Tarihi Geçmişi ve Savunma Yapısıyla Tokat Kalesi

Yıl 2023, , 484 - 503, 26.12.2023

Mesut Çıtak

https://doi.org/10.48120/oad.1276747

Öz

Tokat Kalesi, Akdağların uzantısı olan sarp bir tepe üzerinde kurulmuştur. Konumu itibariyle merkezî bir noktada bulunan kale, Tokat şehrinin önemli simgelerinden biridir. Şehir yerleşimi kalenin doğu ve güney yamaçlarında konumlanmıştır. Bu nedenle şehir kalekent tipolojisine sahiptir. Kalenin tam olarak ne zaman yapıldığı hususu net olmamakla birlikte, Pont Krallığı dönemine ait kaya mezarı ve basamaklı su tüneli kalenin ilk olarak bu krallık döneminde inşa edilmiş olma ihtimalini güçlendirmektedir. Kalenin savunma mimarisi, üzerinde bulunduğu tepenin topografik yapısına göre şekillenmiştir. Bu nedenle oldukça korunaklı olan kale, kuşatmalara günlerce direnebilmiştir. Kale ile ilgili kayıtlarda geçen ilk kuşatma Dânişmendli hükümdarı Dânişmend Gazi tarafından yapılan kuşatmadır. Bu kuşatma sonucu kalede Bizans hâkimiyeti sona ermiş, böylelikle günümüze kadar sürecek Türk hâkimiyeti başlamıştır. Sırasıyla Dânişmendli, Türkiye Selçuklu, Eretna, Kadı Burhâneddin ve Osmanlı idaresi ile yönetilen kale pek çok tarihi hadiseye tanıklık etmiştir. Korunaklı yapısı nedeniyle Osmanlı döneminde Çardak-ı Bedevi olarak adlandırılan kalenin zindanında önemli isimler tutsak edilmiştir. Zindan dışında; kale camii, dizdarhane, zeredhane gibi yapıların da kale içinde inşa edildiği bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Kale, Savunma Yapısı, Kuşatma

Tokat Castle with its Historical Background and Defense Structure

Öz

Tokat Castle was built on a steep hill, which is an extension of the Akdağlar. The castle, which is at a central point due to its location, is one of the important symbols of the city of Tokat. The city settlement is located on the eastern and southern slopes of the castle. Therefore, the city has the Kalekent typology. It is not clear exactly when the castle was built, but the rock tomb and stepped water tunnel from the Pont Kingdom period strengthens the possibility that the castle was first built during the Pont Kingdom. The defense architecture of the castle is shaped according to the physical structure of the hill on which it is located. For this reason, the castle, which is very sheltered, was able to resist sieges for days. The first siege in the records about the castle was the siege made by Melik Gazi from Danishmend. As a result of this siege, the Byzantine domination in the castle came to an end, thus the Turkish domination, which will continue until today, has begun. The castle, which was ruled by Danishmendli, Kadı Burhâneddin and Ottoman administration, has witnessed many historical events. Important names were imprisoned in the castle dungeon, which was called Çardak-ı Bedevi during the Ottoman period due to its strong structure. A number of opinions have been put forward that one of these important figures was Voivode the Impaler. The area covered by the Tokat castle, which consists of an inner castle, is quite limited. For this reason, the settlement inside the castle consists of a dungeon, zeredhane, mosque and dizdarhane.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Fortress, Defense Structure, Siege.

