DIE ROLLE DER STRAFBESTIMMUNG ALS WESENTLICHER BESTANDTEIL VON VERTRÄGEN: NOTWENDIGKEIT EINER NEUBEWERTUNG DER GRENZEN UND DER RECHTLICHEN QUALITÄT IN DER PRAXIS

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 89 - 112, 30.07.2025

Duygu Duran

https://doi.org/10.51562/nkuhukuk.2025615

Öz

Dieser Artikel untersucht die theoretischen Grundlagen und praktischen Auswirkungen der in Verträgen enthaltenen Strafklausel. Die Strafklausel dient als Regelung, die dem Gläubiger im Falle eines vertragswidrigen Verhaltens des Schuldners eine Sicherheit ohne Entschädigungsanspruch bieten soll. Diese Bestimmung sollte jedoch nicht nur als Abschreckungsmaßnahme, sondern auch als Mittel zur Wahrung des rechtlichen und wirtschaftlichen Gleichgewichts zwischen den Parteien betrachtet werden. In diesem Artikel werden die Grenzen der Anwendung unter Berücksichtigung von Themen wie der Überprüfung der Vertragsstrafe durch den Richter, ihrem Verhältnis zur Entschädigung und dem Konzept der mit der Erfüllung verbundenen Vertragsstrafe analysiert. Darüber hinaus wird die Beziehung dieser Institution zum Grundsatz der Vertragsfreiheit diskutiert, indem die Auswirkungen wirtschaftlicher Schwankungen und sich während der Vertragslaufzeit ändernder Bedingungen auf die Strafklauselbestimmungen bewertet werden. Auf diese Weise wird eine ganzheitliche Sichtweise präsentiert, wonach die Strafklausel innerhalb der bestehenden Rechtsordnung neu interpretiert werden muss.

Anahtar Kelimeler

Strafklausel , Vertragsrecht , Anwendungsgrenzen , wirtschaftliche Bedingungen , Gleichgewicht zwischen den Parteien

SÖZLEŞMELERDE CEZAİ ŞARTIN ANA UNSUR OLARAK ROLÜ: UYGULAMADA SINIRLARI VE HUKUKİ NİTELİĞİNİ YENİDEN DEĞERLENDİRME İHTİYACI

Öz

Bu makale, sözleşmelerde yer verilen cezai şart kurumunun teorik temellerini ve uygulamadaki yansımalarını incelemektedir. Cezai şart, borçlunun sözleşmeye aykırı davranışı durumunda, alacaklıya tazminata gerek olmaksızın güvence sağlamayı amaçlayan bir düzenleme olarak öne çıkar. Ancak bu hükmün, yalnızca caydırıcılık işleviyle değil, aynı zamanda taraflar arasında hukuki ve ekonomik dengeyi koruma amacıyla da değerlendirilmesi gerekir. Makalede, cezai şartın hâkim tarafından tenkisi, tazminatla olan ilişkisi, ifaya ekli cezai şart kavramı gibi başlıklar ışığında uygulamadaki sınırları analiz edilmektedir. Ayrıca, ekonomik dalgalanmaların ve sözleşme süresince değişen koşulların cezai şart hükümlerine etkisi değerlendirilerek, bu kurumun sözleşme serbestisi ilkesiyle olan ilişkisi tartışmaya açılmaktadır. Böylece, cezai şartın mevcut hukuk düzeni içinde yeniden yorumlanması gerektiği yönünde bütüncül bir bakış sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Cezai Şart , Sözleşme Hukuku , Uygulama Sınırları , Ekonomik Koşullar , Taraflar Arası Denge

The Role of Penalty Clauses as a Key Element in Contracts: Limits in Practice and the Need for Reassessment of its Legal Nature

Öz

This article examines the theoretical foundations and practical implications of the penalty clause in contractual agreements. A penalty clause serves as a legal mechanism intended to secure the interests of the creditor in the event of a breach by the debtor, without the need to prove actual damages. However, it should not be assessed solely through its deterrent function; it must also be considered in terms of its role in preserving legal and economic balance between the contracting parties. The article analyzes the limits of its application, focusing on issues such as judicial moderation of penalty clauses, their relationship with compensation, and the concept of penalty clauses attached to performance. Moreover, it explores the impact of economic fluctuations and changing contractual conditions on the enforceability of penalty provisions, thereby opening a discussion on their compatibility with the principle of freedom of contract. Ultimately, the article presents a comprehensive perspective advocating for the reinterpretation of penalty clauses within the current legal framework.

