Mythological Iron and Its Holy Masters (Blacksmiths) in Steppe Turkish Culture

Yıl 2021, , 235 - 243, 26.12.2021

Engin Güngör

https://doi.org/10.48120/oad.1019992

Cited By: 2

Öz

Metalworking has been a very important craft for the steppe Turks, who lived in the Eurasian steppes for a long time in the pre-Islamic period. Metals such as gold, silver, copper, bronze and iron, which are used in many fields in today's world, have been successfully used by steppe Turks in household goods, war tools, horse harnesses, ornaments and jewelry. This situation is clearly understood both from the results obtained from the finds and from the information given by the sources. Especially iron has been a very important sacred metal for the steppe Turks, who have gained fame in the world for separating and processing the mentioned metals from their ores since the earliest times.
For steppe Turks, iron is a mythological metal that does not belong to this world. This situation has been accepted by the researchers in relation to the celestiality of iron. As a matter of fact, the first iron processed by the steppe Turks is not the iron obtained from the ore by extracting it from the ground. It is a known fact that the steppe Turks, who started iron work with meteor iron falling from the sky for the first time, accepted the sky as the place of God. When evaluated within the framework of this belief, the possibility of sending meteor iron falling from the sky as a gift by God is a normal thought in terms of Turkish culture. This sacred position of iron in Turkish culture caused the blacksmiths who worked and shaped it and thought to be protected by special spirits, and even the tools such as anvils, hammers and bellows used by them were considered sacred.

Anahtar Kelimeler

Steppe, Turk, Iron, Blacksmith, Mythology

Bozkır Türk Kültüründe Mitolojik Demir ve Kutsal Efendileri (Demirciler)

Öz

İslamiyet öncesi dönemde Avrasya bozkırlarında uzun süre yaşam sürmüş olan bozkır Türkleri için metal işlemeciliği oldukça önemli bir zanaat olmuştur. Günümüz dünyasında da birçok alanda kullanılan altın, gümüş, bakır, tunç ve demir gibi metaller bozkır Türkleri tarafından ev eşyalarında, savaş aletlerinde, at koşum takımlarında, süs eşyalarında ve takılarda başarılı bir şekilde kullanılmıştır. Bu durum hem buluntulardan elde edilen sonuçlardan hem de kaynakların verdiği bilgilerden net bir şekilde anlaşılmaktadır. En eski devirlerden itibaren bahsi geçen metalleri cevherinden ayırma ve işleme konusunda Dünya’da şöhret kazanan bozkır Türkleri için özellikle demir oldukça önemli kutsal bir metal olmuştur.
Bozkır Türkleri açısından demir bu Dünya’ya ait olmayan mitolojik bir metaldir. Bu durum araştırmacıların geneli tarafından demirin gökselliği ile ilişkilendirilmiştir. Nitekim bozkır Türklerinin ilk işledikleri toprak altından çıkarılarak cevherinden elde edilen demir olmamıştır. Demir işleme sanatına ilk defa gökten düşen meteor demiri ile başlayan bozkır Türklerinin, göğü Tanrı mekânı olarak kabul ettikleri bilinen bir gerçektir. Bu inanış çerçevesinde değerlendirildiğinde gökten düşen meteor demirinin Tanrı tarafından hediye ve lütuf olarak gönderilme ihtimali Türk kültürü açısından yadırganacak bir düşünce tarzı değildir. Demirin Türk kültüründeki bu kutsal pozisyonu onu işleyerek şekillendiren ve özel ruhlar vasıtasıyla korunduğu düşünülen demircilerin, hatta onların kullandığı örs, çekiç ve körük gibi aletlerin dahi kutsal kabul edilmesine sebep olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bozkır, Türk, Demir, Demirci, Mitoloji

