15 Temmuz sonrası asker sivil ilişkilerinin demokratik dönüşümü

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 3, 953 - 972, 29.09.2024

Nazım Maviş

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1416336

Öz

Demokrasilerde ana tartışma konularından birisini asker-sivil ilişkileri oluşturmaktadır. Silahlı kuvvetlerin seçilmiş hükümetlere bağlılığını sağlamak önemli bir demokratik norm olarak kabul edilir. Türkiye'de asker sivil ilişkileri sorunlu bir seyir izlemiştir. Darbe ve müdahaleler; askerin, sivil ve siyasi hayat üzerindeki etkisini kalıcı ve sürekli kılan vesayet mekanizmaları Türkiye'nin demokratikleşme sürecinin önemli bir meselesi olagelmiştir. Türkiye’de AB uyum yasaları asker sivil ilişkilerinin demokratik dönüşümü açısından önemli bir başlangıç olmuştur. Ancak yine de kapsamlı demokratik dönüşüm “15 Temmuz Darbe Teşebbüsü”nden sonraki düzenlemelerle gerçekleşmiştir. Hükümet 15 Temmuz sonrası çıkarttığı kanun hükmünde kararnamelerle asker sivil ilişkilerinin demokratik dönüşümü açısından önemli adımlar atmıştır. Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutanları ayrı ayrı olmak üzere Milli Savunma Bakanlığına bağlanmıştır. Jandarma ve Sahil Güvenlik Komutanlığı İçişleri Bakanlığına bağlanmıştır. Askerin atama, terfi ve tayin sistemi üzerinde MSB’nin yetkileri artırılmış; YAŞ’ın üye yapısı, çalışma ilkeleri ve kararları bakımından seçilmiş hükümet lehine güçlü yetki aktarımları yapılmıştır. MGK’nın yapısı sivilleştirmiştir. Askeri mahkemeler kaldırılmıştır. Askeri okullar kapatılmış, Milli Savunma Üniversitesi kurulmuştur. MSÜ yönetiminin sivilleşmesi, Kara Harp Okulunun kapatılması ve benzeri reformlar askerin demokratik zihin inşası açısından önemli adımlar olarak görülmüştür. RTÜK, TRT ve YÖK vb. kuruluşlarda asker üye bulundurma uygulamasından vazgeçilmiştir. Asker sivil ilişkilerinin demokratik standardı olarak önerilen birçok konu 15 Temmuz’dan sonra darbe teşebbüsünün oluşturduğu ortamın hükumete verdiği güç ve cesaretle gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Demokratik Kontrol, Sivil Kontrol, Vesayet, Darbe, Muhtıra, Demokrasi

The democratic transformation of military-civil relations after July 15

Öz

One of the main topics of discussion in democracies is military-civilian relations. Ensuring the armed forces' loyalty to elected governments is considered an important democratic norm. In Turkey, civil-military relations have followed a problematic course. Coups and interventions, along with the mechanisms that maintain the military's influence on civilian and political life, are important issues of Turkey's democratization process. The EU harmonization laws implemented in Turkey after the EU Helsinki Summit were an important beginning for the democratic transformation of civil-military relations. Nevertheless, a comprehensive democratic transformation took place after the coup attempt on July 15th. The government took important steps in terms of the democratic transformation of military-civil relations with the decree laws issued after July 15. The Chief of General Staff and force commanders were affiliated with the Ministry of National Defense. The Gendarmerie and Coast Guard Command were affiliated with the Ministry of Interior. The power of the Ministry of National Defense regarding the army's appointment, promotion, and assignment system has been strengthened. In addition, strong authority transfers have been made in favor of the elected government in terms of the member structure, working principles, and decisions of the Supreme Military Council (YAŞ). The National Security Council (MGK) was restructured to include civilians. Military courts were abolished. Military schools were closed, and the National Defense University was established. The civilianization of the management of the National Defense University, the closure of the Military Academy, and similar reforms were seen as significant steps in the democratic reformation of the military mindset. The practice of having soldiers in organizations such as RTÜK, TRT, and YÖK was abandoned. Numerous contexts presented as democratic standards in military-civilian relations were implemented with the power and courage given to the government by the environment created by the coup attempt.

