A Dissident Newspaper In The Iranian Press During The Constitutional Era: Sûr-e Esrâfîl

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 61, 74 - 115, 29.12.2025

Ayşe Sosar

Öz

The Constitutional Revolution (1906) that took place in Iran created a great transformation not only in the socio-political sphere but also in the literary and cultural domains; with the proclamation of the Constitution, Iranian literature entered a new era in terms of language, form, and content, becoming a platform that expressed topics related to the lives of the people in a way they could understand. The works published during this period - especially newspapers and magazines-played an important role as instruments of social change and transformation: on the one hand, triggering social and cultural changes, and on the other hand, paving the way for the strengthening of anti-monarchist movements and the spread of the Constitutional movement. One of the most influential of these newspapers was Sûr-e Esrâfîl. This study subjects the series of articles titled Charand-o Parand, signed by Ali Akbar Dehkhodâ, to a technical and thematic analysis. It thoroughly addresses and examines the significance of Sûr-e Esrâfîl in the history of Iranian press and literature and the factors behind this significance. It is concluded that Dehkhodâ, with his unconventional language and original style in the aforementioned articles in Sûr-e Esrâfîl, brought a new perspective to social and political issues; that, unlike the traditional understanding of humor, he laid the foundations of a new style that voiced socio-political criticism through humor by addressing current topics that most affected the public; and that this innovation carried him and Sûr-e Esrâfîl to a significant and unique place in the Iranian press and literary world.

Anahtar Kelimeler

Constitutionalism , Iranian press and literature , Sûr-e Esrâfîl , Charand-o Parand , Dehkhodâ.

Meşrutiyet Dönemi İran Basınında Muhalif Bir Gazete: Sûr-i İsrâfil

Öz

İran’da gerçekleşen Meşrutiyet devrimi (1906) sadece sosyo-politik değil aynı zamanda edebi ve kültürel alanda da büyük bir dönüşüm yaratmış; Meşrutiyet’in ilanıyla birlikte dil, biçim ve içerik açısından yeni bir döneme giren İran edebiyatı, halkın anlayabileceği şekilde onların yaşamlarına dair konuları dile getiren bir mecra halini almıştır. Bu dönemde yayınlanan eserler özellikle gazete ve dergiler toplumsal değişim ve dönüşümün birer aracı olarak önemli rol oynamış bir taraftan sosyal ve kültürel değişimleri tetiklerken diğer taraftan monarşi karşıtı hareketlerin güçlenmesine ve Meşrutiyet hareketinin yayılmasına zemin hazırlamıştır. Bu gazetelerin en etkili olanlarından biri de Sûr-i İsrâfîl’dir. Söz konusu gazetenin, Ali Ekber Dehhoda tarafından kaleme alınan Çerend-û perend başlıklı yazı dizisi üzerinden teknik ve tematik incelemeye tabi tutulduğu bu çalışmada, Sûr-i İsrâfîl’in İran basın ve edebiyat tarihindeki yeri, önemi ve bu önemin arkasındaki etkenler kapsamlı bir şekilde ele alınıp incelenmiş; Dehhoda’nın Sûr-i İsrâfîl’deki bahsi geçen yazılarında kullandığı sıradışı dili ve özgün üslûbuyla toplumsal ve siyasi meselelere yönelik yeni bir bakış açısı getirdiği; geleneksel mizah anlayışından farklı olarak halkı en çok etkileyen güncel konuları ele alarak sosyo-politik eleştiriyi mizah aracılığıyla dile getiren yeni bir tarzın temellerini attığını ve bu yeniliğin, onu ve Sûr-i İsrâfîl gazetesini İran basın ve edebiyat dünyasında önemli bir yere taşıdığı sonucu ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Meşrutiyet , İran basın ve edebiyatı , Sûr-i İsrâfîl , Çerend-ü perend , Dehhoda.

