نقد و بررسی نقش رسالت باوری در تعیّن هنری و ناکامی تقلید ادبی با تأکید بر غزلیات حافظ

Yıl 2021, , 361 - 386, 27.12.2021

Hojjat Abbasi , Ahmet Yeşil

https://doi.org/10.32330/nusha.960210

Öz

هنر فرایند عملکرد متمایز و برجسته است. این تفاوت و تشخص موجب استقبال مخاطبان و تضمین ماندگاری و در نتیجه، موفقیت اثر هنری می گردد. چنین امتیازاتی زمینه ساز الگوبرداری دیگر هنرمندان می گردد که از این رهگذر، مقوله تقلید شکل می گیرد؛ اما تجربه تاریخ تقلید نشان می دهد تقلید غالباً به خلق آثار برجسته و موفق نمی انجامد. این حقیقت در عرصه ادبیات که هنر بیان دگرگونه گفته ها و ناگفته هاست نیز به اثبات رسیده است. اوج هنر ادبیات در شاهکارهای ادبی مانند دیوان حافظ تجسم یافته است که همواره سرمشقی برای نخسه برداریِ معمولاً ناکام دیگر ادیبان بوده است.
پژوهش حاضر در عین توجه به سابقه همه تحقیقاتی که مستقیم و غیرمستقیم رموز برتری و منحصر به فردیِ اثری چون غزلیات حافظ را برشمرده اند بر این نکته (به ظاهر ناگفته) تاکید دارد که از دلایل سرنوشت¬ساز عینیت هنری ذهن و زبان حافظ و ناتوانی مقلدان وی، همانا بود و نبود عنصر رسالت باوری در کار هر دو سوی تولید و تقلید است که با تشریح مولفه های دگرگونه بینی، دغدغه مداری، پرسشگری، تحولپذیری، چالشجویی، مداومت، تدوین جهانبینی و فرهنگسازی با روش توصیفی-تحلیلی تبیین می گردد.

Anahtar Kelimeler

حافظ, رسالت باوری, تعیّن هنری, تقلید ادبی

MİSYON İNANCININ SANATSAL NESNELLİK VE EDEBİ ÖYKÜNME BAŞARISIZLIĞINDAKİ ROLÜNÜN HÂFIZ GAZELLERİ ÜZERİNDEN ANALİZ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Sanat, ayırt edici ve olağanüstü bir performans sürecidir. Sanatın bu imtiyaz ve üstünlüğü; muhataplar tarafından beğenilmesine, kalıcı olmasına ve sonuç olarak sanat eserinin başarılı olmasını olanak sağlar. Bu tür ayrıcalıklar aynı zamanda, taklit türünün oluşmasına zemin hazırlayan diğer sanatçıların taklit etmelerinin de önünü açar. Ancak, taklit tarihinin deneyimi, taklidin çoğu zaman olağanüstü ve başarılı sanat eserlerinin yaratılmasına yol açmadığını göstermektedir. Bu hakikat, söyleneni ve söylenmeyenleri farklı ifade edilme sanatı olan edebiyat alanında da kanıtlanmıştır. Hâfız'ın Divanı gibi edebiyatın zirvesi olarak kabul edilen edebi şaheserler, yazarların öykündüğü ki- genellikle bu yolda başarısız oldukları- eserler olmuştur.
Bu çalışma, Hâfız Gazelleri gibi bir eserin üstünlük ve eşsizliğinin sırlarını doğrudan ve dolaylı olarak sıralayan tüm araştırmaların tarihini ele alırken, aynı zamanda Hâfız'ın (görünüşte dile getirilmeyen) dil ve zihninin sanatsal nesnelliğini ve taklitçilerinin yetersiz kalmalarının önemli nedenlerini vurgulanmaktadır. Ayrıca çalışmada, hem sanat eserinin var edilişinde hem de taklit çalışmalarında misyon-inanç unsurunun varlığı/yokluğu; endişe, sorgulama, değişebilirlik, meydan okuma, azim, dünya görüşü ve kültür oluşturma gibi bileşenler tanımlanarak betimsel-analitik yöntemle açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hâfız, Misyon İnancı, Sanatsal Objektiflik, Edebi Öykünme

