Yapay zekâ ile şiir çevirisi: ChatGPT'nin çevirilerinin Dryden’ın yöntemleriyle analizi

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 24 - 36, 27.03.2025

Betül Özcan Dost

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1613514

Öz

Son teknolojik gelişmeler sayesinde, yapay zekâ meslekler dahil olmak üzere insan hayatının birçok alanında etkisini göstermiştir. Bu sebeple, birçok bilim dalında çalışma konusu olmuştur. Çeviribilim de bu duruma bir istisna değildir. Yapay zekânın çeviride kullanımı ve insan çevirisi ile yapay zekâ çevirisinin karşılaştırmalı olarak incelenmesi bu alanda sıklıkla çalışılan konulardır. Ancak, mevcut çalışmaların çoğu, herhangi bir çeviri yönergesi sunulmadan metnin doğrudan çevrilmesini esas alan bir yöntem izlemektedir. Alandaki bu boşluğu gidermek adına, bu çalışma ChatGPT’nin belirli çeviri yöntemleri ile çeviri yapılması komutu verildiğinde sergilediği performansı incelemeyi amaçlamaktadır. Emily Dickinson tarafından kaleme alıınan A happy lip—breaks sudden şiiri bu çalışmanın örneklemi olarak belirlenmiştir. Çalışmanın amacı doğrultusunda, John Dryden’ın ortaya koyduğu çeviri yöntemleri olan sözcüğü sözcüğüne çeviri, anlamına göre çeviri ve öykünme yöntemleri seçilmiştir. Şiir öncelikle bir insan çevirmen tarafından İngilizceden Türkçeye çevrilmiştir. Sonrasında, ChatGPT’ye “Aşağıda verilen Emily Dickinson şiirini John Dryden tarafından tanımlanan üç çeviri yöntemi olan sözcüğü sözcüğüne çeviri, anlamına göre çeviri ve öykünme yöntemlerini kullanarak çevir” komutu verilmiştir. Çalışmanın sonuçları ChatGPT’nin anlamına göre çeviri yönteminin özelliklerine sözcüğü sözcüğüne çeviri ve öykünme yöntemlerinden daha fazla uyum sağlayabildiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Yapay zekâ, ChatGPT, Dickinson, Dryden, Şiir çevirisi

Translating poetry with artificial intelligence: Analyzing ChatGPT's translations through Dryden’s methods

Öz

Artificial intelligence has shown its impact on several fields of human life, including professions, thanks to recent technological advancements. For this reason, it has been a research topic in various disciplines. Translation studies is no exception. The use of artificial intelligence in translation and the comparison between human and artificial translation are widely studied topics in the field. However, most existing studies rely on a method based on translation of the text directly without any instruction on translation. To address this gap in the field, this study aims to analyze the performance of ChatGPT in translation when instructed to translate based on specific translation methods. A happy lip—breaks sudden by Emily Dickinson was selected as the sample for this study. In alignment with the study’s aim, John Dryden’s translation methods- metaphrase, paraphrase and imitation- were selected. The poem was first translated by a human translator from English into Turkish. Then ChatGPT was given the prompt "Translate the following poem by Emily Dickinson into Turkish, applying the three translation methods described by John Dryden: metaphrase, paraphrase, and imitation”. The results revealed that ChatGPT could adapt to the characteristics of the Paraphrase method more than Metaphrase and Imitation.

