Gunnarr Gjúkason’un Ölüm Öncesi Müzikal İcrasının Şamanist Yönü Üzerine

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 750 - 768, 26.12.2025

Nükhet Okutan Davletov

https://doi.org/10.48120/oad.1731519

Öz

Bu çalışma, Cermen-İskandinav anlatı geleneğinde yer alan Gunnarr Gjúkason’un ölüm sahnesinde çalgı çalması motifini, mitolojik, kültürel ve ritüel boyutlarıyla çok katmanlı bir analiz çerçevesinde ele almayı amaçlamaktadır. Gunnarr, Völsunga Saga’da Sigurðr Fáfnisbani’nin kayınbiraderi olarak görünmekte ve ilk etapta ikincil bir karakter izlenimi uyandırsa da, özellikle Atlakviða gibi farklı varyantlarda dramatik ve sembolik yükü yüksek olan merkezi bir figüre dönüşmektedir. Gunnarr’ın karakteri tarihsel bir kişi olmaktan ziyade, mitolojik bilinç düzeyinde anlam yüklenmiş, sembolik bir aktör olarak yorumlanmaktadır. Anlatıya göre Gunnarr, Hun kralı Atli (Attila) tarafından yılan dolu bir çukura atılır. Anlatı varyantlarında farklılık göstermekle birlikte Gunnarr’a bir arp (ya da lir) verildiği, onun da elleri bağlandığı için bu çalgıyı ayak parmaklarıyla çaldığı aktarılmaktadır. Çaldığı müzikle yılanları uyutan Gunnarr, geçici bir kurtuluş anı yaşasa da, nihayetinde yılanlar tarafından sokularak öldürülür. Bu çalışma, söz konusu motifin yalnızca dramatik bir sahne veya kahramanlık göstergesi olmadığını, aynı zamanda eski Şamanist inanç sistemlerinin bir iz düşümü olduğunu öne sürmektedir. Şamanizm’de müzik yalnızca bir estetik öge değil, ruhlar ve tanrılar âlemiyle iletişim kurma, esrime hâline geçme ve ayinsel rehberlik sağlama amacıyla kullanılmaktadır. Sibirya Şamanları arasında yapılan etnografik gözlemler, çalgıların, Şamanın öte âleme geçişini mümkün kılan birer sembolik araç olduğunu ortaya koymuştur. Bu bağlamda müzikle ölümüne karşı koyma çabası, Hristiyan teolojik düşüncesiyle bağdaşmamaktadır. Aksine kader karşısında doğaüstü güçlerle son bir temas kurma çabası, hatta bir tür Şamanist ölüm ritüeli icra etme girişimi olarak değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Gunnarr Gjukason , Şamanizm , müzik , çalgı , ölüm

On the Shamanistic Aspect of Gunnarr Gjúkason’s Pre-Death Musical Performance

Öz

This study aims to examine the motif of Gunnarr Gjúkason’s pre-death musical performance within the Germanic and Scandinavian narrative tradition through a multi-layered analytical framework that encompasses its mythological, cultural, and ritual dimensions. Although Gunnarr initially appears in the Völsunga Saga as the brother-in-law of Sigurðr Fáfnisbani and seems to be a secondary character, he transforms into a central and symbolically charged figure in other narrative variants, including Atlakviða. Gunnarr is not regarded as a historical individual but rather as a mythicized figure and a ritual agent endowed with symbolic significance. According to the narrative, Gunnarr is thrown into a pit filled with snakes by the Hun king Atli (Attila). In several versions of the tale, Gunnarr is given a harp (or lyre), which he plays with his toes because his hands are bound. By playing music, he manages to lull the snakes to sleep temporarily, experiencing a fleeting moment of relief, yet he ultimately dies from the snakes’ bites. This study argues that this motif should not be understood merely as a dramatic scene or a gesture of heroism but as a reflection of ancient Shamanistic belief systems and cosmological concepts. In shamanic traditions, music does not serve merely an aesthetic function but acts as a medium for communicating with the spirit world, inducing trance, and guiding ritual transitions. Ethnographic observations among Siberian Shamans demonstrate that instruments are symbolic tools that enable the Shaman to cross into the otherworld. From this perspective, Gunnarr’s musical resistance to death would be incompatible with Christian theological thought. In contrast, this act can be interpreted as an attempt to engage in a final communication with supernatural forces, functioning as a kind of death-ritual performance.

