FİRDEVSÎ’NİN ŞÂHNÂME’SİNDE VATAN VE VATANSEVERLİK TEMASI

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 53, 117 - 154, 27.12.2021

Zeyneb Jawadi

https://doi.org/10.32330/nusha.913788

Cited By: 1

Öz

Firdevsî’nin Şâhnâme’si bir milletin kültürünü, değerlerini, tarihini, efsanelerini, yaşadığı toprakları, hükümdarları ve mücadelelerini anlatan ve kahramanlık hikâyelerini içeren bir milli destan eseridir. Dolayısıyla bir milletin hüviyetini barındıran bu eserin en önemli unsurlarından biri vatan kavramıdır. Şâhnâme’de vatan; millet olma, birlik ve beraberlik ruhunun anlatıldığı en somut sınırdır. Vatana bağlılık ve vatan sevgisi ise yüce bir değer olarak Şâhnâme’nin ruhuna sızmış ve bütün satırlarına işlenmiştir öyle ki bu eserin ana temalarından birisi vatan konusu ve en bariz vasfı vatanseverliktir.
Vatanseverlik kavramı Şâhnâme’nin temel özellikleri arasında her zaman ilgi odağı olduğu gibi ayrıca tartışma konusu olmuştur. Zira bu kavram yerinde doğal ve değerli bir tutum olmasına karşın mübalağa edildiği takdirde ırkçılık boyutuna ulaşıp yıkıcı ve ahlak dışı olabilmektedir. Dolayısıyla Şâhnâme’deki vatanseverliği gerçek şekliyle ortaya koyabilmek son derece önemlidir. Bu bağlamda Şâhnâme’de konu edilen vatan mefhumunu tam olarak nitelemek ayrıca sınırları ve kapsamını belirlemek gerekmektedir.
Bu çalışmada öncelikle Şâhnâme’nin temel taşlarından biri sayılan vatan teması ile ilgili daha geniş bir tanıma ulaşmaya ve gerçeğe daha yakın bir tasvir oluşturmaya çalışılacaktır. Bu doğrultuda vatan kavramı coğrafi konumu ve siyasi sınırları açısından değil belki mahiyeti ve taşıdığı özellikleri esas alınarak incelenecektir. Daha sonra ise vatanseverlik, vatana dair sevginin Şâhnâme’de tebarüz ettiği şekli ile açıklanarak, bir değer olarak Firdevsî’nin bakış açısı ve yaklaşım tarzı gözlemlenecektir. Son bölümde ise Şâhnâme’nin vatanseverliği hakkında mevcut olan bazı farklı ve bazen abartılı görüşler ve yakıştırmalar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Firdevsî, Şâhnâme, Vatan, Vatanseverlik, Irkçılık

The Theme of Homeland and Patriotism in Ferdowsi’s Shahnameh

Öz

Shahnameh of Ferdowsi is an instance of a national epic containing the culture, values, myths, people, rulers, battles and the stories on the heroism of a nation. Thereby, a significant element in this work is the concept of a homeland that encompasses the identity of a nation. The homeland in Shahnameh is a place where the story of a nation is formed, and the feeling of adherence to and loving this homeland have penetrated to its soul as a great value so that patriotism makes the most prominent characteristics of this work.
Among other emotional features of Shahnameh, patriotism has ever acted as the focus [of the studies on this work], and in the meanwhile, it has also been disputed. Patriotism works as a natural and valuable attribute in the appropriate context; however, if it is overstated, it is destructive and immoral. As a result, the proper elaboration of the patriotism as involved in Shahnameh is of high significance. The provision of a full image of the patriotism concept dealt with by Shahnameh, together with the delineation of its limits and framework is thus essential.
The present study initially seeks to reach a general description of the concept of the homeland, an essential notion in Shahnameh, and an interpretation of it that is closer to its reality. Accordingly, the concept of homeland is examined not in terms of geography or political boundaries, but in terms of its essence and the characteristics attributed to it from the Shahnameh perspective. Then, the approach to patriotism as a value is dealt with through the clarification of patriotism as the love for the homeland, i.e. as it is manifested in Shahnameh. Finally, some exaggerating views and attributes existing in this regard will be explored.

