Hollywood sinemasında “Brando” Fenomeni ve Amerika Birleşik Devletleri’nde toplumsal dönüşüme etkileri

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 435 - 451, 27.03.2025

İbrahim Sarıtaş , Utku Koçak

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1598079

Öz

Tarihsel süreç boyunca sinema, kitlesel hegemonyaların inşasında önemli bir araç olarak kullanılmış ve özellikle iki dünya savaşında da iktidar sahiplerinin savaş gerekçelerini halk nezdinde meşrulaştırmak için güçlü bir ideolojik aygıt haline gelmiştir. Bu çalışmanın amacı, Amerika Birleşik Devletleri'nin Soğuk Savaş döneminde (1947-1957) sinemanın bu ideolojik gücünü nasıl kullandığını incelemek ve aynı dönemde Hollywood’da ortaya çıkan başkaldırı temsillerinin sosyal ve siyasal nedenlerini anlamaktır. Çalışma kapsamında elde edilen sonuçlar, örnek olarak seçilen filmin sosyolojik ve ideolojik analizleriyle desteklenmiştir. Nitel bir araştırma deseni izleyen bu çalışmada, döneme muhalif bir duruş sergilediği düşünülen yönetmen Elia Kazan'ın, Marlon Brando'yu bir başkaldırı sembolü haline getirdiği On the Waterfront (Kazan, 1954) filmi söylem analizi yöntemiyle incelenmiştir. Bulgular, sinemanın egemen güçlerin ideolojik hegemonyasına hizmet etmesinin yanı sıra, iktidara yönelik eleştirileri mümkün kılan bir muhalif iletişim aracı olduğunu da ortaya koymuştur. Çalışmanın sonunda, McCarthy döneminin Hollywood’u ideolojik bir propaganda aracı olarak kullanma çabalarına rağmen, Marlon Brando gibi başkaldırı figürlerinin önünü kesemediği ve bu figürlerin dönemin toplumsal değişiminde önemli rol oynadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sinema, Hollywood, İdeoloji, Propaganda, Marlon Brando

The “Brando” Phenomenon in Hollywood cinema and its effects on social transformation in the United States

Öz

Throughout history, cinema has served as a key instrument in constructing mass hegemony and was particularly utilized during the two World Wars as a powerful ideological tool to legitimize war efforts. This study explores how the United States employed cinema’s ideological power during the Cold War (1947-1957) and investigates the social and political reasons behind the rebellion narratives emerging in Hollywood at the time. The findings are supported by sociological and ideological analyses of a selected film. Following a qualitative research design, the study uses discourse analysis to examine Elia Kazan’s On the Waterfront (1954), where Marlon Brando becomes a symbol of rebellion. The film is interpreted as reflecting opposition to the dominant ideologies of the period. The results demonstrate that cinema not only reinforces ideological hegemony for dominant powers but also acts as a medium for dissent, enabling critiques of authority. Despite McCarthy-era efforts to use Hollywood for ideological propaganda, rebellious figures like Marlon Brando could not be silenced and played a pivotal role in shaping social change during this period.

