MECDUDDÎN İBNU’L-ESÎR’İN EL-BEDΑ İLMİ’L-ARABİYYE ADLI ESERİNDE KONU TASNİFİ

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 56, 36 - 67, 30.06.2023

İbrahim Güngör Abdulhadi Timurtaş

https://doi.org/10.32330/nusha.1240524

Öz

Arap gramerine dair eser yazan müellifler, temelde aynı konuları ele almış olsalar da konu tasnifi bakımından hepsinin aynı metodu izlediği söylenemez. Zira konuların tasnifinde i‘râb, ‘âmil, kelime çeşidi, ‘amel, güçlülük – zayıflık ve cümle çeşidi gibi birçok unsur etkili olmuştur. Her müellif kendi nahiv felsefesine, eseri telif etme amacına, dönemin ilmî anlayışına, konularda ön plana çıkarmak istediği hususlara ve muhatap kitlenin bilgi düzeyine uygun gördüğü unsurları dikkate almış ve konu tasnifini de bu bağlamda yapmıştır. Bu da konu tasnifinde izlenen metotların kısmen veya önemli ölçüde birbirinden farklı olmasına neden olmuştur.
Mecduddîn İbnu’l-Esîr, (öl. 606/1210) el-Bedî‘ fî İlmi’l-Arabiyye adlı eserinde diğer müelliflerden çok farklı bir tasnif sistemini benimsemiştir. Çünkü müellifler konuları tasnif ederken genelde en önemli ve asli hususları esas almışlardır. Konuyla ilgili fer‘î meseleleri ise ya metin içinde ele almışlar ya da onlara hiç değinmemişlerdir. Oysa Mecduddîn İbnu’l-Esîr, en ayrıntılı ve fer‘î meseleleri dahi konu tasnifinde etkili birer unsur olarak dikkate almıştır. Bu nedenle son derece teferruatlı ve çok farklı faktörlere dayalı bir tasnif sistemini geliştirmiştir. Çalışmamızda Mecduddîn’in tasnif sistemi; ana bölümlerin tasnifi, bâbların kendi içindeki tasnifi ve iç tasnif şeklinde üç başlık altında ele alınmıştır. Mecduddîn’in konu tasnifinde dikkate aldığı başlıca faktörleri saptamak, bu sistemin olumlu ve olumsuz taraflarını ortaya koymak, hangi muhatap kitlesine uygun olduğunu tespit etmek çalışmamızın hedeflerindendir.

Anahtar Kelimeler

Mecduddîn İbnu'l-Esîr, el-Bedî' fî İlmi'l-Arabiyye, Tasnif, Konu Tasnifi

The Subject Classıfıcatıon ın The Book "Al-Badi` Fi Ilm Al-Arabiya" By Majd Al-Din Ibn Al-Atheer

Öz

Although the authors who wrote works on Arabic grammar have basically dealt with the same subjects, it cannot be said that they all followed the same method in terms of subject classification. Because many factors such as i'râb, 'âmil, word type, 'action, strength-weakness and sentence type were effective in the classification of the subjects. Each author has taken into account the elements that he deems appropriate for his own syntax philosophy, the purpose of copyrighting the work, the scientific understanding of the period, the issues he wants to bring to the forefront, and the level of knowledge of the addressee and has made the subject classification in this context. This has caused the methods followed in the subject classification to be partially or significantly different from each other.
Majd Al-Din Ibn Al-Atheer (d. 606/1210) adopted a very different classification system from other authors in his work called Al-Badi’ fi Ilm Al-Arabiya. Because, in general, the authors made their subject classification only in the context of the most important and essential issues. They either dealt with the related issues in the text or did not mention them at all. However, Majd Al-Din Ibn Al-Atheer considered even the most detailed and secondary issues as effective elements in the classification of topics. For this reason, he developed a classification system that is extremely detailed and based on many different factors. In our study, the classification system of Mecduddin; the classification of the main sections, the classification of the chapters within themselves and the internal classification are discussed under three headings. Determining the main factors that Mecduddin took into account in the classification of subjects, revealing the positive and negative sides of this system, and determining which audience it is suitable for are among the objectives of our study.

Anahtar Kelimeler

Majd Al-Din Ibn Al-Atheer, Al-Badi’ fi Ilm Al-Arabiya, Classification, Subject Classification.