Anahtar Kelimeler

Ferdowsi, Shahnameh, Homeland, Patriotism

مفهوم وطن و وطن پرستی در شاهنامه فردوسی

Öz

شاهنامه ی فردوسی نمونه ای از یک حماسه ی ملی است که حاوی فرهنگ، ارزش ها، افسانه ها، مردم و حکمرانان، نبردها و داستان قهرمانی های یک ملت است. از اینرو یکی از مهمترین عناصر این اثر که هویت یک ملت را در خود دارد مفهوم وطن است. وطن در شاهنامه جایی است که داستان یک ملت در آن شکل می گیرد و احساس تعلق به این وطن و دوست داشتن آن به عنوان ارزشی والا در روح آن رسوخ کرده است آنگونه که بارزترین خصوصیت این اثر وطن دوستی آن است.
وطن دوستی در میان ویژگی های اساسی شاهنامه علاوه بر اینکه همواره در مرکز توجه بوده است در عین حال مورد بحث و اختلاف قرار گرفته است. زیرا بر خلاف اینکه در جای خود رفتاری طبیعی و ارزشمند است اگر در مورد آن مبالغه شود می¬تواند مخرب و غیراخلاقی باشد. بنابرین تبیین صحیح و درست وطن دوستی موجود در شاهنامه حائز اهمیت بسیاری است. در این خصوص ارائه ی تصویر کاملی از مفهوم وطنی که در شاهنامه به آن پرداخته شده است و همچنین مشخص کردن محدوده و چهارچوب این مغهوم ضروری است.
در این تحقیق ابتدا سعی خواهد شد به تعریفی گسترده تر از مضمون وطن که یکی از مفاهیم بنیادین شاهنامه محسوب می شود دست یافته و برداشتی نزدیک تر به حقیقت ایجاد شود. در این راستا مفهوم وطن نه از لحاظ موقعیت جغرافیایی و مرزهای سیاسی بلکه بر اساس ماهیت آن و خصوصیاتی که از نظرگاه شاهنامه دارا می باشد مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در ادامه با توضیح موضوع وطن دوستی به شکلی که عشق به وطن در شاهنامه تبارز یافته است، نحوه ی نگرش و پرداختن به آن به عنوان یک ارزش مورد مشاهده قرار می گیرد. در پایان نیز به برخی نگرش ها و نسبت های مبالغه آمیز که در این خصوص موجود است مورد تحلیل قرار می گیرد.

