Hatırla(t)manın bir aracı olarak şiddet: Hafıza 15 Temmuz Müzesi’nde şiddetin göstergesel kullanımı üzerine bir inceleme

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 4, 1998 - 2019

Rabia Zamur Tuncer

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1522278

Öz

Nora’nın, hafıza mekânlarının hafızayı saklayan, bir yerde tutan, kaydeden ve kaybolmayı önleyen oluşumlar olduğu görüşünü temel alan bu çalışma, bir hafıza mekânı olarak inşa edilen Hafıza 15 Temmuz Müzesi örnekleminde 15 Temmuz 2016 darbe girişiminden sonra bizzat varlıkları ve gerçeklik etkileriyle belleği canlı tutma işlevini yerine getirmek amacıyla müzede sergilenen nesneler aracılığıyla nelerin görünür kılındığını, nesnelerin hangi anlam yüklerini taşıdığını, ortaya çıkan anlamlar ve söylemler ile 15 Temmuz arasında nasıl bir ilişki kurulduğunu ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. 15 Temmuz’a dair inşa edilmek istenen derin anlamların ortaya konulması için müzede sergilenen nesneler, Roland Barthes’ın birincil ve ikincil düzey anlamlamlandırma kavramları üzerinden, göstergebilimsel analiz tekniği ile çözümlenecektir. Müzede şehit ve gazilere ait kişisel eşyaların sergilendiği, tankın ezdiği araba, selvi ağaçları, güvercin figürleri, kurşun isabet etmiş telefon, anahtar, motosiklet gibi nesnelerin 15 Temmuz’u somutlaştıran nesneler olarak ön plana çıktığı ve bu nesnelere “kaos”, “saldırı”, “bedel”, “unutma”, “kanlı” gibi sözcüklerin eşlik ettiği, müzede sergilenen nesneler ve yer bulan söylemler aracılığıyla şiddetin açık ya da örtük olarak yeniden üretildiği ve 15 Temmuz’un otobiyografik belleğinde şiddetin bir hatırla(t)ma biçimi olarak kullanıldığı bulgulanmıştır. Hafıza 15 Temmuz müzesi ortak anlam özelliklerine sahip unsurların sergilenmesi ile 15 Temmuz’a dair anlamın belli bir doğrultuda inşa edilmesine hizmet eden bir hafıza mekânıdır. Müzede sergilenen nesnelerin analizi sonucunda nesnelere ait anlamlar bütünlüklü bir biçimde ortaya konulmuş, nesnelerin derinliğinde nasıl benzerlikler olduğu ortaya çıkarılmış, hafıza mekânda bellek ile hatırlama arasındaki bağın şiddet teması üzerinden kurulduğu sonucuna varılmıştır. Müzede sergilenen nesnelerin düz ve yan anlamlarının çözümlenmesinin 15 Temmuz’un otobiyografik belleğinin oluş(turul)ma sürecini anlamaya yönelik sunacağı sonuçların alana katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Bellek, Toplumsal Bellek, Hafıza Mekanları, Şiddet, Göstergebilimsel Analiz

Violence as a tool of remembranceing: An analysis on the semiotic use of violence in The Memory of July 15 Museum

Öz

Grounded on Pierre Nora's view that memory spaces are formations that store, hold, record, and prevent the loss of memory, the present study aimed to reveal what was made visible through the objects exhibited in the museum in order to fulfill the function of keeping the memory alive with their very existence and reality effects after the July 15, 2016 coup attempt in the case of the Memory July 15 Museum, which was built as memory space, what semantic loads the objects carry, and what kind of relationship is established between the emerging meanings and discourses and July 15. To reveal the profound intended meanings associated with July 15, the objects exhibited in the museum will be analyzed using the semiotic analysis technique, employing Roland Barthes' concepts of primary and secondary level signification. The museum exhibits the belongings of martyrs and veterans, including items such as a car smashed by a tank, cypress trees, pigeon figures, bullet-ridden phones, keys, and motorcycles. These materials symbolize the events of July 15 and discussions surrounding them explicitly or implicitly reproduced violence, as evidenced by the presence of objects and the use of words such as "chaos," "attack," “price,” “do not forget,” and “bloody." This violence functioned as a means of remembr(ance)ing the events of July 15 in autobiographical memory. The Memory of July 15 Museum is a memory space that aims to shape the interpretation of July 15 by exhibiting elements that share significant symbolic attributes. The analysis of the exhibited objects in the museum unveiled the comprehensive meanings of the objects, highlighting the similarities in their profound nature and it was concluded that the connection between memory and recollection within the memory space was established through the theme of violence. Considering this rationale, which is regarded as a deficiency in the existing literature, the Memory of July 15 Museum was selected as the subject of analysis. Analyzing the literal and implied meanings of the objects exhibited at the museum is thought to enhance our understanding of the formation (and creation) of autobiographical memory related to July 15.

