Yapay zekâ ve bireyin yeniden toplumsallaşmasında çevirinin rolü

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 3, 1542 - 1552, 29.09.2025

Coşkun Doğan

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1724554

Öz

Küresel bağlamda yaşanan gelişmeler, toplumsal normları ve toplumlararası ilişkileri değiştirmekte veya dönüştürmektedir. Buna bağlı olarak birey de farklı kültürlerin bir arada olduğu yerde kendine yeni bir toplumsal kimlik oluşturma çabası içerisine girmektedir. Yapay zekâ teknolojisi, toplum yaşamında oluşan değişimlerin hızlıca kabul görmesi ve yapay zekâ uygulamalarının yoğun yaşandığı bir yaşamsal döngü içerisine girildiği yadsınamaz bir gerçekliktir. Bu derleme makalesi, yapay zekâ destekli çeviri uygulamalarının, bireyin toplumsallaşma sürecinde etkilerini sosyolojik bir bakış çerçevesinde incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, dilin, bireyin toplumsallaşmadaki belirleyici rolünden hareketle, çok disiplinli yaklaşım anlayışıyla, bireylerin kültürel kimliklerinin oluşumuna ve sosyal ilişkilerinin gelişimine yönelik alana özgün katkı sağlayacaktır. Bu derleme makalesinde, yapay zekâ teknolojilerinin çeviri ve toplumsallaşma ilişkisine vurgu yapan kuramsal açıdan basılı ve web tabanlı alan yazından faydalanılmıştır.
Çeviriyi sadece diller arası bir aktarım aracı olarak kabul etmeyen, aynı zamanda toplumsal bir eylem olarak gören çeviri sosyolojisi kuramı, bu derleme çalışmasının çıkış noktasını oluşturacaktır. Bu anlamda çeviri, kültürlerarası bir toplumsal arabulucu rolü üstlenmektedir. Mevcut teknolojik gelişmeler, bireyin toplumsal etkileşimleri ve kimlik inşası üzerinde etkili olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yapay Zekâ , Toplumsallaşma , Çeviri , Çeviri Sosyolojisi , Kültürlerarasılık

Etik Beyan

etik kurallara uyduğumu beyan ederim

Teşekkür

Saygılarımla. İyi Çalışmalar

Artificial intelligence and the role of translation in the resocialisation of the individual

Öz

Global developments are changing or transforming social norms and intersocietal relations. Consequently, individuals are striving to create a new social identity for themselves in places where diverse cultures coexist. It is an undeniable fact that artificial intelligence technology is rapidly being accepted as a result of changes in social life, and that we have entered a life cycle characterized by the intensive use of artificial intelligence applications. This review article aims to examine the effects of artificial intelligence-assisted translation applications on the socialization process of individuals from a sociological perspective. Based on the decisive role of language in socialization, this study, with its multidisciplinary approach, will make an original contribution to the field of the formation of individuals' cultural identities and the development of their social relationships. This review article draws on theoretical literature, both printed and web-based, that emphasizes the relationship between artificial intelligence technologies, translation, and socialization. The sociology of translation theory, which considers translation not only as a means of interlingual transmission but also as a social act, will form the starting point of this compilation. In this sense, translation assumes the role of an intercultural social mediator. Current technological developments impact individuals' social interactions and identity construction.

Anahtar Kelimeler

Artificial Intelligence , Socialization , Translation , Sociology of Translation , Interculturalism

