/11. (1926). Report Of The High Commissioner On The Development Of Iraq 1920-1925. Printed For The Colonial Office.
• TNA, FO 371/9004. (t.y.). Report On Iraq Administration October 1920-March 1922.
• TNA, IOR/L/Ps/10/764/4722. (1920). Establishment of Council of State for Iraq.
• TNA, IOR/L/Ps/10/764/4722. (1921). Mesopotamia: Creation of a Provisional Council of State.
• TNA, IOR/L/PS/18/B347. (1920). Mesopotamia. Appointment of Sir Percy Cox as High Commissioner: Instructions of His Majesty’s Government.