XIII. Yüzyıl Anadolu Selçuklu-Bizans Sınırı: Uc

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 549 - 571, 26.12.2025

Dursunbey Yalçınkaya

https://doi.org/10.48120/oad.1671641

Öz

Asurlular, Hititler, İranlılar, Yunanlılar ve Romalılar gibi pek çok siyasî güç tarafından yönetilen Anadolu, 1071 Malazgirt Savaşı sonrasında yeni bir yapı ile tanışır. İran merkezli Selçukluların sevk ve idaresinde bölgeye yerleşmeye başlayan Türkler, coğrafyanın yeni sahipleri olma yolunda tarihi bir seyir ortaya koyacaklardır. Başlangıcı için Türkleşme süreci olarak adlandırabileceğimiz bir dönemi içeren geçmiş, Osmanlı İmparatorluğu’na evrildiği için, daha çok ulaşılan sonuç itibarı ile araştırmacıların dikkatini çekmiştir. İmparatorluk tarihi ve yapısının araştırmacı açısından çekiciliği inkâr edilemeyeceği gibi imparatorluğa giden yol da tarihçiye ihmali mümkün olmayan bir alan sunar. Ancak konuya ilişkin yapılan çalışmalar imparatorluğa bir arka plan resmetmek açısından yeterince aydınlatıcı olmamış, Osmanlı öncesi anlatıları ile çıkan sonuç örtüşmemiştir. Bu noktada imparatorluğun şafağını da içeren sahanın yeniden değerlendirilmesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. Çalışmamızın konusu merkezden uzakta olması ve göçebe sakinlerine yönelik pejoratif yaklaşım nedeniyle kontrol altına alınması zor alanlar olarak tarif edilen Uc bölgeleridir. Araştırmamız Anadolu Selçuklu-Bizans sınırını oluşturan Ucun nasıl bir yer olduğunu ve XIII. yüzyıl boyunca merkezle olan ilişkisini değerlendirerek yeni bir yorum yapmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Uc , Uc Beyi , Anadolu Selçukluları , Sınır , Göçebe

XIII. Century Boundary of Anatolian Seljuk-Byzantine: Uc (Udj)

Öz

Anatolia, which had been ruled by many political powers such as Assyrians, Hittites, Greeks and Romans, entered a new poitical order following the Battle of Manzikert in 1071. The Turks, who began to settle in the region under the direction of the Iran-centered Seljuks, initiated a historical process that would make them the new rulers of the land. This historical period, which can be described as the process of Turkification, has attracted the attention of researchers mainly because it eventually evolved into the Ottoman Empire. The historical path leading to the formation of the Empire offers historians a field that cannot be ignored, while the appeal of the Empire’s history and structure is undeniable. However, existing studies have not been sufficiently illuminating to provide a coherent background for the Empire, and their findings have not corresponded with pre-Ottoman narratives. At this point, it has become necessary to re-evaluate the period that encompasses the dawn of the Empire. The focus of this study is the Uc (Udj) region, which was difficult to control due to its distance from the center and the pejorative attitude toward its nomadic inhabitants. This research aims to offer a new interpretation of the Uc (Udj) region by examining its characteristics and its relationship with the center throughout the 13th century, during which it formed the frontier between the Anatolian Seljuks and the Byzantines.