Anahtar Kelimeler

Memory, Social Memory, Memory Spaces, Violence, Semiotic Analysis

Kaynakça

• Adorno, T. W. (2012). Valery, Proust ve müze. A. Artun (Ed.), Müze ve eleştirel düşünce/sanat müzeleri 2 içinde (ss.185-201). İletişim Yayınları.
• Alkan, H. (2016). 15 Temmuz’u anlamak: Parametreler ve sonuçlar. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, s.79,253-272.
• Allais, Luicy (2016). Tam zamanında: Henri Bergson ve Akropolis’in korunması için yapılan entelektüel çalışma. M. Wigley ve J. Graham (Eds.), 2000+ mimarlık teorisinin acil sorunları içinde (ss. 21- 42). Janus Yayınları.
• Alturk, H. (2020). Arap dünyasının gözünden 15 Temmuz darbe girişimi. İçtimaiyat, 4 (15 Temmuz Özel Sayısı), 44-63.
• Ambrose, T. ve Paine, C. (2018). Museum basics: The international handbook 4th edition. Routledge.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek. (A. Tekin, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Bachelard, G. (1996). Mekânın poetikası. (A. Derman, Çev.). Kesit Yayıncılık.
• Bartoletti, R. (2011). Memory and social media: New forms of remembering and forgetting. Pirani B. (Ed.), Learning from memory: Body, memory and technology in a globalizing world içinde (ss. 82–111). Cambridge Scholars Publishing.
• Barthes, R. (2005). Göstergebilimsel serüven. (M. Rifat ve S. Rifat, Çev.) Yapı Kredi Yayınları.
• Bölükbaşı, Y. Z. (2019). 15 Temmuz darbe girişiminin milliyetçi söyleme etkisi: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Yenikapı mitinginde yaptığı konuşmanın analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(Özel Sayı), 125-146.
• Cemal, M. (2003). Görme, bellek ve bakma. Atlas, Eylül 126.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe sözlüğü. Paradigma Yayınları.
• Confino, A. (1997). Collective memory and cultural history: Problems of method. American Historical Review, 102(5), 1386-1403.
• Connerton, P. (2014). Toplumlar nasıl anımsar? (A. Şenel, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Demir, Ç. (2012). Graphic design for a permanent exhibition: Exhibition design of the museum Mimar Kemaleddin. Procedia-Social and Behavioral Science, cilt 51, 495-500.
• Demir, S. T. ve Çağlar, İ. (2017). FETÖ’nün ve 15 Temmuz darbe girişiminin iletişim stratejisi. Ankara: SETA Yayınları.
• Duman, M. Z. (2016). 15 Temmuz askeri darbe girişiminin sosyolojik okuması. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 13(49), 103-118.
• Ergil, D. (2001). Şiddetin kültürel kökenleri. Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı 399.
• Erkman Akerson, F. (2005). Göstergebilime giriş. Multilingual Escobar, J. (2021). The role of memory practices in building spiritual solidarity for survivors of state violence. American Journal of Community Psychology, 69(3 4), 403-414.
• Fentress, J. ve Wickhams, C. (1992). Social memory (new perspectives on the past). Blackwell Publisher.
• Furnham, A. ve Gunter, B. (1987). Effects of time of day and medium of presentation on immediate recall of violent and non-violent news. Applied Cognitive Psychology, 1(4), 255–262.
• Gramsci, A. (2012). Hapishane defterleri. Kalkedon Yayınları.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın toplumsal çerçeveleri. (B. Uçar, Çev.). Heretik Yayınları.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza. (B. Barış, Çev.). Heretik Yayınları.
• He, Y. (2009). The search for reconciliation: sino-japanese and german-polish relations since World War II. Seton Hall University.
• Gunter, B., Tohala, T. ve Furnham, A. (2001). Television violence and memory for tv advertisements. Communications, 26(2), 109-128.
• Hein, G. E. (2002). Learning in the museum. Routledge.
• Hein, H. (2004). Museums: From objects to experience. C. Korsmeyer (Ed.), Aesthetics: The big questions içinde (ss. 109-115). Blackwell Publishing.
• Hirsch, T. (2016). Takdim. M. Halbwachs (Hzr.), Hafızanın toplumsal çerçeveleri içinde (ss. 9-14). Heretik Yayınları.
• Hoskins, A. (2001). New memory: Mediating history. Historical Journal of Film, Radio and Television, 21(4), 333-346.
• Huyssen, A. (2020). Şimdiki zamandaki geçmişler: Medya, siyaset, amnezi’nden. J. K. Olick, V. Vinitzky-Seroussi, D. Levy (Haz.), Kolektif hafıza kitabı içinde (ss. 323-332). Dipnot Yayınları.
• ICOM (2022). ICOM approves a new museum definition. https://icom.museum/en/news/icom-approves-a-new-museum-definition/.
• Kalelioğlu, M. (2020). Yazınsal göstergebilim bir kuram bir uygulama anlam üretim süreçleri. Seçkin Yayınları.
• Karaarslan, F. (2019). Modern dünyada toplumsal hafıza ve dönüşümü. [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi.
• Karaca, B. (2006). Sözde Ermeni soykırımı projesi-toplumsal bellek ve sinema. Say.