Kaynakça

• Acûdânî, M. (1381). Ya Merg ya Teceddûd. Londra: İntişârât-ı Fasl-ı Kitâb.
• Ademiyet, F. (1351). Endişe-i Terakki ve Hukûmet-i Kânûn. Tehrân: İntişârât-ı Hârezmî.
• Ademiyet, F. (1985). İdeoloji-i Nehzet-i Meşrutiyet-i İran. (C. 1) . 2. bs. Sweden: Kânûn-i Kitab-ı İran.
• Ahmedî Gîvî, H. (1372). Gozine-i Eş’ar ve Makâlât-ı Dehhoda. Tehrân: Neşr-i Katre.
• Ahmedî Gîvî, H., & Enverî, H. (1375). Destûr-i Zebân-i Fârsi 2. Tehrân: Fâtimî.
• Aryenpûr, Y. (1351). Ez Sebâ ta Nîmâ (C. 2). Tehrân: İntişârât-ı Franklin.
• Aşûrî, D. (1378). Çerend-û perend-i Dehhoda ve Mekân-ı An der Tenz Nivîsî-i Fârsi. İçinde V. Durûdîyân (Ed.), Dehov-i Nâbıge (s. 105). Tehrân: Gol Ağâ.
• Balayi, C., & Cuypers, M. (1378). Ser Çeşmehâ-i Dâstân-i Kutah-i Fârsi (K. Hekkâk, Çev.). Tehrân: İntişârât-ı Moîn.
• Berahenî, R. (1398). Kıssa Nivîsî. Tehrân: Neşr-i Elborz.
• Browne, E. (1958). Târîh-i Matbûât ve Edebiyât-ı İran (C.2). (M. Abbâsî, Çev.). Tehrân: Neşr-i Kanûn-i Ma'rîfet.
• Debîr Siyâkî, M. (1362). Makâlât-i Dehhoda (C. 1). Tehrân: İntişârât-ı Tiraje.
• Debîr Siyâkî, M. (1364). Makâlât-i Dehhoda (C. 2). Tehrân: İntişârât-ı Tiraje.
• Durûdiyân, V. (Ed.). (1378). Dehov-i Nâbıge. Tehrân: İntişârât-ı Gol Ağâ.
• Ekberî Şildireyi, F. (1382). Derâmedî ber Edebiyât-ı Dâstânî-i Pes ez Pîrûzî-i İnkılâb-ı İslâmî-i İran. Tehrân: İntişârât-ı Merkez-i Esnâd-ı İnkılâb-ı İslâmi.
• Gaffârî Câhîd, M. 1386. Edebîyât-i Sîyâsî-i Esr-i Meşrûte.
• Gaffârî Cevâd, M. (1387). Cîlvehâ-i Tenz Perdâzî der Edebiyât-ı Meşrûte. Kitâb-ı Mâh-ı Edebiyât, (16), 47-54.
• Hâc Seyyid Cevâdî, H. (1382). Berresî ve Tahkik der Edebiyât-ı Muâsır-ı İran. Tehrân: İntişârât-ı Gurûh-i Pejûheşgerân-ı İran.
• Halebî, A. (1377). Tenz ve Şûhteb’î der İran ve Cihân-i İslâmî. Tehrân: İntişârât-ı Behbehânî.
• Huseynî, M. (2018). Tenzperdâzân-i Meşrûte: Mi'mârân-i Târîh-î İran-i Cedîd. Zebân ve Edebiyât-i Fârsî, 26(84), 73-96.
• Huseynî, S. M. (2023, Temmuz 10). Azâdî ya Locâm Gosîhtegî?. Pejûheşkede-i Târîh-i Mûâsır. website: https://www.iichs.ir/fa/news/691/.
• İbrahîmî, M. (1387). Tahlîl-i Muhtevâi-i Sûr-i İsrâfîl-i Çâp-i Switzerland. Faslnâme-i Yâd, (87), 174-206. İnayet, M. (1369). Dehhoda ve Tenz-i Siyasi. Kelk, (7), 19-31.
• Kâmşâd, H. (1384). Pâyegozârân-i Nesr-i Cedîd-i Fârsi. Tehrân: Neşr-i Ney.
• Kâmyâb. M. (1397). Cerîde Nigârân (Kârkerdhâ-i Edebiyât-i Metbuât der Meşrûte-i İranî). Tehrân: İntişârât-ı Felât.
• Kânıi Erdekânî, A. R. (1381). Yâd-ı Şem'-i Morde (Nigâhî be Rûznâme-i Sûr-i İsrâfîl. (13), 8.