Anahtar Kelimeler

Cinema, Hollywood, İdeology, Propaganda, Marlon Brando

Kaynakça

• Adorno, T.W. ve Horkheimer, M. (2014). Aydınlanmanın diyalektiği (N. Ülner ve E. Öztarhan Karadoğan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Akarcalı, S. (2003). İkinci dünya savasında iletişim ve propaganda. Ankara: İmaj Yayınları.
• Alpteki, N. (2009). Tennessee Williams’ın söylenmemiş bir şey oyunu’nun dramaturji dosyası ve reji defteri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Kadir Has Üniversitesi.
• Altay, S. ve Uğur, U. (2018). Sinemanın propaganda aracı olarak kullanılması: Ben Küba filmi. Aydın Sanat Yıl, 4(8), 13-32.
• Althusser, L. (1989). İdeoloji ve devletin ideolojik aygıtları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Althusser, L. (1995). Kapital’i okumak (C. A. Kanat, Çev.). Belge Yayınları: İstanbul.
• Arın Karaçay, E. (2020). İdeoloji ve ideolojik eleştiri paradoksunda sinema. Egemia, 6, 70-90.
• Armes, R. (1975). Film and reality. Penguin Books Press.
• Bekar, N. (2019). Güvenlik kavramının değişimi ve Türkiye’nin barışı koruma faaliyetlerine katkısı. Avrasya Etüdleri, 25(56), 179-202.
• Çağlar, D. (2006). Kamuoyu oluşturulmasına bir örnek: 1945-1955 yılları arasında gazetelerde antikomünizm [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Çakı, C., Gazi, M.A., Çakı, G. ve Almaz, F. (2019). Goebbels liderliğinde Nazi Almanyası’nda propaganda sineması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(4), 1-14.
• Çelik, A. (2018). Soğuk Savaş süreci ve Türkiye’ye etkileri [Yayınlanmamış doktora tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Diken, B. ve Laustsen, C. B. (2011). Filmlerle sosyoloji. İstanbul: Metis Yayınları.
• Dorsay, A. (2005). 100 yılın 150 oyuncusu. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Dündar, A. (2020). Ölüm kaygısının tüketici davranışları üzerindeki etkisi: Soğuk Savaş döneminde ABD toplumu [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Başkent Üniversitesi.
• Eisenstein, S. (1993). Sinema sanatı (N. Sarman, Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Erus, Z. Ç. (2007). Film endüstrisi ve dağıtım: 1990 sonrası Türk sinemasında dağıtım sektörü. Selçuk İletişim, 4(4), 6-10.
• Gezmen, B. ve Gürkan, H. (2016). V for Vandetta filmi üzerinden ideolojik bir okuma. Anadolu Üniversitesi İletişim Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, 24(2). 198-213.
• Gönlübol, M. (2000). Uluslararası Politika (İlkeler-Kavramlar-Kurumlar). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Günar, A. (2014). Amerika Birleşik Devletleri’nde McCarthy dönemi ve dış politika üzerindeki etkileri. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(1), 62-78.
• İşlek Tolunay, S. (2018). Biz bu kasabada yabancıları sevmeyiz. SEKANS Sinema Kültürü Dergisi, 9, 102-119.
• Kazan, E. (Yönetmen). (1954). On the Waterfront [Film]. ABD: Columbia Pictures
• Kellner, D. (2011). Medya Gösterisi (Z. Paşalı, Çev.). İstanbul: Açılım Kitap.
• Kılınç, B. (2012). Sinemada politik eleştiri: marksist kuram ve sinema [Yayınlanmamış doktora tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• King, G. (2002). New Hollywood cinema: an ıntroduction. London: IB Tauris & Co.
• Lindsey R (1995). Brando annemin öğrettiği şarkılar (G. Koca, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mannheim, K. (1984). Konservatismus. Frankfurt: Ein Beitrag zur Soziologie des Wissens.
• McGowan, T. ve Kunkle, S. (2014). Lacan ve çağdaş sinema (Y. Ertuğrul ve C. Turan, Çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• McMahon, R. J. (2013). The Cold War in the third world. New York: Oxford University.
• Medhurst, M. J., Ivie, R. L., Wander, P., Scott, R. L. (1984). Cold War rhetoric, strategy, metaphor and ideology. Michigan: Michigan State University Press.
• Medin, B. ve Kaymak, A. (2021). İdeolojik bir aygıt olarak sinema: American Sniper filmi bağlamında başat ideolojinin imaja ve söyleme tezahürü. Erciyes İletişim Dergisi, 8(1), 153-175.
• Monaco, J. (2001). Bir film nasıl okunur (E. Yılmaz, Çev.). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Nyre, J. S. (2003). Amerika’nın gücünün paradoksu (G. Koca, Çev.). İstanbul: Literatür Yayınları.
• Örnek, C. (2010). 1950’li yıllarda ABD ile buluşma: anti-komünizm, modernleşmecilik ve maneviyatçılık [Yayınlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Özçağlayan, M. ve Apak, D. (2017). Soğuk Savaş yıllarında algı yönetimi, haber ve propaganda ilişkisi. Marmara İletişim Dergisi, 28, 107-130.
• Öztürk, S. (2017). Sinema ve ideoloji ilişkisi bağlamında Slumdog Millionaire filminin politikası (E. Özsayar, Çev.). İstanbul: Ayrıntı.
• Ruetz, B. (2000). Der preussische Konservatismus im Kampf gegen Einheit und Freiheit. Duncker&Humb-lot. Verlag: Berlin.
• Ryan, M. (2015). Sinema politikaları: söylem, psikanaliz, ideoloji (H. Erkılıç, Çev.). Sinecine, 6(2), 77-90.
• Ryan, M., ve Kellner, D. (2016). Politik kamera (E. Özsayar, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Scognamillo, G. (1997). Dünya sinema sanayii (H. lbeyi, Ed.). İstanbul: Timas Yayınları.
• Seçkin, G. (1996). Medya: ekonomik ve politik elit iktidar grubu. İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, İstanbul.
• Serter, S. (2016). Sinemada yıldız imgesi: James Dean ve Asi Gençlik (Rebel Without a Cause, 1955). Gümüşhane Ü. İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 4(1), 371-391.
• Solanas, F., ve Gettino, O. (2008). Üçüncü bir sinemaya doğru. B. Bakır, Ü. Yörükhan, & S. Saliji (Dü) içinde (s. 167-195). Sinema ideoloji politika, Ankara: Orient.
• Teksoy, R. (2005). Sinema tarihi, 1. İstanbul: Oğlak Bilimsel Kitaplar.
• Uçarol, R. (2015). Siyasi tarih (1879-2014) (10. bsk). İstanbul: Der Yayınları.
• Yılmaz E. (2008). Sinema ve ideoloji ilişkileri üzerine (Der.). Sinema, İdeoloji, Politika. Ankara: Orient.
• Yılmaz, E. (1997). 1968 ve sinema. Ankara: Kitle Yayınları.