Anahtar Kelimeler

Udj , Udj Bey , Anatılian Seljuks , Boundary , Nomad

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadi ve İctimai Tarihi, C-I, 1243-143, Tekin Yayınevi, Ankara 1979.
• Ayönü, Yusuf. Selçuklu-Bizans Münasebetleri (1116-1308), Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Tarih Bölümü, İzmir 2007.
• Ayönü, Yusuf. “Batı Anadolu’da Bizanslı Yerel Hâkimlerin Bağımsızlık Hareketleri (XII. Yüzyılın Sonları ve XIII. Yüzyılın Başlarında)”. Tarih Araştırmaları Dergisi 26, S. 42 (2007): 141-54.
• Beckwith, I. Cristopher. İpekyolu İmparatorlukları: Bronz Çağından Günümüze Orta Asya Tarihi, çev. Kürşat Yıldırım, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2011.
• Cahen, Claude; Osmanlılardan Önce Anadolu, Çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• Daş, Mustafa. “Selçuklularda Kullanılan Batılı bir Unvan: Kondistabl”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları dergisi, S. 6, (2021), s. 126-132.
• Decker J. Michael, The Byzantine Art of War, Westholme, Yardley 2016.
• Digenes Akrites: Günümüze Ulaşan Tek Bizans Destanı, Haz. Richard D. Dietrich, Tarih Vakfı Yurt Yayınları İstanbul 2009.
• Duran, Muzaffer. “Satraplık Sisteminin Pers Yönetim Teşkilatındaki Yeri”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 34 (2015): 61-86.
• Glick, F.Thomas. Islamic And Christian Spain in the Early Middle Ages, Brill Academic Publishers, Leiden-Boston 2005.
• Göksu, Erhan. Selçuklu’nun Mirası Gulam ve İkta: Kölelik mi Efendilik mi, Kronik Kitap İstanbul 2017.
• Güneş, Cüneyt. Bizans Anadolu’sunda Askerî ve İdari Bir Sistem: Thema Sistemi (VII. Yüzyıldan XI. Yüzyıla Kadar), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Doktora Tezi, Muğla 2018.
• Homeros, İlyada, Çev. Azra Erhat, A. Kadir, Can Yayınları, İstanbul 2008.
• İbn Bîbî, El-Evamirü'l-Ala'iyye fi'l-Umuri'l-Ala'iyye: Selçuknâme, Çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu yayınları, Ankara 2014.
• İbn Sâid El- Mağribi, Kitabü’l Coğrafya: ve İbn Fazlullah’ın Anadolu ile İlgili Verdiği Bilgiler, Çev. Ramazan Şeşen, Yeditepe, İstanbul 2024.
• İnalcık, Halil. Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak: Kuruluş, Hayy Kitap, İstanbul 2010.
• İnalcık, Halil, Osmanlılar: Fütühat, İmparatorluk, Avrupa ile ilişkiler, Timaş yayınları, İstanbul 2010.
• Kâşgarlı Mahmud, Divân-ü Lugāti’t - Türk, Çeviri, Uyarlama, Düzenleme, Seçkin Erdi, Serap Tuğba Yurteser, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005.
• Kaymaz, Nejat. “Anadolu Selçuklu Devletinin İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü”. Tarih Araştırmaları Dergisi C. 2, S. 2, (1964), 91-155.
• Keçiş, Murat. “XIII.-XIV. Yüzyıl Bizans ve İslam Kaynaklarına Göre Kuzeybatı Anadolu Yol Ağları” BELLETEN 77. S. (280) 897-874.
• Keçiş, Murat. "Sakarya Boyunda Bizans-Türk Mücadelesinde Önemli Bir Geçit: Malagina", (Ed. Haluk Selvi, Bilal Çelik, Ali Yeşildal) 2. Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, 3–5 Nisan 2015, Kocaeli, 2016, 73-82.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarâyî, Müsâmeretü’l Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, TTK Ankara 2000.
• Kılıç, Arslan. Nikiforos Grigoras’ın Romaiki İstoria Adlı Eserinin I.-IV. Bölümlerinin Çevirisi, İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Tarih Bölümü, Yüksek Lisans tezi, İzmir 2019.
• Köprülü M. Fuad, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, Ötüken Neşriyat, Ankara 1981.
• Ksenephon, Anabasis: Onbinlerin Dönüşü, Çev. Sinem Ceviz, Parola Yayınları, İstanbul 2014.
• Lindner, Paul Rudi. Ortaçağ Anadolu’sunda Göçebeler ve Osmanlılar, çev. Müfit Günay, İmge Kitabevi, Ankara 2020.
• Manz, F. Beatrice. Timurlu İran’ında İktidar Siyaset ve Din, Çev. Dilek Şendil, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
• Marco Polo. Dünyanın Hikâye Edilişi: Harikalar Kitabı, Çev. Işık Ergüden, Z. Zühre İlkgelen, Ötüken, İstanbul 2004.
• Mikaeili, Mahsid. “Anadolu Tarihi Kentlerinde Sınır Kavramı”, Kesit Akademi Dergisi, 8/32 (2022), 155-181.
• Mikail Bayram, “Türkiye Selçukluları Uç Beyi Denizlili Mehmet Bey”, Türkler Ansiklopedisi, C-6, 480-488.
