En Evaluation on The Relationship of Mythology and History From The Legend of Zahhak and Kaveh The Blacksmith

Yıl 2022, , 47 - 80, 31.12.2022

Ercan Gümüş

https://doi.org/10.55253/2022.nubihar.1213356

Cited By: 1

Öz

Legends are reflected in historical sources with many variants. These reflections often attract the attention of historians in terms of their relationship with historical issues as well as language and literature studies. The interaction of the oral tradition, the weight of which is composed of legends, with the written narrative takes place in various forms. The relationship in question is a significant source item for historians. This interaction can sometimes turn from a historical event to a legend and sometimes from a legend to written sources. In the text, the effect of the mythological narrative named “Zahhak and Kaveh the Blacksmith” on two works of importance for the period in which they were written is examined. The first of these works is Ferdowsi's Shahname, and the second is Sharaf Khan's Sharafnama. While the body of the study is based on these two sources, some secondary sources that refer to the legend have also been used. The value of such texts in terms of showing the cultural values adopted by the societies they belong to and the perception of truth in which they belong is undeniable. In modern historiography, there is a narrative free of mythological elements, in which human beings are at the center. However, in the texts examined, contrary to this method, it is understood that unrealistic fantasy/mythical elements are seriously accepted. Therefore, the perception of truth of the two authors is also discussed over this issue. Another aspect of the study is the influence of the discourses and discussions of nationalization that developed after the French Revolution on the narrative. In this context, the narrative of "Kaveh the Blacksmith and Zahhak", which is adopted as the origin myth of modern Kurdish nationalism, is handled with a retrospective method. Finally, Sharaf Khan, who wrote the "Sharafnama" (1597) with a great political goal, is compared with Ferdowsi, who wrote the "Shahname" (1020), which is the main inspiration of Persian nationalism as a reaction to Arab hegemony.

Anahtar Kelimeler

Mythology, History, Sharafnama, Shahhnama, Mîtolojî, dîrok, Şerefname, Şahname, Dehaq, Kawa

Nirxandinek Li Ser Mîtolojî û Dîrokê di Mînaka Dehaqê Zordar û Kaweyê Hesinkar da

Öz

Di çavkaniyên dîrokî de efsane/mît bi gelek guhertoyan tên dîtin. Ev tesîr/refleks gelek caran bala dîrokzanan dikişîne ji aliyê têkiliyên wan ên bi mijarên dîrokî û her wiha xebatên ziman û wêjeyêye jî. Têkiliya kevneşopiya devkî ya ku giraniya wê ji efsaneyan pêk tê, bi vegotina nivîskî re bi şêweyên cihêreng pêk tê. Têkiliya hanê, ji bo dîroknasan çavkaniyek girîng e. Ev têkilî carna ji bûyereke dîrokî vediguhere efsaneyekê û carna jî ji efsaneyê vediguhere çavkaniyên nivîskî. Di metnê de bandora vegotina mîtolojîk a bi navê “Dehaqê Zordar û Kawayê Hesinkar” li ser du berhemên girîng hatine lêkolînkirin. Ji van berheman ya yekem Şahnameya Firdewsî ye, ya duyem jî Şerefnameya Şeref Xan e. Her çiqas beşê lêkolînê li ser van her du çavkaniyan hatiye çêkirin, lê hin çavkaniyên duyemîn ên ku behsa efsaneyê dikin jî hatine bikar anîn. Qîmeta metnên bi vî rengî di warê nîşandana nirxên çandî yên ji aliyê civakên ku tê de hatine pejirandin û têgihîştina rastiya ku tê de ne, nayê înkarkirin. Di dîroknivîsiya nûjen de, vegotineke bê hêmanên mîtolojîk heye, ku mirov di navenda wê de ye. Lê belê di metnên ku hatine lêkolînkirin de, berevajî vê rêbazê, tê fêmkirin ku hêmanên xeyalî/efsaneyî yên nerealîst bi giranî têne qebûlkirin. Ji ber vê yekê, têgihîştina rastiya/heqiqata her du nivîskaran jî li ser vê mijarê tê nîqaşkirin. Aliyekî din ê lêkolînê bandora axaftin û nîqaşên netewebûnê ye ku piştî Şoreşa Fransî li ser vegotinê pêşketiye. Di vê çarçoveyê de vegotina “Kawayê Hesinkar û Dehaqê Zordar” ku weke efsaneya bingehîn a neteweperestiya modern a Kurd tê qebûlkirin, bi rêbazeke paşverû tê destgirtin. Lê davîye de, Şeref Xan ê ku "Şerefname" (1597) bi armanceke siyasî ya mezin nivîsiye, bi Firdewsî, nivîskarê "Şahname" (1020), ku îlhama sereke ya neteweperestiya Farisî ye û wek berteka li hemberiya hegemonyaya Ereban hatiye nivîsandin, re tên berawirdkirin.

