تأثير اللغة الآرامية على اللهجة الشامية

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 55, 177 - 204, 26.12.2022

Erdinç Doğru , Firdevs Derviş

https://doi.org/10.32330/nusha.1165022

Öz

هذه الدراسة المعنونة بـ " تأثير اللغة الآرامية على اللهجة الشامية" التي تم من خلالها إلقاء نظرة سريعة على اللهجة الشامية وما مدى تأثير اللغة الآرامية عليها بهدف الوقوف على أهم المراحل التاريخية التي مرَّت بها اللغة الآرامية، وكيف وصل هذا التأثير إلى اللهجة الشامية، وقد استخدم فيها المنهج التاريخي الوصفي لإنجاز هذا العمل.
تضمن موضوع المقالة نبذة عن مصطلحي اللغة واللهجة والفرق بينهما وفقًا لعلماء اللغة القدامى والمحدثين، ثم ما هي نظرة القدامى إلى اللهجات العربية القديمة، وما هو مفهوم اللهجة عند المحدثين، وكيف نشأت هذه اللهجات، وكيف تأثّرت اللهجة الشامية باللغة الآرامية، إنّ هذه الموضوعات نوقشت بطريقة مقارنة، ثم عرضت نماذج حية من الكلمات الآرامية الأصل التي كثيرا ما تستخدم في اللهجة الشامية، مع محاولة تفسير تأثير الآرامية على اللهجة الشامية من حيث علم اللغويات وعلم التداولية، ثم توصلت المقالة إلى نتائج منها:
إن من أهم اللغات التي أثرت في اللهجة الشامية هي اللغة الآرامية. لأن اللغة الآرامية لم تكن فرعًا مهمًا من عائلة اللغات السامية فحسب، بل استمرت أيضًا في وجودها مع اللغة العربية منذ القدم، خاصة في البلدان المسماة ببلاد الشام. من وجهة النظر هذه، يمكن فهم حجم تأثير اللغة الآرامية على اللهجة الشامية بسهولة.
وجوب تكثيف البحوث والدراسات اللغوية والدلالية في مجالاتها المتنوعة والمختلفة بما فيها الصوتية والصرفية، وخصوصاً في ميدان علم اللهجات. كما أنه من الضروري الانفتاح على كل ما هو جديد وجاد في هذه الميادين، والإكثار من الملتقيات العلمية والمعرفية المختلفة التي تحضّ الباحثين في حقلي اللغة واللهجات على المغامرة من أجل الوصول إلى أقصى غاية ممكنة من غايات الكمال العلمي.

Anahtar Kelimeler

اللغة ،اللهجات، اللهجة الشامية، اللغة الآرامية، التأثيرات النحوية والصرفية والصوتية.

The Effect of Aramaic Language on the Damascus Dialect

Öz

This study has been entitled "The Effect of Aramaic Language on the Damascus Dialect", through which a quick look at the Damascus Dialect and the extent of the influence of the Aramaic language on it. In order to identify the most important historical stages that the Aramaic language passed through, and how this influence reached the Damascus dialect, the descriptive historical method was used to accomplish this work.The topic of the article included an overview of the difference between the terms language and dialect and the difference between them, then what is the ancients’ view of Arabic dialects, what is the concept of dialect among modernists, how these dialects originated, and how the Damascus dialect was affected by the Aramaic language. The article then presented samples of the frequently used words in the Damascus dialect, which are of Aramaic origin.
Then the article reached conclusions, including: One of the most important languages that influenced the Damascus dialect is the Aramaic language.The necessity of intensifying linguistic and semantic research and studies in its diverse and different fields, including phonemic and morphological, especially in the field of dialectology. It is also necessary to open up to everything that is new and serious in these fields, and to multiply the various scientific and cognitive forums that urge researchers in the fields of language and dialects to take an adventure in order to reach the maximum possible goal of scientific perfection.

Anahtar Kelimeler

language, dialects, Damascus dialect, Aramaic language, grammatical, morphological and phonetic influences