Kaynakça

• Abu Hayyan; Kitab al-İdrak li-lisan al-Atrak, haz. Ahmet Caferoğlu, Evkaf Matbaası, İstanbul, 1931.
• Aitchison, Leslie; A History of Metals, Vol I, Macdonald & Evans Ltd., London, 1960.
• Anohin, Andrey Viktoroviç; Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Kömen Yayınları, Konya, 2006.
• Atlasi, Hadi; Sibir Tarihi, çev. Eser Havare, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2016.
• Barthold, Wilhelm; Orta Asya Türk Tarihi, çev. Hüseyin Dağ, Divan Kitap, Ankara, 2015.
• Baykara, Tuncer; “Eski Türk İktisadi Hayatı ve Şehir”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 1975, s.6, ss.75-104.
• Belka, Lubos; “The Restoration of Buryat Buddhism: Some Notes about Monasteries”, Materialy, 1994, s.2 (1), ss. 92-106.
• Caferoğlu, Ahmet; Eski Uygur Türkçesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
• Cline, Walter; Mining And Metallurgy In Negro Africa, George Banta Publishing Company, Paris, 1937.
• Çay, M. Abdulhaluk; Türk Ergenekon Bayramı: Nevrüz, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara, 1988.
• Çoruhlu, Yaşar; Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2000.
• Dioszegi, Vilmos; “Ethnogenic Aspect of Darkhat Shamanism”, Acta Orientalia, Budapest, 1963, s.XVI, ss. 55-83.
• Divitçioğlu, Sencer; Göktürkler (Kut, Küç, Ülüg), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1987.
• Eberhard, Wolfram; Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995.
• Eliade, Mircea; Demirciler ve Simyacılar, çev. Mehmet Emin Özcan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2003.
• Esin, Emel; İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü El Kitabı, II, Cilt I/b’den Ayrı Basım, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1987. Forbes, Robert James; Metallurgy in Antiquity, Leiden, Netherlands, 1950.
• Forbes, Robert James; Studies in Ancient Technology Vol. IX, E.J. Brill Leiden, Netherlands, 1964.
• Gökalp, Ziya; Kitaplar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Haussig, Hans Wilhelm; pek Yolu ve Orta Asya Kültür Tarihi, çev. Müjdat Kayayerli, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2001.
• Hoppal, Mihayl; Avrasya’da Şamanlar, çev. Bülent Bayram – H. Şevket Çağatay Çapraz, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2019.
• İnan, Abdülkadir; Makaleler ve İncelemeler (2 Cilt), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1987.
• İnan, Abdülkadir; Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2006.
• Jochelson, Waldemar; The Yakut, The American Museum of Natural History, New York, 1931.
• Kafesoğlu, İbrahim; Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 2003.
• Kaşgarlı Mahmut; Divanü Lugat-it-Türk, çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1985.
• Koçak, Kürşat; “Bozkır Türk Kültüründe Demirin Ortaya Çıkışı ve İşlenip Yayılması”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2016, s.11(1), ss.77-88.
• Kuun, Comes Geza; Codex Cumanicus, Academie Hung, Budapestini, 1980.
• Küçükerman, Önder – Başgelen, N- Tanyeli, G – Batur, A; Anadolu Sanayi ve Tasarım Tarihinin Ayak İzlerinde Maden Döküm Sanatı, Türk Demir Döküm Fabrikaları Genel Müdürlüğü, İstanbul, 1994.
• Okladnikov, A. Pavlovich; “Tarihin Şafağında İç Asya”, çev. Alaeddin Şenel, Erken İç Asya Tarihi, drl. Denis Sinor, İletişim Yayınları, İstanbul, 2014, 61-141. Ögel, Bahaeddin; Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1971.
• Ögel, Bahaeddin; Türk Mitolojisi (2 Cilt), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Peake, Harold; “The Origin and Early Spread of Ironworking”, Geographical Review, 1933, s.23(4), ss. 639-652.
• Pekacar, Çetin; Kumuk Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayımları, Ankara, 2011.
• Popov, Alexander; “Consecration Ritual for a Blacksmith Novice among the Yakuts”, The Journal of American Folklor, 1933, s.46(181), ss.257-271.
• Poppe, Nicholas N.; Mukaddimetü’l-Edeb Moğolca-Çağatayca Çevirinin Sözlüğü, çev. Mustafa S. Kaçalin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2017. Radloff, Wilhelm; Sibirya’dan, çev. Ahmet Temir, Maarif Basımevi, İstanbul, 1956.
• Read, Thomas T.; “The Early Casting of Iron: A Stage in Iron Age Civilization”, Geographical Review, 1934, s. 24(4), ss. 544-554.
• Richardson, Harry Craig; “Iron, Prehistoric and Ancient”, American Journal of Archaeology, 1934, s. 38(4), ss. 555-583.
• Rickard, Thomas Arthur; “The Use of Meteoric Iron”, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 1941, s. 71 (1/2), ss. 55-66.
• Rickard, Thomas Arthur; “Meteoric Iron in Antiquity”, Man, vol. 27, Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland, 1927, ss. 79-80.
• Rickard, Thomas Arthur; “The Primitive Smelting of Iron”, American Journal of Archaeology, 1939, s.43(1), ss. 85-101.
• Roux, Jean Paul; “Türk Göçebe Sanatının Dini Bakımdan Anlamı”, Türk Kültürü El Kitabı (İslamiyetten Önceki Türk Sanatı Hakkında Araştırmalar), İstanbul, 1972, s. 2(1a), ss. 74-110.
• Tylecote, Ronald F.; A History of Metallurgy, Maney Publishing, London, 1992.
• Vasilyev, Yuriy - Kirişçioğlu M Fatih - Killi Gülsüm; Saha (Yakut) Halk Edebiyatı Örnekleri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
• Yudahin, Konstantin Kuzmiç; Kırgız Sözlüğü, çev. Abdullah Taymas, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
• Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, çev. Reşid Rahmeti Arat, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2005.