Anahtar Kelimeler

فردوسی، شاهنامه، وطن، وطن دوستی، نژادپرستی

Kaynakça

• Anuşe, H. ve diğerleri (1376 hş). Ferhengnâme-yi edebi Fârsî. (I- II). Tahran: Sâzmân-i Çap ve İntişârât.
• Atalay, M. (2018). İran edebiyat tarihi- başlangıçtan Gaznelilere kadar. İstanbul: Demavend.
• Avfî, M. (1906). Lübâbü’l-elbâb. (I, nşr. Edvard Browne). Leiden.
• Aydînlû, S. (1396 hş). Ferhengvâre-yi lugât ve terkibât-i Arabi-yi Şâhnâme. Tahran: Suhan.
• Balcı, M. (2016). Taşa kazınmış sözler (İslam öncesi Fars öğüt edebiyatı). İstanbul: Büyüyenay.
• Cemâlzâde, M. A. (1345 hş). “Vajegân-i Arabî der Şâhnâme”. Vahid. (Sayı: 32). Tahran.
• Çağrıcı, M. (2012). “Vatan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (XLII, s. 563) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Devletşâh-i Semerkendî. (2011). Şair tezkireleri (Tezkiretu’ş-şuʿarâ). (N. Lugal, Çev.) İstanbul: Pinhan.
• Durmuş, İ. (1997). “Hamase”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (XV, s. 437) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Enverî, H. (1389 hş). “İran der Şâhnâme”. Mecelle-yi Buhârâ. (Sayı: 77-78). Tahran.
• Ferruhfâl, R. (2017). Der hazret-i râz-i vatan (İran ve İraniyyet der metn-i edeb-i Fârsî. Fransa: Asu.
• Gökmen, G. (2018). “Mu‘izzî’nin Şiir Dünyası”, Kırıkkale-Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kırıkkale.
• Hâfız-i Şirâzî. (1376 hş). Divan-ı Hâfız. (tsh. Allame Kazvini- Kasım Gani). Meşhed: Barbud.
• Halikî Mutlak, C. “Firdevsî”. (S. Âydînlû, Çev.) Mecelle-yi Nâme-yi Encumen. (sayı: 7/1)
• Hudâdâdiyân, E. (1386 hş). Tarih-i İran-i bâstân. (I). Tahran: Suhan.
• Heywood, A. (2019). Siyaset. (F. Bakırcı, Çev.) İstanbul: Felix Kitap.
• Hatibî, A. (1384 hş). “Beyt-hayi Arap-sitizâne der Şahnâme”. Mecelle-yi Neşr-i Dâniş. (sayı. 21). Tahran.
• Kanar, M. (2010). “Şâhnâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (XXXVIII, s. 289-290). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kanar, M. (1996). “Firdevsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (DİA, XIII, s. 125-126). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kuhzâd, A. A. (2009). Afganistan der Şâhnâme. Kabul.
• Kurt, A. (2009). “Tanzimattan günümüze Türk şiirinde vatan teması”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları. (sayı. 1). Ankara.
• Mevlânâ, C. B. (1339 hş). Divân-i kulliyât-i Şems (Divân-i Kebîr), (tsh. Bedi‘u-z Zamân Furûzânfer). Tahran: İntişârat-i Dânişgâh-i Tahran.
• Mevlânâ, C. B. (1385 hş). Mesnevî, (tsh. Reynold Nicholson). Meşhed: Âvâ-yi Rânâ.
• Mevlânâ, C. B. (2017). Mesnevî. (A. Karaismailoğlu Çev.) Ankara: Akçağ.
• Molla Ahmet, M. (1388 hş). Biyâ ta cihân ra be bed nespurim. Tahran: İntişârat-i Emirkebir.
• Muctehidzâde, P. (1381 hş). Coğrâfiyâ-yi siyâsi ve siyâset-i coğrâfiyâ-yi, Tahran: İntişârat-i Semt.
• Muctehidzâde, P. - Kâvendî Kâtip, A. (1392 hş). “İran, İranşehir, İranzemin der şi‘r-i Firdevsî”. Faslnâme-yi Mutâl‘ât-i Millî. (sayı. 53). Tahran.
• Muharremî, R.- Pûrhâlis- Şerifî. (1395 hş). “Tebelvûr-i mefhûm-i İran der Şâhnâme”. Faslnâme-yi Mutâl‘ât-i Millî. (sayı. 66). Tahran.
• Muştâkmihr, R.- Edebi. (1386 hş). “Bâztâb-i ’anâsur-i hamâsi der gazaliyyât-i Şems”. Faslnâme-yi Dânişkede-yi Edebiyât ve ‘Ulûm-i İnsânî-yi Urumiye. (sayı. 3). Urumiye.
• Nizâmî Arûzî. (1347 hş). Çehâr makâle (Şâhkâr-hayi edeb-i Fârsî), (tsh: Perviz Nâtel Hânlerî- Zebihullah Safâ). Tahran: İntişârât-i Emir Kebir.
• Nöldeke, Th. (1327 hş). Hamâse-yi millî-yi İran. (Bozorg-i Alevi, Çev.) Tahran: İntişârat-i Sepehr.
• Pârsâ, K. (1390 hş). Mefhûm-i vatan der mutûn-i manzûm-i mu‘teber-i edeb-i Fârsi gabl ez hamle-yi Moğol. (Yayımlanmamış Yüksek Lisnas Tezi). Şehit Bihişti Üniversitesi İranşinâsî Bölümü. Tahran.
• Rezmcû, H. (1381 hş). Kalemrev-i edebiyât-i hamâsi-yi İran. (I-II). Meşhed: Pejuhişgâh-ı Ulum-i İnsani.
• Sa‘dî-yi Şîrâzî. (1396 hş). Divan-ı gazelliyat-ı Sa‘dî-yi Şîrâzî. (tsh. Huseyin İlâhî Kumşei). Tahran: Hâne-yi Ferheng-i Guyâ.
• Sarı, M. (2016). “Divân şiirinde vatan”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi. (sayı. 5). Diyarbakır.
• Safâ, Z. (1333 hş). Hamâse sorâyî der İran. Tahran: İntişârat-i Emirkebir.
• Firdevsî, A. (1374 hş). Şâhnâme. (I- III). (tsh. Julius Mohl). Tahran: Gulistân-i Kitâb.
• Firdevsî, A. (2009). Şâhnâme. (I). (N. Lugal Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Firdevsî, A. (2016). Şâhnâme. (II). (N. Yıldırım, Çev.) İstanbul: Kabalcı.
• Şefi‘i Kedkeni, M. R. (1389 hş). “Telakkî-yi kudemâ ez vatan”. Mecelle-yi Buhârâ. (sayı.75). Tahran.
• Şemisâ, S. (1374 hş). Sebk-şinâsî-yi şi‘r, Tahran: İntişârat-i Firdevsî.
• Şehbâzî, A.- Meliksâbit M. (1391 hş). “Olgû-yi berrisî-yi zebân-i hamâsî”, Pejuhiş-i Zebân ve Edebiyât-i Fârsî. (sayı. 24). Tahran.
• Şefi‘i Kedkeni, M. R. (1352 hş). “Enva‘-i edebi ve şi‘r-i Fârsi”. Hired ve Kuşiş. (sayı. 11-12). Tahran.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkçe sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara.
• Temimdârî, A. (1379 hş). Kitâb-i İran (Tarih-i edeb-i Fârsî). Tahran: İntişârat-i eL-Hudâ.
• Umitsâlâr, M. (1381 hş). Custâr-hayi Şâhnâme-şinâsî. Tahran: Bunyâd-i Mevkufât-i Afşâr.
• Vehbî, H. (1301). Meşâhir-i İslam. (I). İstanbul: Neşr-i Mihran.
• Yıldırım, N. (2017). İran edebiyatı-başlangıçtan İslamiyete kadar. İstanbul: Pinhan Yay.
• Yıldırım, N. (2017). Fars mitolojisi sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Zerşinâs, Z. (1382 hş). Zebân ve edebiyât-i İran-i bâstân, Tahran: İntişârat-i Defter-i Pejuhiş-hayi Ferhengî.