Aramicenin Şam Lehçesi Üzerindeki Etkisi

Öz

Bu çalışma, Şam lehçesini, Aramicenin Şam lehçesi üzerindeki etkisini ve bu etkinin boyutlarını ele alan, "Aramice'nin Şam Lehçesi Üzerindeki Etkisi" başlıklı analitik bir çalışmadır. Aramicenin geçtiği en önemli tarihsel aşamaları ve Aramicenin Şam lehçesine etksini tespit etmek üzere bu çalışmada betimleyici tarihsel yöntem kullanılmıştır. Çalışmada; hem klasik hem de modern dönem dilcilerine göre dil ve lehçe kavramlarının birbirinden farkı, klasik dönem Arap dilcilerinin o dönemdeki Arap lehçelerine dair görüşleri, modern dil bilginlerinin lehçe kavramına bakış açıları, gerek klasik gerekse de modern lehçelerin nasıl ortaya çıktığı ve Şam lehçesinin Aramiceden nasıl etkilendiği gibi konular karşılaştırmalı olarak ele alınmış daha sonra Şam lehçesinde sıkça kullanılan Aramice kökenli kelimelere güncel örnekler sunulmuştur. Örnekler verilirken Aramicenin Şam lehçesi üzerindeki etkisi dilbilim ve kullanım bilim açılarından izah edilmeye çalışılmıştır.
Çalışmada genel olarak şu sonuçlara varılmıştır: Şam lehçesini etkileyen en önemli dillerden biri Aramicedir. Çünkü Aramice yalnızca Sami dil ailesinin önemli bir kolu olmakla kalmamış aynı zamanda ve de özellikle Biladu’ş-Şam denilen ülkelerde Arapçayla birlikte varlığını devam ettirmiştir. Bu açıdan bakıldığında Aramicenin Şam lehçesi üzerindeki etkisinin büyüklüğü kolay anlaşılabilir bir durumdur. Ayrıca bu çalışma, dilbilimsel ve anlambilimsel çalışmaların fonetik ve morfolojik alanlar dahil olmak üzere diyalektolojinin çeşitli alanlarında yoğunlaştırılmasının lehçe tahlili ve tarihçesinin aydınlatılması bakımından bir zorunluluk olduğunu ortaya koymuştur. Öte yandan, bu alanlarda yeni ve ciddi olan her şeye açık olmak, dil ve lehçe alanındaki araştırmacıları bu alanda araştırma yapmaya teşvik etmek, çeşitli bilimsel tartışma ortamlarını ve forumları çoğaltmak, mümkün olan maksimum hedefe ulaşmak için bir gereklilik olarak görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