• Nicol, M Donald. Bizans’ın Son Yüzyılları (1261-1453), Çeviren: Bilge Umar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları İstanbul 2003.
• Niketas Choniates, O City Of Byzantium, Annals of Niketas Choniates, Translated by Harry d. Magoulias, Detroit 1984.
• Nizamü’l Mülk, Siyasetnâme, çev. Mehmet Taha Ayar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Ankara 2006.
• Özbey, Kerem; “Modern Türkiye’de Sınırlar ve Sınırların Sosyolojik İnşaası” Sosyoloji Dergisi, S. 40, (2019), 239-264.
• Özcan, Koray. “Anadolu Selçuklu Dönemi İdare Sisteminin Mekansal Örgütlrnmeleri: Selçuklu İdari Birim Organizasyonları ve Evrimi”, Bilig, S. 36, (20006) 201-226.
• Özcan, Koray, “Selçuklu Çağında Anadolu Kentleşme Koridoru”, Bilig, S. 73, (2015), 185-206.
• Peacock, A. C.S. “The İslamic-Byzantine Frontier Seljuk Anatolia” The İslamic- Byzantine Border in History, Edited, D.G. Tor, Alexander Beihammer, Edinburgh University Press 2023. 265-290.
• Peacock , A.C.S.” The Seljuk Sultanate of Rum and the Turkmen of the Byzantine Frontier 1206-1279”, Al-Masaq, Vol 26, No 3, 267-287.
• Rosser, H. John. Historical Dictionary of Byzantium, Scarecrow Press 2001.
• Runcıman, Steven. “Anadolu’nun Orta Çağlardaki Rolü”. BELLETEN 7, S. 27 (Temmuz 1943), 549-556.
• Saint Simon De Quentin, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248, Çev. Erendiz Ozbayoğlu, DAKTAV, Antalya 2006.
• Sarı, Arif. “Osmanlı Devleti'nde Göçebe-Merkezî İdare İlişkilerini Şekillendiren Esaslar”, Tarih Boyunca Göç ve Göçmenlik, Ege Üniversitesi, İzmir (2020), 85-94.
• Sarıkaya, Sevgi. “Anadolu’da Pers Satraplık Sistemi” Cedrus S. 4, Haziran (Haziran 2016): 75-90.
• Söylemez, İsmail. “Aksaraylı Şair Seyf-i Fergani ve Divanı”, III. Uluslararası Aksaray Sempozyumu (25-27 Ekim 2018) Tam Metin Kitabı, 217-236.
• Şihabeddin b. Fazlullah el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım-Mesâliku’l Ebsâr, Çev. Dr. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
• Şîkâri, Karamannâme, Haz. Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu, Çekül Vakfı, İstanbul 2005.
• Tarih-i Ali Selçuk (Anonim Selçuknâme), Tercüme ve Notlar, Halil İbrahim Gök, Fahrettin Coşguner, Alfa Yayınları, Ankara 2014.
• Taşağıl, Ahmet. Bozkırların İlk İmparatorluğu Hunlar, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2020.
• Tekin, Talat. “Kuzey Moğolistan’da Yeni Bir Uygur Anıtı: Taryat (Terhin) Kitabesi”, BELLETEN, 46, S. (184), (1982), 795-838.
• Tekin, Talat. Orhon Yazıtları, Kül Tigin Bilge Kağan, Tonyukuk, Simurg, İstanbul 1998.
• Texier, Charles. Küçük Asya: Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, C-I, Cev. Ali Suat, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, Ankara 2002.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1993.
• Tokuş, Ömer. “Moğol Hâkimiyetinde Anadolu ve Anadolu’da Moğol Noyanlarının İsyanları”. Türk Dünyası Araştırmaları 117, S. 230 (Ekim 2017): 177-208.
• Wittek, Paul. Menteşe Beyliği: XIII-XV inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik, Çev. O.Ş. Gökyay, TTK, Ankara 1944.
• Wittek, Paul. Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu, Çev. Fatmagül Berktay, Pencere yayınları İstanbul 1995.
• Vyronis, Jr. Speros. “Anadolu’da Göçebeleşme ve İslamlaşma”. çev. Serhat Altınkaynak, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 15 (Şubat 2022): 329-70.
• Yakupoğlu, Cevdet. Musali, Namık. Çobanoğulları Uc Beyliği Dönemine Ait Gideros Fetihnâmesi”, TAD, C.37/ S.63, (2018) 77-133.
• Yazıcızade Ali’nin Selçuknâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği, Haz. Abdullah Bakır, Marmara Üniversitesi, Tarih Bölümü, Doktora Tezi, İstanbul 2008.
• Yıldız, Dursun Hakkı, “Avâsım” DİA, C-IV. S.111-112.
• Yılmaz, Feride, Oktay Özden, Zeynep. “Tarihsel Süreçten Günümüze Sınırların Evrimi ve Sınır Göç İlişkisi”, İstanbul Arel Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Disiplinler Arası Yenilik Araştırmaları Dergisi, S. 4 (1), (2024) 113-126.
• Zachariadou, Elizabeth A. “Ud̲j̲”, Encyclopaedia of Islam (New Edition) Vol. X. Leiden, 777.