Anahtar Kelimeler

Peyvên Sereke: Mîtolojî, Dîrok, Şerefname, Şehname, Dahhak, Kava., Mîtolojî, dîrok, Şerefname, Şahname, Dehaq, Kawa

Zalim Dahhak Ve Demirci Kava Efsanesi’nden Hareketle Mitoloji ve Tarih İlişkisine Dair Bir Değerlendirme

Öz

Efsaneler tarihi kaynaklara birçok varyantla yansımıştır. Bu akisler, dil ve edebiyat çalışmalarının yanında tarihi meselelerle olan ilişkisi itibariyle tarihçilerin de sıklıkla dikkatini çekmektedir. Ağırlığını efsanelerin oluşturduğu sözlü geleneğin yazılı anlatıyla etkileşimi çeşitli biçimlerde olmaktadır. Söz konusu ilişki, tarihçiler için kayda değer bir kaynak kalemidir. Bu etkileşim kimi zaman tarihi bir vakadan efsaneye kimi zaman da bir efsaneden yazılı kaynaklara dönüşebilmektedir. Metinde “Zalim Dahhak ve Demirci Kava” adlı mitolojik anlatının yazıldıkları dönem ve sonrası için ehemmiyete haiz iki esere etkisi incelenmektedir. Bu eserlerden ilki Firdevsi’nin Şahnamesi, ikincisi ise Şeref Han’ın Şerefnamesi’dir. Çalışmanın gövdesi bu iki kaynağa dayanmakla birlikte bunun yanısıra efsaneye değinen bazı tali kaynaklardan da faydalanılmıştır. Bu tür metinlerin ait olduğu toplumların benimsedikleri kültürel değerleri ve içinde bulundukları hakikat algısını göstermeleri bakımından taşıdıkları değer yadsınamaz. Modern tarih yazımında merkezinde insanın yer aldığı mitolojik ögelerden arındırılmış bir anlatı söz konusudur. Oysa incelenen metinlerde bu metodun tersine, gerçeklikten uzak hayal mahsülü/mitik unsurların ciddi bir kabul gördüğü anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu mesele üzerinden yazarların dünya ve hakikat algısı da müzakere edilmektedir. Çalışmanın bir diğer vechesi ise Fransız İhtilali sonrasında gelişen uluslaşma söylem ve tartışmalarının anlatıya olan tesiridir. Bu meyanda modern Kürt milliyetçiliğinin orijin miti olarak benimsediği “Demirci Kava ve Zalim Dahhak” anlatısı, retrospektif bir yöntemle ele alınmıştır. Bununla birlikte, büyük bir siyasi hedef güderek “Şerefname”yi (1597) kaleme alan Şeref Han ile Arap hegemonyasına bir tepki olarak yazılan Fars ulusçuluğunun temel esin kaynağı “Şahname”nin (1020) yazarı Firdevsi karşılaştırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mîtolojî, dîrok, Şerefname, Şahname, Dehaq, Kawa