dil, lehçeler, Şam lehçesi, Aramice, gramer, morfolojik ve fonetik etkiler

Kaynakça

• Abdurrahîm, Y. (2012). Mevsûatu’l-âmmiyye’s-Sûriyye أ/ح. Dimeşk: el-Hey’etu’l-Âmme’s-Sûriyye Li’l-Kitâb.
• Abdu’t-Tevvâb, R. (1980). Fusûl fî fıkhi’l-luğa (2. Baskı). el-Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî.
• ---, (1982). Buhûs ve makâlât fî’l-luğa (1. Baskı). el-Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî.
• Dictionnaire de Linguistique et des Sciences du Langage. Paris: Larousse- Bordas/HER.
• Dubois, J. ve diğerleri. (1979). Larousse De La Langue Française Lexis. Paris: Larousse.
• el-Eb Habîka, Y. (1939). Ed-Devâiru’s-Suryaniyye fî Lubnân ve Sûriyye. El-Meşrik dergisi. (Temmuz, Ağustos, Eylül sayısı).
• el-Eb Nahle el-Yesuî, R. (t.s.). Ğarâibu’l-lehce el-Lübnâniye es-Sûriyye. Beyrût: el-Matba’atu’l-Katûlîkiyye.
• Enis, İ. (1970). el-Luğa beyne’l-kavmiyye ve’l-âlemiyye. Mısır: Dâru’l-maârif.
• ---, (1965). fî’l-Lehecâti’l-Arabiyye. el-Kâhire: Mektebtu’l-Anglo el-Mısriyye.
• Fâdıl el-Matlabî, Ğ. (1978). Lehcetu Temîm ve eseruha fîl’l-Arabiyye’l-muvahhade. Bağdat: Vezâretu’s-Sekâfe ve’l-Funûn.
• el-Fâhûrî, H. (1953). Târîhu’l-edebi’l-arabî. Beyrût: el-Matba’atu’l-Bûlîsiyye.
• Feghali, M. (1918). Etudes sur les emprunts syriaques dans les parlers arabes du Liba. Fück, J. W. (t.s.). Dirâsât fî’l-luğati’l-Arabiyye ve’l-lehecât ve’l-esâlîb. Tahkik: Abdulhalîm en-Neccâr. el-Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî.
• Hâmid Hilâl, A. Ğ. (t.s.). Mecmûatu’l-mustalahâti’l-ilmiyye ve’l-fenniyye. (el-Lehecâtu’l-Arabiyye neş’eten ve tatavvuran’dan aktarım), el-Kâhire: Mektebetu vehbe.
• Hitti, P.K. (1922). el-Luğâtu’s-Sâmiyye’l-mahkiyye fî Sûriyye ve Lubnân. Beyrût.
• İbn Cinnî, (1913). el-Hasâis. Tahkik: Muhammed Ali en-Neccâr, 3. Baskı, C. 1, el-Kâhire: el- Hey’etu’l Arabiyye li’l-Kutub.
• İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab. (1988). Beyrût: Dâr İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Johnston, T. M. (1975). Dirâsât fî lehecât şarkiyyi’l-cezirati’l-arabiyye. (A. ed-Dubeyb, Çev.) Riyad: Câmiatu Melik Su’ûd.
• el-Luğatu’s-Süryâniyye luğaten sekâfeten ve hadâraten. Aştâr tv kanalı. 29 Tişrin-i sânî 2010. Wây Bâk Meşin sitesinden erişilmiştir.
• el-Mûsulî, İ.Y.D. (1879). el-Lem’atu’ş-şehiyye fî nahvi’l-luğati’s-Süryâniyye. Musul: Matba’atu’l-Musul.
• el-Murâdî, H. B. K. (1992). el-Cenyu’d-dânî fî hurûfi’l-meânî. Tahkik: Fahreddin Kabâve, Muhammed Nedîm Fâdıl. (1. Baskı). Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ilmiyye.
• Necâ, İ. M. (2008). el-Lehecâtu’l-Arabiyye. el-Kâhire: Dâru’l-Hadîs.
• Nöldeke, T. (2001). Compendious Syriac Grammar. (James A. Crichton Çev.). İndiana: Eisenbrauns.
• er-Râcihî, A. (1966). Fıkhu’l-luğa fî’l-Kutubi’l-arabiyye. İskenderiye: Dâru’l-Ma’rifi’l-Câmi’iyye.
• ط4، ص31-32، للمقابلة بين انتشار اليونانية والآرامية Renan, E. (t.s.). Histoire des L.
• es-Sâmerrâî, İ. (1985). Dirâsât fî’l-luğateyn es-Süryâniyye ve’l-Arabiyye. Beyrût: Dâru’l-Cîl.
• Saussure, F. (1985). İlmu’l-luğati’l-âm. (Y. Y. Azîz, Çev.) Âfâk Arabiyye.
• Sayce, A. H. (1907). Assuan Papyri. The Journal of Theological Studies, Volume os-VIII, Issue 32, July 1907, Pages, 615-624, Published: 01 July , https://doi.org/10.1093/jts/os- .VIII.32.615
• Şâhîn, A. S. (1980). fî İlmi’l-luğati’l-âm. el-Kâhire: Müessesetu’r-Risâle.
• Şâhîn, T. M. (1980). İlmu’l-luğati’l-âm. el-Kâhire: Mektebetu Vehbe.
• Vâfî, A. V. (2004). Fıkhu’l-luğa. 3. Baskı. Mısır: Nahdatu Mısr.
• Vendryes, J. (1950). el-Luğa. (Uyarlama: Abdulhamîd ed-Devâhilî, Muhammed el-Kassâs). el-Kâhire: Mektebtu’l-Anglo el-Mısriyye.
• Zeyyân, L. (t.s.). İlmu’l-Lehecât. (Beşşâr Üniversitesi ders notlarından aktarım). Cezâir: Muntedeyât Tehâtub. www.ta5atub.com adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 26. 04. 2022).
• ez-Zeyyât, H. (1902). Hazâinu’l-kutub fî Dimeşk ve davâhîha. Mısır: Matba’atu’l-Maârif.
• https://portal.arid.my adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 12. 04. 2022).
• https://islamstory.com adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 22. 06. 2022).
• https://www.researchgate.net/publication/331791661_lght_aklwny_albraghyth_byn_alrbyt_alfshy_wlhjat_shbh_aljzyrt_alrbyt adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 25. 06. 2022).
• https://www.almaany.com/ar/dict/ar-ar/%D8%AC%D8%B1 adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 10. 07. 2022).
• http://almajma3.blogspot.com/2015/09/blog-post_7.html adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 12. 07. 2022).
• https://arabicpost.net/%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D8%A9/2017/03/02/%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B4%D9%83%D8%B4%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%AC%D8%B9%D8%AC%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AD%D9%81%D8%AD%D8%A9-%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%81-%D8%B9/ adresinden erişilmiştir. (Erişim tarihi: 03. 06. 2022).
• Quatremère, E. M. (1904). Nabateens, Page, 137,«Encyclopaedia of Islam» Arabia , Arabic Writing. London: Wıllıams & Norgate.