Anahtar Kelimeler

Artificial intelligence, ChatGPT, Dickinson, Dryden, Poetry translation

Kaynakça

• Akalın, R. (2019). Cahit Sıtkı Tarancı şiiri ve örnekler ışığında Almancaya çevrilebilirliği üzerine bir irdeleme. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (42), 163–176. https://doi.org/10.21497/sefad.675139
• Alimen, N. (2023). Makine çevirisinden sohbet robotu çevirisine: ChatGPT ile deneysel bir çalışma. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (36), 1532-1548. https://doi.org/10.29000/rumelide.1369589
• Baker, M. (Ed.). (2001). Shifts of translation. Routledge.
• Bengi, I. (1993). Çeviri Eleştirisi Bağlamında Eleştirel Bilincin Oluşması ve Eleştiri, Üst-Eleştiri, Çeviribilim İlişkileri. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 4, 25–50.
• Çakmakçı, M. K. (2022). Nezîr Muhammed Raşîd’in bireysel ve toplumsal temalı şiirlerinde tabiatın yansımaları. In S. Ko. (Ed.), Doğu dilleri ve edebiyatlarında imgeler ve motifler. (pp. 515–533). Demavend Yayınları.
• Dinçel, B. İ. (2011). Dryden, or the name well lost in history. Tiyatro Eleştirmenliği ve Dramaturji Bölüm Dergisi, (19), 65–104.
• Eszenyi, R., Bednárová-Gibová, K., & Robin, E. (2023). Artificial intelligence, machine translation & cyborg translators: A clash of utopian and dystopian visions. Ezikov Svyat, 21(2), 102–113. https://doi.org/10.37708/ezs.swu.bg.v21i2.13
• Franklin, R. W. (1999). The poems of Emily Dickinson. Harvard University Press.
• Frost, W. (1969). Dryden and the art of Translation. Archon Books.
• Golban, P. (2015). John Dryden, restoration, and neoclassicism: Samples of prescriptive criticism in English literature. HUMANITAS- Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(5), 97–126. https://doi.org/10.20304/husbd.90847
• Hamlin, H. (2004). Psalm culture and early modern English literature. Cambridge University Press.
• Hopkins, D. (2014). Dryden as translator. Oxford Handbooks Online. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199935338.013.10
• Karthick, K. G. (2021). Contemporary relevance of John Dryden's Absalom and Achitophel. Bodhi International Journal of Research in Humanities, Arts and Science, 5(3), 91–93.
• Kılıç, S. (2023). Yapay Zekâ Literatürünün Görsel Haritası. In S. Kılıç (Ed.), Yapay Zekâ, Teori ve Uygulamalar. Nobel Bilimsel Eserler.
• Kocaevli-Rezgui, G., & Söylemez, A. S. (2023). Criticizing the Turkish translation of the English poems in The Sun and Her Flowers by Rupi Kaur based on Dryden’s translation types. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (35), 1605–1619. https://doi.org/10.29000/rumelide.1347324
• Kovalenko, A. (2024). Conveying the symbols of Lyuba Yakimchuk’s poetry, ‘Apricots of Donbas’, in English translation. Language: classic - modern - postmodern. 162–182. https://doi.org/10.18523/lcmp2522-9281.2024.10.162-182
• McCarthy, J., Minsky, M. L., Rochester, N., & Shannon, C. E. (2006). A proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence. AI Magazine, 27(4), 12–12.
• Ogayan, H. C., & Pedida, J. A. (2024). The modernist and the contemporary: A graphological – comparative analysis of the selected poems of Emily Dickinson and Lang Leav. International Journal of Qualitative Research, 4(2), 172–189. https://doi.org/10.47540/ijqr.v4i2.1522
• OpenAI. (2023). ChatGPT (Mar 14 version) [Large language model]. https://chat.openai.com/chat
• Öztemel, E. (2020). Yapay zekâ ve insanlığın geleceği. In M. Şeker, Y. Bulduklu, C. Korkut, & M. Doğrul (Eds.), Bilişim teknolojileri ve iletişim: birey ve toplum güvenliği (pp. 95–112). Turkish Academy of Sciences. https://doi.org/10.53478/TUBA.2020.011
• Pekcoşkun Güner, S. (2020). Kuram Öncesi Dönemde Çeviri Yaklaşımları. Journal of History School, 46, 1799–1821.
• Pekcoşkun Güner, S., & Güner, E. S. (2023). Çeviri iş akışında makine çevirisi sistemleri ve sohbet robotlarının bütünleşik kullanımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö12, 739–757. https://doi.org/10.29000/rumelide.1330542
• Prahl, A. (2019, November 5). Biography of Emily Dickinson, American poet. In ThoughtCo. Retrieved May 24, 2023, from https://www.thoughtco.com/emily-dickinson-4772610
• Sarker, I. H. (2022). AI-based modeling: techniques, applications, and research issues towards automation, intelligent and smart systems. SN Computer Science, 3(158). https://doi.org/10.1007/s42979-022-01043-x
• Schulte, R., & Biguenet, J. (Eds.). (1992). Theories of translation: An anthology of essays from Dryden to Derrida. University of Chicago Press.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, C., & Durmuş, B. (2019). Şiir çevirisinde karşılaşılan zorluklar: Parmaksız’ın seçme şiirlerinin Fransızcaya çevirileri üzerinden bir değerlendirme. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(17), 35–56. https://doi.org/10.33692/avrasyad.590566
• Yılmaz, V. B. (2022). An essay of dramatic poesy: Main frame of Dryden’s literary criticism. MANAS Journal of Social Studies, 11(1), 1–9. https://doi.org/10.33206/mjss.884886
• Zou, Q. (2023). John Dryden’s sister arts: Face-painting and translation. The Review of English Studies, 74(313), 95–111. https://doi.org/10.1093/res/hgac041