Anahtar Kelimeler

Gunnarr Gjukason , Shamanism , music , instrument , death

Kaynakça

• Abikenov, Zharkynbek, O. “Korkyt Ata and Shamanic Values”, Kazuw khabarshysy. Filosofiya, sayasattanuw zhäne Mädeniettanu 1, 75, (2021): 52-60.
• Acerbi, Joseph. Travels through Sweden, Finland, and Lapland, to the North Cape in the Years 1798 and 1799. London: T. Gillet, Salisbury-Square, 1802.
• Ağca, Ferruh. Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı. Metin-Aktarma-Notlar-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: TKAE Yayınları, 2019.
• Anderson, Matthew R. “The Curious Voyage of Christ: Katábasis, Anábasis, and the New Testament”, Les Études classiques 83, (2015): 385-396.
• Battles, Dominique. “Sir Orfeo and English Identity”, Studies in Philology 107, 2, (2001): 179–211.
• Batuk, Cengiz. “Din ve Müzik: Dinler Tarihi Bağlamında Din-Müzik İlişkisine Genel Bir Bakış Denemesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35, (2013): 45-70.
• Bayat, Fuzuli. Türk Dünyasının Velâyet Sahibi Bilgesi Korkut Ata. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020.
• Beowulf. çev. Nazmi Ağıl. İstanbul: YKY Yayınları, 2013.
• Bostock, John, K. “The Structure of the ‘Kudrun”, The Modern Language Review 53, no. 4 (1958): 521–25.
• Burnakov, Venariy A. “Erlik Khan in the Traditional Worldview of the Khakas”, Archeology Ethnology & Anthropology of Eurasia 39, 1, (2011): 107-114.
• Butanayev, Viktor Y. Traditsionnıy Şamanizm Hongoraya. Abakan: İzd-vo HGU im N.F. Katanova, 2006.
• Chantepie de la Saussaye, Pierre D. The Religion of the Teutons. Handbooks on the History of Religions. Vol III. çev. Bert J. Vos. ed. Morris Jastrow. Boston: Ginn & Company, 1902.
• Crawford, Jackson. The Saga of the Volsungs: with the Saga of Ragnar Lothbrok. Indianapolis: Hackett Publishing Company, Inc., 2017.
• Croix, Sarah. “The Vikings, victims of their own success? A selective view on Viking research and its dissemination”, Danish Journal of Archaeology, 4 (1), (2015): 82–96.
• Davletov, Timur B. Sibirya’dan Anadolu’ya Türk Şamanizmi’nin Sosyolojisi. 2. Baskı. İstanbul: Urzeni Yayınevi, 2023.
• Dodds, Eric R. The Greeks and the Irrational. Berkeley: University of California Press, 1951.
• Durbilmez, Bayram. “Efsaneden Destana: Kazakistan’da Korkut Ata ve Korkut Küyü”, Milli Folklor 60, (2003): 219-232.
• Eliade, Mircea. Şamanizm. İlkel Esrime Teknikleri. çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi, 2006.
• Erhat, Azra. Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2010.
• Ginzburg, Carlo. (2016). “Travelling In Spirit: From Friuli to Siberia”. İçinde Horizons of Shamanism: A Triangular Approach to the History and Anthropology of Ecstatic Techniques, ed. P. Jackson, 35–51. Stockholm: Stockholm University Press.
• Graves, Peter ve Thomsen, Bjarne Thorup. “Translation and Transplantation: Sir Alexander Gray's Danish Ballads”, Northern Studies 34, (1999): 35-59.
• Guðmundsdóttir, Aðalheiður. “Gunnarr and the Snake Pit in Medieval Art and Legend”, Speculum 87, 4, (2012): 1015-1049.
• Helle, Knut. “Introduction.” içinde The Cambridge History of Scandinavia. Vol. 1. Prehistory to 1520, 1-12. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Henrichs, Albert. “Anonymity and Polarity: Unknown Gods and Nameless Altars at the Areopagos”, Illinois Classical Studies 19, (1994): 27–58.
• Homeros. İlyada. çev. Azra Erhat, A. Kadir. 23. Basım. İstanbul: Can Yayınları, 2007.
• Homeros. Odysseia. çev. Azra Erhat, A. Kadir. XII. Basım. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.
• Davletov, Timur B. Huban Arığ. Hakas Türklerinin Kadın Yiğitlik Destanı. Ankara: TÜRKSOY Yayınları, 2006.
• Gildersleeve, Virginia C. “Brynhild in Legend and Literature”, Modern Philology 6, 3, (1909): 343–74.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Materyaller ve Araştırmalar. III. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1986.
• Jackson, Danny P. Gılgamış Destanı. çev. Ahmet Antmen. 2. Baskı. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2008.
• Balzer, Marjorie M., Jan Bremmer ve Carlo Ginzburg. Horizons of Shamanism: A Triangular Approach to the History and Anthropology of Ecstatic Techniques. Stockholm: Stockholm University Press, 2016.