Kaynakça

• Adaş, E. B. & Erbay, B. (2022). Yapay zekâ sosyolojisi üzerine bir değerlendirme, Gaziantep University Journal of Social Sciences 2022 21(1), s. 326-337. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jss/issue/68239/991383
• Akbaş, A. (2024). Yapay zekâ ile toplumsal dönüşüm: sosyolojik perspektif. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 10(22), 151-180. https://doi.org/10.59304/ijhe.1477203
• Arı, S. (2013). Çeviri sosyolojisi ve çeviri alanında sosyolojik yaklaşımların çeviribilimde paradigma değişimine etkisi. Akademik Bakış Dergisi, (37), 1-19. http://www.akademikbakis.org/eskisite/37/36.pdf
• Arı, S. (2014). Çeviri sosyolojisi. İstanbul: Aylak Adam Kültür Sanat Yayıncılık.
• Aslan, K. (2020). Eğitimde yapay zekâ ve uygulamaları, Batı Anadolu eğitim bilimleri dergisi, 11 (1), 71-88. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1174773
• Aslan, E. (2016, Aralık 1-4). Geçmişten Günümüze Çeviri Teknolojileri (Sözlü Sunum), Hoca Ahmet Yesevi Yılı Anısına Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, s.419-424
• Aslan, E. (2018). Otomatik çeviri araçlarının yabancı dil öğretiminde kullanımı: google çeviri örneği. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi(39), 87-104. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sefad/issue/38354/443355
• Aslan, E. (2024). Yapay zekâ destekli çeviri araçlarının edebi çevirideki yeterlilikleri üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. IU Journal of Translation Studies, 20, 32–45 https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuceviri/issue/86598/1426435
• Bayzar Çarıklayan, T. (2018). Çeviri teknolojileri ve gelişimi, Tercüman Kültür ve Çeviri Dergisi, İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları, Sayı 4, ss.49, https://dergipark.org.tr/tr/pub/iausos/archive
• Ceylan, H. (2021). Teknolojik gelişmeler, küreselleşme, kültürlerarası iletişim ve çeviri, M. Tosun & C. Doğan (Ed), Kültürlerarasılık ve çeviri içinde, (ss. 75-90) Paradiğma Yayınevi
• Chéragui, M. A. (2012). Theoretical Overview of Machine Translation, Computer Science, Linguistics, International Conference on Web and Information Technologies, s.160-169, https://api.semanticscholar.org/CorpusID:31035130
• Coşkun, F. & Gülleroğlu, H.D. (2021). Yapay zekânın tarih içindeki gelişimi ve eğitimde kullanılması, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi Yıl: 2021, Cilt: 54, Sayı: 3, 947-966. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1707037
• Çokövün, A. (2023). Çeviri tarihi ışığında çeviribilim. Disiplinlerarası Dil ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 1(1), 12-22. https://dilkulturcalismalari.com/index.php/pub/index
• Doğan, C. (2015). The role of society translatorship in cross cultural ınteraction. European Journal of Foreign Language Teaching, Vol 1, No 1, 112-120 https://oapub.org/edu/index.php/ejfl/article/view/371/973
• Ergur, A. ( 2024). Yeni bir toplumsallığa doğru teknoloji, yapay zekâ ve insan-sonrasılık, Toraks Bülteni Aralık 2024,s. 55-57. https://toraks.org.tr/site/sf/books/2025/01
• Even-Zohar, I. (1990). Polysystem studies. Poetics Today, 11(1), 9–26. https://doi.org/10.2307/1772668
• Genç, A. & Çınar Yağcı, Ş. (2024). Çeviribilim alanında yapay zekâ üzerine ulusal alan yazında yazılmış makalelerin eğilimleri üzerine bir araştırma, cilt: 14, Sayı: 3 Özel Sayı/, s. 119-136, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/4283439
• Gılıç, R. Z. (2020). Çeviribilim ve sosyoloji etkileşimine kısa bir bakış, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 99-112. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1551539
