TÜRK MUHAFAZAKÂR MİLLİYETÇİLİĞİNDE SENTEZCİ BİR MÜNEVVER: PEYAMİ SAFA

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 685 - 697, 31.12.2024

Erdoğan Altun

https://doi.org/10.52122/nisantasisbd.1518452

Öz

Bu çalışma, 20. yüzyılın Türk edebiyatının ve düşünce dünyasının en önemli isimlerinden biri olan Peyami Safa’nın, Türk milliyetçiliği üzerindeki etkisini incelemektedir. Safa, edebi eserleri ve fikir yazılarıyla Türkiye’nin ulus-devletleşme sürecinde milliyetçi düşüncenin şekillenmesinde kilit bir rol oynamıştır. Doğu-Batı Sentezi biçiminde düşündüğü “milli sentez” yaklaşımı ve özellikle Nazım Hikmet ile ilişkisi üzerinden takip edilebilen anti-komünist yaklaşımı, Safa’nın milliyetçiliğinin köşe taşları olarak görülebilir. Bu çalışmada Safa’nın Türk milliyetçiliği hakkındaki görüşlerini ele alırken onun bir edebiyatçı olarak betimlediklerine değil bir düşün adamı olarak ortaya koyduklarına odaklanılacaktır. Çalışma, Türk milliyetçi düşüncesinin neyi ifade ettiği ve tarihsel seyri hakkındaki literatürü ortaya koyarken bu ideolojinin hangi evrelerden ve kimler tarafından savunularak geçtiğine değinilecektir. Milliyetçiliğin ve Türk milliyetçiliğinin çerçevesi çizildikten sonra Peyami Safa’nın milliyetçiliğine odaklanılacak ve Safa’nın milli sentez yaklaşımına ve anti-komünist tavrına milliyetçiliğini örneklendirmek için yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

peyami safa, muhafazakârlık, milliyetçilik, milli sentez

A Connector Intellectual in Turkish Conservative Nationalism: Peyami Safa

Öz

This study examines the influence of Peyami Safa, one of the most important figures of 20th century Turkish literature and thought, on Turkish nationalism. Through his literary works and opinion pieces, Safa played a key role in shaping nationalist thought in Turkey's nation-state formation process. His "national synthesis" approach in the form of East-West Synthesis and his anti-communist approach, which can be traced especially through his relationship with Nazım Hikmet, can be seen as the cornerstones of Safa's nationalism. In this study, while analyzing Safa's views on Turkish nationalism, the focus will not be on what he described as a man of letters, but on what he put forward as a man of thought. While the study will present the literature on what Turkish nationalist thought means and its historical course, it will also address the phases through which this ideology has passed and by whom it has been defended. After outlining the framework of nationalism and Turkish nationalism, the study will focus on Peyami Safa's nationalism and Safa's national synthesis approach and anti-communist attitude will be included to exemplify his nationalism.

Anahtar Kelimeler

peyami safa, conservatism, nationalism, national synthesis

Kaynakça

• Ayvazoğlu, B. (2006). Münevver Ayaşlı. A. Çiğdem (Ed.), Muhafazakârlık (3. bs., ss. 162–165). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bekmen, A. (2008). Türk milliyetçiliği: Var kalmanın teyakkuz hali. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Milliyetçilik (ss. 325–334). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bildirici, H. (2015). Peyami ve Nâzım. Hece, 217, 357–373.
• Çandır, M. (2012). Bir isyanın romanı: Mahşer. S. Altıntop, R. Bağcı ve C. Şen (Ed.), Vefâtının 50. yılında Peyami Safa kitabı (ss. 57–70). Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınları.
• Çiğdem, A. (2007). Batılılaşma, modernite ve modernizasyon. U. Kocabaşoğlu (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce: Modernleşme ve Batıcılık (4. bs., ss. 68–81). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ersanlı, B. (2008). Bir aidiyet fermanı: ‘Türk Tarih Tezi’. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Milliyetçilik (ss. 800–810). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Göçek, F. M. (2008). Osmanlı Devleti’nde Türk milliyetçiliğinin oluşumu: Sosyolojik bir yaklaşım. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Milliyetçilik (ss. 63–76). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökalp, Z. (1973). Türkçülüğün esasları. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gürbilek, N. (2007). Kör ayna, kayıp şark (2. bs.). İstanbul: Metis Yayınları.
• İnan, A. (1981). M. Kemal Atatürk’ten yazdıklarım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Keyder, Ç. (1993). The dilemma of cultural identity on the margin of Europa. Review, 6(1), 19–33.
• Kösoğlu, N. (2011). Peyami Bey. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Moran, B. (2001). Türk romanına eleştirel bir bakış 1 (10. bs.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Renan, E. (1946). Nutuklar ve konferanslar (Çev. Z. İhsan). Ankara: Sakarya Basımevi.
• Safa, P. (1943). Millet ve insan. İstanbul: Akbaba Yayınları.
• Safa, P. (1961). Babıâli romanı. Düşünen Adam, 3(3), 7.
• Safa, P. (1963). Doğu-Batı sentezi. İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Safa, P. (1971). Kızıl çocuğa mektuplar. İstanbul: Milli Ülkü.
• Safa, P. (1976). Objektif 4: Din, inkılâp, irtica. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2011). Objektif 1: Osmanlıca, Türkçe, uydurmaca (6. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2012a). Objektif 8: 20. asır, Avrupa ve biz (5. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2012b). Objektif 6: Yazarlar, sanatçılar, meşhurlar (5. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2013). Objektif 7: Eğitim, gençlik, üniversite (7. bs.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Safa, P. (2015). Objektif 3: Sosyalizm, Marksizm, Komünizm (8. bs., N. Kösoğlu, Haz.). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sertel, S. (1987). Roman gibi (2. bs.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Smith, A. D. (1994). Millî kimlik (Çev. B. S. Şener). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tenekeci, Z. (2015). Peyami Safa’da mücâdele-i kalemiyye. Hece, 217, 298–319.
• Toker, N., & Tekin, S. (2007). Batıcı siyasî düşüncenin karakteristikleri ve evreleri. U. Kocabaşoğlu (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce: Modernleşme ve Batıcılık (4. bs., ss. 82–106). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2004). Türkiye’nin siyasî hayatında batılılaşma hareketleri. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunçay, M. (2012). Eleştirel tarih yazıları (3. bs.). Ankara: Liberte Yayınları.
• Üstel, F. (2008). Türk Ocakları. T. Bora (Ed.), Modern Türkiye’de siyasî düşünce: Milliyetçilik (3. bs., ss. 263–268). İstanbul: İletişim Yayınları.