Critique and Analysis of the Role of Belief in Mission in the Artistic Objectivity and Failure of Literary Imitation with an Emphasis on Ḥāfeẓ's Ghazals

Öz

Art is a distinctive and outstanding performance process. This difference and prominence make the audience welcome and ensure its durability and consequently, the success of the work of art. Such privileges pave the way for the imitation of other artists, through which the category of imitation is formed. However, the experience of the history of imitation shows that imitation often does not lead to the creation of outstanding and successful works. This fact has also been proven in the field of literature, which is the art of expressing what is said and what is not said. The pinnacle of literary art is embodied in literary masterpieces such as Ḥāfeẓ's Divan, which has always been a model for the often failed copying of other belletrists.
The present study pays attention to the history of all researches that directly and indirectly enumerate the secrets of superiority and uniqueness of a work such as Ḥāfeẓ's lyric poems and also emphasizes that (seemingly unspoken) one of the crucial reasons for the artistic objectivity of mind and language of Ḥāfeẓ and the inability of his imitators was the existence and the absence of mission-belief element in the work of both production and imitation, which is explained by the descriptive-analytical method through describing the components of heterogeneity, concern, questioning, variability, challenge-seeking, persistence, worldview development and culture-building.

Anahtar Kelimeler

Ḥāfeẓ, Missionary orientation, Artistic Objectivity, Literary Imitation

Kaynakça

• Âşûrî, Dâryûş (1379) İrfân ve Rindî der Şiir-i Hâfız, Çap-i nuhust, Tahran, Neşr-i Merkez.
• Enûşe, Hasan (1376) Ferheng-nâme-i Edeb,i Fârsî, Cild-i dovvum, Çap-i nuhust, Tahran, Vezâret-i Ferheng ve İrşâd-i İslâmî.
• Browne, Edward (1339) Târîh-i Edebiyât-i Îrân, Ter: Ali-Asker Hikmet, Cild-i Sevvum, Tahran, İbn-i Sinâ
• Priestley, John Boynton (1392) Seyr-i der Edebiyât-i Garb, Ter: İbrahim Yûnisî, Çap-i Heftum, Tahran, İNeşr-i Emîr Kebîr.
• Hâfız-ı Şirâzî, Hâce Şemseddin Muhammed (1387) Dîvân-ı Gazeliyyât, Be kûşiş-i Muhammed Kazvînî ve Kāsım Ganî, Çap- Sevvum, Tahran, Neşr-i Ruzene.
• Ḥazîn-i Lâhîcî, Muhammed Alî (1378). Dîvân-i eş'ar, Haz: Bîjen-i Terakkî, Tahran: Neşr-i Sâye.
• Sâdî-i Şirâzî, Muslihiddin (1374) Külliyât, Haz: Gulâm- Hüseynî Yûsufî, Çap-i Çaharum, Tahran, İntişârât-i Hârezmî.
• Şuʻâr, Caʻfer (1357) Hüner der Suhen-i Sâdî, Mecelle-i Yeğma, Şumara-i 32
• Şemisa, Sîrüs (1375) Sebk-Şinasi-yi Nezm, Çap-i Çaharum, Tahran, Neşr-i Peyâmı Nur.
• Ganî, Kâsım (1393) Târîh-i Àsr-i Hâfız, Cild- Nuhust, Tahran, Neşr-i Zevvâr.
• Firdevsî, Ebü'l-Kāsım (1382) Şahnâme, Haz: Celâl Hâlikî Mutlak,Tahran, Merkez-i Dâiretü'l-Maârif-i İslâm
• Ferzâm, Celil (1396) Hüner, İktibas, Taklit, Çap-i Evvel, Tahran, Neşr-i Nigâr. Mûsevî Bocnûrdî, Muhammed Kazım (1387) Dânişnâme-i İran, Tahran, Merkez-i Dâiretü'l-Maârif-i Buzurg-i İslâm. Meybûdî, Ahmed ibn Muhammed (1393) Keşfü'l-esrâr ve ʿuddetü'l-ebrâr, Be kûşiş-i Ali-Asker Hikmet, Tahran, Emir Kebir Naval, Reymond (1396) Hüner-i Müte'ahhid, Ter: Mani Burhani, Çap Nuhust, Tahran, Neşr-i Perend.