• Güler, G. (2023). Çevirmenin Çoklu Habitusu, Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 7(2), 237-248. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3356805
• Kaypakoglu, S. (1994). Toplumsallaşma sürecinde kitle iletişimi, Marmara İletişim Dergisi, Sayı: 5, s. 85-121 https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruid/issue/438/3306
• Kossmann, D. (2020). Wunder ınformatik. Zürich: vdf Hochschulverlag. https://mebis.bycs.de/beitrag/ki-geschichte-der-ki
• Köse, A. & Güner, D., & Turgut, A. (2024). Yapay zekâ haberlerinde kullanılan çerçeveler: insanlık için yeni bir umut ya da yeni bir tehdit, TAM Akademi Dergisi, 3(2), 164-179. https://doi.org/10.58239/tamde.2024.02.002.x
• Kuşçu, E. (2015). Çeviride yapay zekâ uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi(30), 45-58. https://dergipark.org.tr/en/pub/ataunikkefd/issue/2789/37502
• Nabiyev, V. V. (2012). Yapay zekâ: insan-bilgisayar etkileşimi, Ankara: Seçkin Yayıncılık
• Pandolfini, B. (1997). Kasparov and deep blue (The Historic Chess Match Between Man and Machine). New York: Fireside. https://mebis.bycs.de/beitrag/ki-geschichte-der-ki
• Raková, Z. (2016). Çeviri kuramları, Çevirmenin Yayını (Çev. Y.Polat). Ankara. https://digilib.phil.muni.cz/data/handle/11222.digilib/130676/monography.pdf
• Russell, S. & Norvig, P. (2012). Künstliche ıntelligenz. ein moderner ansatz (3. Auflage). München: Pearson. https://mebis.bycs.de/beitrag/ki-geschichte-der-ki
• Şahin, M.(2013). Çeviri ve teknoloji, İzmir Ekonomi Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 55
• Tanış Polat, N. (2023). Yapay zekâ ve çeviri: mütercim-tercümanlık alanında yeni bir paradigma. Diyalog Interkulturelle Zeitschrift Für Germanistik, 11(2), 482-487 https://dergipark.org.tr/tr/pub/diyalog/issue/81312/1404216
• Tolan, B. (1991). Toplum bilimine giriş, Adım Yayıncılık
• Tosun, M. (2017). İşlevsel çeviribilim, Değişim Yayınları
• Toury , G. (1995). Descriptive translation studies and beyond. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
• Turan, T. (2024). Dijital vicdan: yapay zekâ çağında etik. Yaz Yayınları.
• Türk, G. D., & Darı, A. B. (2022). Metaverse’de bireyin toplumsallaşma süreci, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1), 277-297. https://Doi.Org/10.30692/Sisad.1074030
• Venuti, L. (1995). The translator's invisibility: A history of translation. Routledge.
• Yalçın, P.(2015). Çeviri stratejileri kuram ve uygulama, Grafiker Yayınları
• Yılmaz, E. (2023). Sosyal medya mecraları ile birey arasındaki ilişkiye Bruno Latour’un aktör-ağ teorisi açısından bir bakış. Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 53-69. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2817824
• Zeytinkaya, D. (2016). Gideon Toury’nin erek odaklı kuramı ışığında Bedrettin Tuncel’in insandan kaçan başlıklı çevirisi, Ru mel i DE Dil ve Ed e biy a t A ra ş t ır ma l a rı D ergis i 2 01 6.4 (N is a n ) Ö z el S a y ı 1, 35-47. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/338272
• https://en.wikipedia.org/wiki/Enigma_machine Retrieved April 3, 2024, from URL
• https://coderspace.io/blog/yapay-zekanin-tarihi-dunden-bugune-yapay-zeka/ Retrieved June 13, 2024, from URL
• https://xloji.com/x-loji-nedir/ https://xloji.com/x-loji-nedir/ Retrieved June 13, 2024, from URL
• https://www.bedriyilmaz.com/bilgi/yapay-zekanin-gecmisten-gelecege-gelisimi/?utm_source=chatgpt.com Retrieved June 13, 2024, 2024, from URL
• https://arkasnews.com/yapay-zekanin-insanliga-ilk-mesaji-benden-korkmayin Retrieved August 17, 2025 from URL
• https://en.wikipedia.org/wiki/Machine_learning? Retrieved August 17, 2025 from URL