• Karagöl, E. T. (2016). 15 Temmuz darbe girişimi ve Türkiye ekonomisi. SETA Perspektif.
• Karaman, S. (2023). Türkiye’de basının darbelerle imtihanı. Paradigma Akademi.
• Kayaalp, M. (2010). Kent müzeciliğinin önemi ve kültüre olan katkısı, kent hafıza merkezleri. Kent İhtisas Kütüphaneleri Kent Arşivleri Ve Kent Müzeleri Sempozyumu Bildiriler ve Tartışmalar Kitabı içinde (ss. 12-16). Detay Yayıncılık.
• Kelly, J. (2020). A critical discourse analysis af military-related remembrance rhetoric ın uk sport: Communicating Consent For British Militarism. Communication & Sport, 11(1), 192-212.
• Lang, A., Newhagen, J. ve Reeves, B. (1996). Negative video as structure: Emotion, attention, capacity, and memory. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 40(4), 460–477.
• Light, D., Creţan, R. ve Dunca, A. (2021). Museums and transitional justice: Assessing the impact of a memorial museum on young people in post-communist romania. Societies, 11 (43), 1-21.
• Linke, U. (2015). Anthropology of collective memory. J. D. Wright (Ed.), International encyclopedia of the social & behavioral sciences içinde (ss. 181-187). Elsevier.
• Loyd, J. (2012). Geographies of peace and antiviolence. Geography Compass, 6(8), 477-489.
• Mamus, E. ve Karadöller, D. Z. (2023). Anıları zihinde canlandırma. S. İlgöz, B. Ece, S. Öner (Der.), Hayatı Hatırlamak içinde (ss. 185-200). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Marcuse, H. (1990). Tek boyutlu insan. (A. Yardımlı, Çev.). İdea Yayınları.
• Melek, G. ve Toker, H. (2017). Şiddet, demokrasi ve terör bağlamında ana akım medyanın analizi: 15 Temmuz darbe girişimi. Erciyes İletişim Dergisi, 5(1), 222-234.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. (M. E. Özcan, Çev.). Dost Kitabevi Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010). Alevi ve Bektaşi inançların İslam öncesi temelleri. İletişim Yayınları.
• Preziosi, D. ve Farago, C. (2019). Grasping the world the idea of museum. Ashgate Publishing.
• Ricoeur, P. (2012). Hafıza, tarih, unutuş. (M. E. Özcan, Çev.). Metis Yayınları.
• Rifat, M. (2013). XX. Yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları. Yapı Kredi Yayınları.
• Robben, A.C. G. M. (2012). From dirty war to genocide: Argentina’s resistance to national reconciliation. Memory Studies, 5(3), 305-315.
• Robins, K. (1999). İmaj. (N. Türkoğlu, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Sayın, Ö. (2014). Göstergebilim ve sosyoloji. Anı Yayınevi.
• Schudson, M. (2017). Kolektif bellekte çarpıtma dinamikleri. Bellek: Öncesiz, Sonrasız, Cogito, Sayı 50: 179-199.
• Shaw, W. K. M. (2020). Osmanlı müzeciliği: Müzeler, arkeoloji ve tarihin görselleştirilmesi. (E. Soğancılar, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Sığırcı, İ. (2020). Göstergebilim uygulamaları. Seçkin Yayıncılık.
• Soydaş, N. ve Üstünbaş, B. (2020). Kent Kimliğinin Yansıtılmasında Müzelerin Kentsel İletişim Bağlamında Değerlendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 34, 377-398.
• Soylu, R. (2021). Sanat eseri çözümlemeleriyle göstergebilim. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Subotic, J. (2015). Out of Eastern Europe: Legacies of violence and the challenge of multiple transitions. East European Politics and Societies and Cultures, 29(2), 409-419.
• Talboys, G. K. (2005). Museum educator’s handbook. Ashgate Publishing.
• Tok, A. (2022). ABD basınında Türkiye’deki darbeler. Ötüken.
• Tuncer, E. S. (2021). Reklam göstergebilimi. Kriter Yayıncılık.
• Tyner, J. A., Inwood, J. F J ve Alderman, D. H. (2014). Theorizing violence and the dialectics of landscape memorialization: A case study of Greensboro, North Carolina. Environment and Planning D: Society and Space, 32(5), 902-914.
• Van Dijck, J. (2007). Mediated memories ın the digital age. Stanford University Press.
• Verovšek, P. J. (2016). Collective memory, politics, and the influence of the past: The politics of memory as a research paradigm. Politics, Groups, and Identities, 4(3), 529-543.
• Wertsch, J. (2015). Kolektif bellek. P. Boyer ve James V. W, (Eds.,. Zihinde ve kültürde bellek içinde (ss. 149-174). Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yardım, M. ve Koyuncu, A. A. (2022). 15 Temmuz darbe girişiminde iletişim araçlarının rolü ve yabancı basın. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 653-664.
• Özdil, Y. (2018). Türk demokrasisi, FETÖ ve 15 Temmuz süreci. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(-), 43-62.
• Zamur Tuncer, R. (2023). 15 Temmuz darbe girişimi ve toplumsal belleğin hafıza mekânları. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları.
• Zucker, E. M. ve Simon, D. J. (2020). Mass violence and memory in the digital age. Palgrave Macmillan.