Kaynakça

• Acar, H. (2014). “Peşkêşî”, “İndeksa Şerefnameyê/İndex to Sharaf-nâma”, Mustafa Dehqan, İstanbul: Nubihar Akademi, ed: Hayrullah Acar.
• Akyüz, K. (1945). Firdevsi, Şehname, C. I, MEB Yayınları, (çev: Necati Lugal-Kenan Akyüz).
• Boyle, John Andrew (2021), Ferdowsi, (https://www.britannica.com/biography/Ferdowsi, 1.11.2021)
• Dehqan, M. (2014). “İndeksa Şerefnameyê/İndex to Sharaf-nâma”, İstanbul: Nubihar Akademi, ed: Hayrullah Acar.
• Dehqan, M.- Genç, V. (2015). “Reflections on Sharaf Khan’s Autobiography”, Manuscripta Orientalia, Vol. 21, No. 1.
• Dehqan, M.- Genç, V. (2015). “Why Was Sharaf Khan Killed?”, 2015, Manuscripta Orientalia, XXI/2 (2015), pp.13-19.
• Aydın, D. (2005). Mobilizing the Kurds in Turkey: Newroz as a Myth, Ankara: METU.
• Demirci, K. (1993). “Dahhak”, İstanbul: DİA, C.8, s. 408.
• Durmuş, İ. (2000). “İbnü’l-Mukaffa”, İstanbul: DİA, C. 21, ss. 130-134.
• Ebû Hanîfe ed-Dîneverî, (2017). el-Ahbâru’t-Tıvâl (Eskilerin Haberleri), (Çev: Zekeriya Akman-H. Siyabend Aytemür), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin Mesudî, (2004). Murücu’z-Zeheb (Altın Bozkırlar), (çev: D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Emin, A. (1976). Fecrü’l-İslam (İslam’ın Doğuşu), Ankara: Kılıç Kitabevi.
• Ergün, Z. (2019). “Mîta Newrozê û Rengvedana Wê Di Helbesta Kurdî Ya Nû De”, Kürt Tarihi, Sayı: 35, ss.37-41.
• Firdevsi (1945). Şehname, C. I, MEB Yayınları, (Çev: Necati Lugal-Kenan Akyüz), (Basım yeri bilgisi bulunmamaktadır).
• Gündüz, Ş. (2003). “Mecûsîlik”, Ankara: DİA, C. 28, ss. 279-284.
• Kanar, M. (1993). “Firdevsi”, İstanbul: DİA, C. 13.
• Kuran-ı Kerim, Yusuf Suresi; 43-49 Ayetleri.
• Kurdiyê Bitlisi, (1985). Dehak Efsanesi, (hazırlayan: M.E. Bozarslan), Jîn (189-192), Uppsala: Weşenxaneya Deng, s. 189-191.
• Mesture Mahşeref Erdelani, (2020). Erdelan Kürt Mirliği Tarihi (1169-1867), (çev: Cafer Açar), İstanbul: Nubihar Yayınları.
• Muhammed Şerif Kadı, (2019). Tarih-i Kurd, (çev: Cafer Açar), İstanbul: Avesta Yayınları.
• Sümer, F. (1994). “Dihkan”, İstanbul: DİA, ss. 289-290.
• Şerefhan Bitlisi, (2013). Şerefname, Kürt Tarihi, C. 1, İstanbul: Nubihar Yayınları, (çev: Abdullah Yegin).
• Şeref Han (Bozarslan Edisyonu), (1971). Şerefname Kürt Tarihi, C. 1, (Arapça’dan Çev: M. Ali Bozarslan), İstanbul: Ant Yayınları.
• Tarduş, İ. (2022). İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler, İstanbul: Avesta Yayınları.
• Uzun, M. (1993). “Dahhak”, İstanbul: DİA, 1993, C. 8, s. 409.
• Vali, S. (2019). “Kawa Kürtlerin Kurucu Mitinin Kahramanıdır”, (söyleşi: Vecdi Demir), Kürt Tarihi, Sayı:35, Ocak- Şubat-Mart 2019, İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları, ss. 6-11.
• Yoldaş, Y. (2018). İslami Fetihler Döneminde Kürtler (622-652), MAÜSBE, Basılmamış YL tezi, Mardin.
• https://www.britannica.com/biography/Ferdowsi, 1.11.2021.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Denkard, 21.11.2021.
• https://islamansiklopedisi.org.tr/ehrimen, 20.11.2022.