Kaynakça

• Ḳur’ân-ı Kerîm.
• Abdulḳâhir el-Cürcânî, Ebû Bekr b. Abdirrahman. (1392/1972). el-Cümel. (thk. Ali Haydar) Dımaşk: Dâru’l-Hikme.
• Ebû Şâme el-Maḳdisî, Şihâbuddîn Abdurrahman b. İsmail. (1424/2002). Tercumetu ricâli’l-karneyn eẕ-ẕeyl ‘ale’r-ravdateyn. (thk. İbrahim Şemseddîn) Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Hayruddîn ez-Ziriklî, Muhammed b. Mahmûd ed-Dımaşkî. (1422/2002). el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn.
• Hamdân, Muhammed b. Abdillah. (1394/1974). Benu’l-Esîr el-fursânu’s-selâse. Riyad: el-Mektebetu’ṣ-Ṣağîre.
• İbn ‘Usfûr, Ebu’l-Hasan Ali b. Mu’min el-İşbîlî. (1418/1998). el-Muḳarrib. (thk. ‘Âdil Ahmed Abdulmevcûd – Ali Muhammed Mu‘avved) Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Ḫallikân, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. (1398/1978). Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâ’u ebnâi’z-zemân. (thk. İhsan Abbas) Beyrut: Dâru Sâdır,
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ ‘İmâduddîn İsmâîl. (1408/1988). el-Bidâye ve’n-nihâye. (thk. Komisyon) Beyrut: Mektebetu’l-Ma‘ârif.
• İbn Manẓûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem. (1419/1999). Lisânu’l-Arab. (thk. Emin Muhammed Abdulvahhâb - Muhammed es-Sâdık el-ʻUbeydî) Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• İbn Tağrîberdî, Cemaluddîn Ebu’l-Hasn Yusuf el-Atâbekî. (1383/1963). en-Nucûmu’z-zâhire fî mulûki Mıṣır ve’l-Ḳâhire. (thk. Komisyon) Mısır: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye.
• İbnu’l-Ferḫân, Ebû Saʻd Ali b. Mesʻûd. (1408/1987). el-Mustevfâ fî’n-nahv. (thk. Muhammed Bedevî el-Matḥûn) Kahire: Dâru’s̱-S̱eḳâfeti’l-Arabiyye.
• İbnu’l-Ḳıftî, Cemâluddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Yûsuf. (1406/1986). İnbâhu’r-ruvât ʻalâ enbâhi’n-nuhât. (thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim) Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî; Beyrut: Müessesetu’l-Kutubi’s̱-S̱eḳâfiyye.
• İbnu’ş-Şa‘‘âr el-Mevsılî, Kemâluddîn Ebu'l-Berkât el-Mubârek. (1426/2005). Ḳalâ’idu’l-cumân fî ferâidi şu‘arâi hâze’z-zemân (‘Ukûdu’l-umân fî şu‘arâi hâze’z-zemân). (thk. Kâmil Suleyman el-Cibûrî) Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbnu’l-Esîr, İzzuddîn Ebu’l-Hasan Ali b. Ebi’l-Kerem el-Cezerî. (1424/2003). el-Kâmil fi’t-târîh. (thk. Muhammed Yusuf ed-Deḳḳâḳ) Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• -------------------------. (1382/1963). et-Târîhu’l-bâhir fi’d-devleti’l-Atâbekiyye. (thk. Abdulkadir Ahmed Tuleymât) Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Hadîs̱e – Bağdat: Mektebetu’l-Mus̱ennâ.
• İbnu’l-Esîr. Mecduddîn Ebu’s-Se‘âdât el-Mubârek b. Ebi’l-Kerem el-Cezerî. (1420/1999). el-Bedî‘ fî ilmi’l-Arabiyye. (thk. Fethi Ahmed Aliyyuddîn) Mekke: Câmi‘ati Ummi’l-Ḳurâ Ma‘hedi’l-Buhûsi’l-İlmiyye.
• ------------------------. (1389/1969). Câmi‘u’l-uṣûl fî Ehâdîsi’r-Resûl. (thk. Abdulkadir el-Arnâ’ût) Dımaşk: Mektebetu’l-Hilvânî – Matbaatu’l-Milâh – Mektebetu Dâri’l-Beyân.
• Koçkuzu, A. O. (2000). “Mecdüddîn İbnü’l-Esîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (21/28-29) İstanbul: TDV Yayınları.
• Sâmir, Faysal. (1403/1983). İbnu’l-Esîr. Bağdat: Dâru’r-Raşîd.
• Suyûtî, Celaluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. (1399/1979). Buğyetu’l-vu‘ât fî tabaḳâti’l-lugaviyyîn ve’n-nahviyyîn. (thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim) Lübnan: Dârü’l-Fikir.
• Timurtaş, A. (2018). Arap edebiyatında divan kitâbeti –Ziyâuddîn İbnu'l-Esîr örneği-. Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Yâḳût el-Hamevî. (1414/1993). Muʻcemu’l-udebâ’. (thk. İhsan Abbas) Beyrut: Dâru’l- Ġarbi’l-İslamî. [Yaltkaya], Şerefeddin. (1322/1904). İbn-i Esîrler ve meşâhîr-i ulemâ. İstanbul: Dersaadet Zafer Kütüphanesi. Zehebî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. (1404/1984). Siyeru a‘lâmi'n-nubelâ’. (thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf – Muhyî Hilâl es-Sirhân) Beyrut: Muessesetu’r-Risâle. Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. (1425/2004). el-Mufaṣṣal fî san‘ati’l-i‘râb. (thk. Faḫr Salih Ḳadâra) Umman: Dâru ‘Ammâr.