Anahtar Kelimeler

Democratic Control, Civilian Control, Tutelage, Coup, Memorandum

Kaynakça

• Afşar, Ö. A. (2019). 15 Temmuz’a Giden Süreçte Türk Demokrasisinde Sivil-Asker İlişkileri. İnsan ve İnsan, 22, 737-766.
• Ahmad, F. (1996). Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980) (2. baskı). Hil Yayınları.
• Ahmad, F. (2020). Modern Türkiye’nin Oluşumu (18. baskı). Kaynak Yayınları.
• Akgün, M. H. (2021b). 15 Temmuz Sonrası Sivil-Asker İlişkilerinin Dönüşümü. Kriter, 57.
• Akgün, M. H. (2021a). 15 Temmuz Sonrası TSK’nın Sivil Kontrolü.
• Akyaz, D. (2002). Askeri Müdahalelerin Orduya Etkisi: Hiyerarşi Dışı Örgütlenmeden Emir Komuta Zincirine. İletişim.
• Alabarda, Y. (2016b Güz). Demokratik Sivil-Asker İlişkileri Kapsamında TSK’nın Dönüşümü. Liberal Düşünce Dergisi, 21(84), 5-17.
• Alabarda, Y. (2016a Güz). TSK’nın Reformu Sivil-Asker İlişkilerinin Dönüşümü İçin Bir Yol Haritası. Seta Analiz, 162.
• Aslan, Ö. (2016, Ağustos 12). 15 Temmuz Sonrası Sivil-Asker İlişkilerinin Geleceği. Yeni Şafak Gazetesi.
• Aslan, Ö. (2017b, Kış). 15 Temmuz Sonrası Askeri Eğitimin Demokratikleştirilmesi: Fırsatlar, Riskler ve Yol Haritası. Liberal Düşünce Dergisi, 22(85), 35-55.
• Barbak, A. (2017). Türkiye’de Ordu’nun Demokratik Kontrolü: Askeri Seçkinlerin Atanma Usülleri Üzerine Bir İnceleme. Liberal Düşünce Dergisi, 22(85), 5-35.
• Başbakanlık Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı. (2013). Sessiz Devrim Türkiye’nin Demokratik Değişim ve Dönüşüm Envanteri 2002-2012. Başbakanlık Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarlığı Demokratikleşme Politikaları Çalışma Grubu.
• Bayramoğlu, A. (2017). Asker ve Siyaset, Bir Zümre Bir Parti Türkiye’de Ordu (6. Baskı). Birikim Kitapları.
• Cemal, H. (2010). Türkiye’nin Asker Sorunu, Ey Asker Siyasete Karışma! (1. Baskı). Doğan Kitap.
• Cizre, Ü. (2005). Muktedirlerin Siyaseti Merkez Sağ-Ordu-İslamcılık (2. Baskı). İletişim Yayınları.
• Çavdar, T. (2019). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1950’den Günümüze (6. Baskı). İmge Yayınları.
• Çelikoğlu, A. (2010). Bir Darbeci Subayın Anıları: 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası (1. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Demirel, T. (2010). 2000’li Yıllarda Asker ve Siyaset Kontrolü Değişim İle Statüko Sırasında Türk Ordusu. Seta Analiz.
• Dursun, D. (1999). Demokratikleşemeyen Türkiye (1. Baskı). İşaret Yayınları.
• Erdem, F. H., & Coşkun, V. (2009). Askeri Yargı ve Askeri Vesayet. Seta Analiz, 9.
• Ergül, Y. (2014). Bir Komutanın Not Defteri. Ka Kitap.
• Gürsoy, Y. (2014). Türkiye’de Sivil-Asker İlişkilerinin Dönüşümün Sebepleri. Uluslararası Akademik İlişkiler Dergisi, II(43), 157-180.
• Hale, W. (2014). Türkiye’de Ordu ve Siyaset (1. Baskı). Alfa Yayınları.
• Huntington, S. P. (1993). Asker ve Devlet. Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.
• Karatepe, Ş. (1993). Darbeler, Anayasalar ve Modernleşme (1. Baskı). İz Yayıncılık.
• Keyman, E. F., & Gürcan, M. (2017). 15 Temmuz’dan 15 Ay Sonra: Ordunun Reformu, Devletin Dönüşümü. İstanbul Politikalar Merkezi.
• Kohn, R. H. (2017). Askeriyenin Sivil Kontrolü Üzerine Bir Deneme. Liberal Düşünce Dergisi, 22(85), 105-115.