Kaynakça

• Abû’l Farac. Abû’l Farac Tarihi. Çeviren Ömer Rıza Doğrul. C. 2. Ankara: TTK Yayınları, 1950.
• Açıkel, Ali. “Tokat”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 41:219-23. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Akar, Ali. “Mirkâtü’l Cihâd (Dil İncelemesi-Metin, Dizin)”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Bölümü, 1997.
• Aksarayî, Kerimüddin Mahmud-i. Müsâmeretü’l- Ahbâr. Çeviren Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Aktaş, Esat. “19. Yüzyılın Sonunda Tokat Sancağı”. Mavi Atlas 9, sy 1 (2021): 98-110.
• Âşık Paşazade. Osmanoğullarının Tarihi. İstanbul: Koç Kültür Sanat Tasarım Yayınları, 2003.
• Bilirli, Tahir. “Son Dönem Osmanlı Taşra Hapishaneleri, Tokat Hapishanesi Örneği”. History Studies 11, sy 3 (2019): 891-913.
• BOA. A.DVNSMHM.d 116/394
• Boşdurmaz, Nurcan. İpek Yolunda Bir Şehir Tokat. İstanbul: Tokat Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Bulut, Ahmet Emirhan. “Pontus Bölgesi Basamaklı Tünelleri”. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Cameron, Averil. Bizanslılar. Çeviren Özkan Akpınar. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Cumont, Franz. “Studia Pontica. II. Voyage d’exploration archéologique dans le Pont et la Petite Arménie, par Franz Cumont et Eugène Cumont, 1906”. Editör Georges Radet. Revue des Études Anciennes 9, sy 1 (1907): 93-96.
• Çağ, Galip. “Tahrir Defterlerine Göre Rumeli’de Kale Teşkilatına Kırçova Kalesi Örneğinden Bir Bakış (1515- 1542)”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 8, sy 2 (2020): 639-43.
• Çıtak, Mesut. “Muînüddin Süleyman Pervâne Döneminde Tokat”. Ortaçağ Araştırmaları Dergisi 3, sy 1 (2020): 73-89.
• Demir, Necati, çev. Danişmendname. C. 2. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2020.
• Demi̇ralay, Mehmet. “Selçuklularda Zeredhâne (Silâhhâne)”. Tarih İncelemeleri Dergisi 37, sy 2 (30 Aralık 2022): 473-92. https://doi.org/10.18513/egetid.1226543.
• Dilligil, Turhan. Tarih Boyunca Tiyatro I. Ankara: Seçilmiş Hikâyeler Dergisi Kitabevi, 1953.
• Erciyas, Burcu, ve Emine Sökmen. “Komana Antik Kenti ve Çevresi Yüzey Araştırması 2007”. 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 26-30 Mayıs 2008, Ankara, 1:289-306. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Erciyas, Burcu, Emine Sökmen, ve Coşku Kocabıyık. “Komana Antik Kenti 2009 Yılı Kazı Çalışmaları”. 32. Kazı Sonuçları Toplantısı, 24-28 Mayıs 2010, İstanbul, 4:121-32. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2011.
• Erciyas, Burcu, ve Mustafa N. Tatbul. “Komana Kazısının 10. Yılı 2018 Çalışmaları”. 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, Diyarbakır, 17-21 Haziran 2019, 1:537-50. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Erciyas, D. Burcu. ““Komana/Sisiye’de Bir Orta Çağ İşliği: Bi̇zans’dan Dani̇şmendli̇ler’e Tokat’ın Deği̇şen Çehresi̇”. Güneş Karadeniz’den Doğar. Sümer Atasoy’a Armağan Yazılar, 141-59. Ankara: Hel Yayıncılık, 2013.
• Esterâbâdî, Aziz B. Erdeşir-İ. Bezm u Rezm. Çeviren Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahâtnamesi. Çeviren Seyit Ali ve Yücel Dağlı. C. 2,1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2008.
• ———. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahâtnamesi. Çeviren Seyit Ali Kahraman. C. 5,1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Göde, Kemal. “Eretnaoğulları”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 11:295-96. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• İbn Bibi. El-Evâmirü’l- Alâ’iyye fi’l- Umûri’l-Alâ’iyye. Çeviren Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• İbnü’l- Esîr. El Kâmil Fi’t- Tarih. Çeviren Abdülkerim Özaydın. C. X. İstanbul: Bahar Yayınları, 1991.
• Kesik, Muharrem. “Mesud II”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 29:342-44. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Kılıçarslan, Yasemin. “Cebeci”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 7:182-83. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Mehmed Neşrî. Kitâb-ı Cihân-Nümâ. II c. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Müneccim Başı Ahmed, b. Lütfullah. Câmiu’d- Düvel. Çeviren Ali Öngül. C. II. İzmir: Akademi Kitapevi, 2001.
• Naîmâ Mustafa Efendi. Nâimâ Tarihi. 3 c. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1937.
• Norwich, John Julius. Bizans (Erken Dönem MS 323-802). Çeviren Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Dâni̇şmendnâme”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 8:478-80. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Oğuzoğlu, Yusuf. “Dizdar”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 9:480-81. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Önal, Ahmet. “Tokat’ın Zoraki Misafirleri”. Gazi Osman Paşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu (Tokat, 01-03 Kasım 2012), 243-50. Ankara: Özyurt Matbaacılık, 2013.
• Özçağlar, Ali. “Kazova ve Yakın Çevresinde Eski Yerleşimler”. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sy 3 (1991): 61-78.
• Öztürk, Necdet. “Osmanlı Devleti’nde Bazı Kamu Görevlilerinin Hapisle Cezalandırılmalarına İlişkin Ek Bilgiler (1300-1453)”. Journal of Social Policy Conferences, sy 49 (21 Ekim 2010): 900-909.
• Ramsay, W. M. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Çeviren Mihri Pektaş. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1960.
• Ruhi̇ Tari̇hi̇ Oxford Nüshası Değerlendi̇rme Tipkibasım Ve Yeni̇ Harflerle Neşr. TTK Yayınları, 1992.
• Sökmen, Emine. “Çördük and Geyras Strongholds-Preliminary Results”. Exploring the Hospitable Sea: Proceedings of the International Workshop on the Black Sea Held in Thessaloniki, (21-23 September 2012), 165-74. Oxford: Archaeopress, 2013.
• Strabon. Strabon Antik Anadolu Coğrafyası. Çeviren Adnan Pekman. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000.
• Tekin, Murat. “Pontos Bölgesi’nin İç Kesimindeki Kaya Mezar Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme (Gazıura ve Zela Örnekleri Üzerinden)”. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, sy 26 (2020): 131-47.
• Tekin, Murat, Şengül Dilek Ful, ve Hatice Uyanık. “Kazova’da (Dazimonitis) Yeni Keşfedilen Basamaklı Tünelli Bir Pontos Krallığı Kalesi: Dereköy Kalesi”. Belleten 86, sy 306 (2022): 399-426.
• Von der Osten, H. H. Explorations in Central Anatolia Season of 1926, Researches in Anatolia. Editör James Henry Breasted. Illinois: University of Chigago Press, 1929.
• Yıldız, Özgür. “Osmanlı Hapishaneleri Üzerine Bir Değerlendirme: Karesi Hapishanesi Örneği”. Gazi Akademik Bakış 9, sy 17 (17 Aralık 2015): 91-111.
• Yücel, Yaşar. Kadı Burhâneddin Ahmed ve Devleti (1344-1398). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1970.