Anahtar Kelimeler

Penal Clause , Contract Law , Application Limitations , Economic Conditions , Balance Between Parties

Kaynakça

• Akkaya, H., (2019) ‘Yargıtay Kararları Doğrultusunda Ceza Koşulu’ (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Arkan, A., (1997) ‘Cezai Şart’ 71(1) İstanbul Barosu Dergisi.
• Arsebük, E., (1950) Borçlar Hukuku (Arkadaş Matbaası).
• Aşçıoğlu, Ç., (1997) Yargı Kararlarında Cezai Şart (Banka ve Ticaret Hukuku Enstitüsü Yayınları).
• Ayan, M., (2020) Borçlar Hukuku Genel Hükümler (12th edn).
• Berki, O. F., (1943) ‘Pey Akçesi, Rücu Tazminatı ve Cezai Şart (Mukavele Cezası) Etrafında Tetkikler’ 1 İstanbul Barosu Dergisi.
• Bingöl, M. E., (2018) Basiretli İş Adamı Gibi Hareket Yükümlülüğü: Özellikle Tacirin Ücret ve Cezai Şartın İndirilmesini İsteyememesi (On İki Levha).
• Birsen, K., (1967) Borçlar Hukuku Dersleri (Fakülteler Matbaası).
• Cansel, E., ve Özel, Ç., (2013) ‘Türk Borçlar Hukukunda Ceza Koşulu’ 8(Özel Sayı) Yaşar Üniversitesi Dergisi.
• Çınar, Ö., (2009) ‘Türk Borçlar Kanunu ve Alman Medenî Kanununa Göre Cezai Şartın İndirilmesi’ 8(16) İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi.
• Dirican, G., (2007) Eser Sözleşmesinde Temerrüde Dayalı Cezai Şart ve Yargıtay Uygulaması (Vedat Kitapçılık). Ekinci, H., (2004) Doktrin ve Uygulamada Cezai Şart (1st edn).
• Erdem, M., (2010) Özel Hukukta Zamanaşımı (On İki Levha Yayıncılık).
• Eren, F., (2024) Borçlar Hukuku Genel Hükümler (29th edn).
• Feyzioğlu, F. N., (1977) Borçlar Hukuku Genel Hükümler – Cilt II (2nd edn, Fakülteler Matbaası).
• Gülseven, H., (2016) Türk Özel Hukukunda Cezai Şartın İndirilmesi (Seçkin Yayınları).
• Hatemi, H., ve Gökyayla, K. E., (2021) Borçlar Hukuku (5th edn).
• Karagöz, V., (2014) ‘Tacir Sözleşmelerinde Cezai Şart Uygulaması ve Geçerliliği’ 18(3–4) Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 81.
• Kılıçoğlu, A., (2024) Borçlar Hukuku Genel Hükümler (28th edn).
• Kocaağa, K., (2003) Türk Özel Hukukunda Cezai Şart.
• Kudat, A., (1949) ‘Cezai Şartın Mahiyeti ve Ceza ile Münasebeti’ Ankara Barosu Dergisi.
• Kunter, N., (1940) ‘Ödendikten Sonra da Azaltılabilmeleri Bakımından Fahiş Cezai Şartlar’ 11 Adliye Ceridesi 973. Nomer, H., (2024) Borçlar Hukuku Genel Hükümler (20th edn).
• Oğuzman, K., ve Öz, T., (2024) Borçlar Hukuku Genel Hükümler (22nd edn).
• Özmen, E. S., (1995) ‘Nişanın Bozulmasında Cayma Akçası ve Cezai Şart (M.K. 83. Madde Değişikliği)’ 4 Türkiye Barolar Birliği Dergisi.
• Paksoy, M. S., (2012) Zamanaşımından Feragat (On İki Levha Yayınları).
• Reisoğlu, S., (2014) Türk Borçlar Hukuku Genel Hükümler (25th edn).
• Saymen, F. H., ve Elbir, H. K., (1958) Türk Borçlar Hukuku Umumi Hükümler (Hak Kitabevi).
• Serozan, R., Engin, B. İ., ve Atamer, Y. M., (2022) Medeni Hukuk Genel Bölüm / Kişiler Hukuku (8th edn, On İki Levha Yayıncılık).
• Sönmez, C., (2024) ‘Türk Özel Hukukunda Ceza Koşulu’ (Yüksek Lisans Tezi, Çankaya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Şenyüz, D., (2016) Borçlar Hukuku Genel ve Özel Hükümler (8th edn).
• Tekinay, S. S., Akman, S., Burcuoğlu, H., ve Altop, A., (1993) Borçlar Hukuku Genel Hükümler.
• Tunçomağ, K., (1962) ‘Cezai Şartın Hukuki Mahiyeti’ 4.
• Tunçomağ, K., (1977) Türk Borçlar Hukuku – Özel Borç İlişkileri.
• Uslu, E., (2019) Türk Borçlar Hukukunda Ceza Koşulu (Seçkin Yayınları).
• Velidedeoğlu, H. V., ve Özdemir, R., (1987) Türk Borçlar Kanunu Şerhi (Genel–Özel, C 1–2) (Yargıtay Yayınları).
• Yağcıoğlu, B., (2019) Türk ve İsviçre Hukuku’nda Ceza Koşulu (Seçkin Yayıncılık).