• Kohen, G. (1362). Târîh-i Sansûr der Matbûat-i İran (C. 2). Tehrân: İntişârât-ı Agâh.
• Mihrekî, İ., & Bîdekî, S. (1397). Berresî-i Tenz der Asâr-i Alî Ekber Dehhoda. Faslnâme-î Tahassûsî-i Tahlil ve Nakd-i Mutûn-i Zebân ve Edebiyât-ı Fârsî, (16), 93-123.
• Moîn, M. (1381). Ferheng-i Fârsi. Tehrân: Kitâb-ı Râh-i Nû.
• Mustovfi, A. (1343). Şerh-i Zindigani-i Men ya Tarih-i İctimai ve Edvar-ı Dovre-i Kacariye (C. 2). Tahran: İntişârât-ı Zevvar.
• Muhammedzâde, M. C. (1394). İfrât ve Tefrît der Matbûât-ı Dovre-i Meşrûte. Mutalâât-i Resâne ve Ummet, 2(3), 112-126.
• Nebevî, S. İ. (1378). Kavoşî Derbâre-i Tenz-i İran (C. 1). Tehrân: İntişârât-ı Câmıe-i İranîyân.
• Nefîsî, S. (1336). Şahkarha-i Nesr-i Fârsî-i Muâsır: Tâlîbof ve Alî Ekber Dehhoda. Tehrân: Kânûn-i Ma'rîfet.
• Payende, E. (1378). Dehhoda-i Tenz Nivîs. İçinde Dehov-i Nabıge. Tehrân: Gol Ağa.
• Rahîmiyân, H. (1380). Aşinâyi ba Edebiyât-ı Muâsır-ı İran. Tehrân: Peyâm-i İran.
• Resûlof, R., Râsîh, K., & Beyâbânneverd Servistânî, A. (1401). Tahlîl-i Muhtevâyî-i Rûznâme-i Sûr-i İsrâfîl be Menzûr-i Mutâlâe-i Nakş-i Siyâsî-İctimâî-i An der Ferâyend-i Tahavvulât-i Dovre-i Meşrûte. Faslnâme-i Rehpûye-i İrtîbâtât ve Ferheng, 2(3), 28-40.
• Sefaî, İ. (1363). Rehberân-i Meşrûte C.1. Tehrân: İntişârât-ı Câvîdân.
• Seferî, M. (1381). Târîhçe-i Matbûât-ı İran ez Rûznâme-i Kâğezi ta Neşrîyât-i Elektroniki. Tehrân: Neşr-i Rûydâd.
• Sitayiş, M. (1378). Koştâr-i Nivîsendegân der İran. Tehrân: Neşr-i Elborz.
• Sûr-i İsrâfîl. (1361. Tehrân. Neşr-i Târîh-i İran.
• Şefîî Kedkenî, M. R. (1380). Edebiyât-i İran ez Rûzegâr-i Câmî ta be İmrûz. İçinde Y. Ajend (Çev.), Târîh-i Edebiyât-i İran ez Ağâz ta be İmrûz (s. 455). Tehrân: Neşr-i Gostere.
• Tabâtabâî, M. (1386). Târîh-i Tahlil-i Matbuat-ı İran. Tehrân: İntîşârât-ı Bi’set.
• Yâdigârî, M. (1394). Nekş-i Matbuat-ı Hâric ez Kîşver der Gosterîş-i Rûznâmenîgârî der İran (N. Azer, Çev.). Tehrân: Jerf.
• Yezdânî, S. (1386). Sûr-i İsrâfîl: Nâme-i Azâdi. Tehrân: Neşr-i Ney.
• Yûsufî, G. (1357). Dîdârî ba Ehl-i Kâlem (C. 2). Tehrân: İntişârât-ı İlmî.
• Zâri’, & Destnâyî, İ. (1402). Berresî-i Nakş-i Rûznâmehâ-i Sadr-i Meşrûte der Şikest-i Kıyâm. Dovlet Pejuhî-i İran-ı Muâsır, (9), 67-90.
• Zerrînkûb, H. (1378). Talîe-i Zebân-i Dâstân der Edebiyât-ı Muâsır. İçinde V. Durûdiyân (Ed.), Dehov-i Nâbıge. Tehrân: Gol Ağâ.
• Zerşinâs, Ş. (1373). Teemmûlat-i Derbâre-i Ceryân-i Rûşenfîkri der İran. Tehrân: İntişârât-ı Berg.
• Zerşinâs, Ş. (1383). Çeşm Endâzî ez Edebiyât-ı Muâsır-ı İran (C.1). Tehrân: İntişârât-ı Emîr Kebîr.