• Korkmaz, S. C. (2017). Türkiye’de Savunma Reformuna İhtiyaç Duyulmasının Sebepleri. Liberal Düşünce Dergisi, 22(85), 57-75.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler İle Bazı Kurum ve Kuruluşlara Dair Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 668 KHK § 29783, Resmi Gazete (2016), 27 Temmuz 2016.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Alınması Gereken Tedbirler İle Bazı Kurum ve Kuruluşlara Dair Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Karar Sayısı: KHK/668 (2016). T.C. Resmi Gazete (29783 (2. Mükerrer), 27 Temmuz 2016).
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Kurum ve Kuruluşlara İlişkin Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 671 KHK § 29804, Resmi Gazete (2016), 17 Ağustos 2016.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Kurum ve Kuruluşlara İlişkin Düzenleme Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Karar Sayısı: KHK/671. (2016). T.C. Resmi Gazete (29804, 17 Ağustos 2016).
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Tedbirler Alınması ve Milli Savunma Üniversitesi Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname, 669 KHK § 29787, Resmi Gazete (2016), 31 Temmuz 2016.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Bazı Tedbirler Alınması ve Milli Savunma Üniversitesi Kurulması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname. Karar Sayısı: KHK/669 (2016). T.C. Resmi Gazete (29787, 31 Temmuz 2016).
• Olağanüstü Hal Kapsamında Milli Savunma İle İlgili Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 681 KHK § 29940, Resmi Gazete (2017), 6 Ocak 2017.
• Olağanüstü Hal Kapsamında Milli Savunma İle İlgili Bazı Düzenlemeler Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, Karar Sayısı: KHK/681. (2017). T.C. Resmi Gazete (29940 (Mükerrer), 6 Ocak 2017).
• Özbudun, E. (2003). Çağdaş Türk Politikası Demokratik Pekişmenin Önündeki Engeller (1. Basım). Doğan Kitap.
• Özdemir, H. (1993). Rejim ve Asker (1. Baskı). İz Yayıncılık.
• Serra, N. (2011). Demokratikleşme Sürecinde Ordu Silahlı Kuvvetlerin Demokratik Reformu Üzerine Düşünceler (1. Baskı). İletişim Yayınları.
• Tunç, A., & Özdemir, F. N. (2020). Türkiye’de Sivil-Asker İlişkilerinin Siyasete Etkisi. Turkish Studies-Social Sciences, 15(6), 3179-3196.
• Uluçakar, M. (2018). Türkiye’de Sivil-Asker İlişkileri: Eleştirel Bir Değerlendirme. Güvenlik Stratejileri, 4(28), 187-227.
• Üst Kademe Kamu Yöneticileri İle Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Kararname Numarası: 3 (2018). T.C. Resmi Gazete (30474, 10/7/2018).
• Vaner, S. (2006). Ordu, Geçiş Sürecinde Türkiye (5. Baskı). Belge Yayıncılık.
• Vatandaş, S. (2018Ekim). Sivil-Asker İlişkilerinde Batı ve Türkiye’nin Hikayesi (27; ss. 1-7).
• Yalçın, H. B. (2016). Darbenin Hareket Planı ve Cuntacı Terörle Mücadele (160).
• Yavuz, M. H. (2011). Erbakan’dan Erdoğan’a Laiklik, Demokrasi, Kürt Sorunu ve İslam (1. Baskı). Kitap Yayınevi.
• Yeşiltaş, M. (2018). AK Parti Döneminde Sivil- Asker İlişkileri, Kuruluşundan Bugüne AK Parti Siyaset (2. Baskı). Seta Kitapları.
• Yeşiltaş, M., & Aslan, M. (2017, Temmuz). TSK’nın 15 Temmuz’a Yolculuğu ve Sonrasında Muharebe Etkinliği. Seta Analiz, 210.
• Yurtcan, E. (1996). Ceza Yargılaması Hukuku (16. Baskı). Seçkin Yayınları.
• Yüksek Askeri Şuranın Kuruluş ve Görevleri Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi. Kararname Numarası: 8 (2018). T.C. Resmi Gazete (30479, 15/7/2018).