• Kabell, Aage. Skalden und Schamanen. FF Communications 227. Helsinki: Suomalainen Tiedeakatemia, 1980, Kittredge, George Lyman. “Sir Orfeo”, The American Journal of Philology 7, 2, (1886): 176-202.
• Krappe, Alexander H. “The Snake Tower”, Scandinavian Studies and Notes 16, 1, (1940): 22-33.
• Kristjánsson, Jónas. “The Literary Heritage. Eddas and Sagas”. İçinde Icelandic Sagas, Eddas, and Art: Treasures Illustrating the Greatest Mediaeval Literary Heritage of Northern Europe, 9-25. New York: The Pierpoint Morgan Library, 1982.
• Kusmenko, Jurij K. “Sámi and Scandinavians in the Viking Age”, Scandinavistica Vilnensis, 2, (2009): 65-94. Malone, Kemp. “Mæđhild”, ELH 3, 3, (1936): 253–256.
• Martin, Ernst. Kudrun. Herausgegeben und erklärt. Halle: Verl. der Buchhandlung des Waisenhauses. 1872.
• McKinnon, James. Music in Early Christian Literature. Cambridge: Cambridge UP, 1989.
• Nichols, Mary Pickering. Gudrun. A Medieval Epic. Boston: Houghton, Mifflin and Company, 1889.
• Okutan Davletov, Nükhet. Hakas Türklerinde Şamanizm ve Ölüm. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2021.
• Okutan Davletov, Nükhet ve Davletov, Timur. “Şamandan Haycıya: Hakas Türklerinde Âşıklık Geleneği”. İçinde Âşık Sanatı Sempozyumu, 2021 Hacı Bektâş-ı Velî Yılı Bildiriler Kitabı, 63-73. Nevşehir: Kapadokya Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Okutan Davletov, Nükhet ve Davletov, Timur. “Buket Uzuner’in Uyumsuz Defne Kaman’ın Maceraları Roman Serisinde Şamanizm ve Çevre”. İçinde Türk Edebiyatında Çevreci Düşünce, ed. Halil İ. Ünser, 147-166. Ankara: İdeal Kültür Yayıncılık, 2022.
• Okutan, Davletov, Nükhet ve Davletov, Timur. “Şamanik Ruh Tasavvuru Bağlamında İzlanda Fylgja’sı ve Hakas Umay’ı Üzerine”, Folklor Akademi Dergisi, 8/3, (2025): 607 – 618.
• Olason, Vesteinn. “Old Icelandic Poetry”. İçinde A History of Icelandic Literature, ed. Daisy Neijmann, 1-64. Lincoln & London: University of Nebraska Press, 2006.
• Olsen, Carl Glen. “Ekphrasis and the Old Norse Shield Poem”. Doktora tezi, University of California, 2009.
• Özalan, Uluhan. Mançuca Nişan Şaman Hikâyesi (Nišan Saman i Bithe). Giriş-Şekil Bilgisi-Çeviri-Metin-Sözlük. Ankara: TKAE Yayınları, 2021.
• Özkan, Ali Rafet, Feride B. Kamalova ve Orhan Söylemez. “Kazakistan’daki Kaynaklara Göre Türk Halklarının Ortak Mirası: Dede Korkut”, Journal of Islamic Research 34, 3, (2023): 783-96.
• Potapov, Leonid P. Altayskiy Shamanism. Leningrad: Nauka, 1991.
• Price, T. Douglas. Ancient Scandinavia. An Archaeological History from the First Humans to the Vikings. Oxford: Oxford University Press, 2015.
• Qu, Feng. “Two Faces of the Manchu Shaman: ‘Participatory Observation’ in Western and Chinese Contexts”, Religions, 9 (12), (2018): 388.
• Rydving, Håkan. “Scandinavian—Saami Religious Connections in the History of Research”, Scripta Instituti Donneriani Aboensis 13, (1990): 358–373.
• Rydving, Håkan. “The Saami Drums and the Religious Encounter in the 17th and 18th Centuries”, The Saami Shaman Drum, 14, (1991): 28-51.
• Sawyer, Peter. Scandinavians and the English in the Viking Age. Cambridge: Target Litho, 1995.
• Scott, Franklin Daniel. Scandinavia. Cambridge: Harvard University Press, 1976.
• Severs, J. Burke. “The Antecedents of Sir Orfeo”. İçinde Studies in Medieval Literature: In Honor of Albert Croll Baugh, ed. Leach MacEdward, 187-208. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1961.
• Somfai Kara, Dávid ve Kunkovács, László. (2008). “An Uighur Baxši from the Ile Valley, Kazakhstan”, Shaman 16/1 (2), (2008): 143-154.
• Strmiska, Michael F. “Paganism in Europe”. İçinde Shamanism: an encyclopedia of world beliefs, practices, and culture, ed. Mariko Namba Walter ve Eva Jane Neumann Fridman, 504-509. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO, 2004.
• Sultanova, Razia. From Shamanism to Sufism Women, Islam and Culture in Central Asia. London: I. B. Tauris, 2011.
• Taçeyeva, Tatyana G. Aydolay. Geroicheskoe skazanie. Abakan: Hakasskoe knizhnoe izd.-vo, 1963.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik. Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: YKY, 2001.
• The Editors of Encyclopaedia Britannica. "troll." Encyclopedia Britannica, Haziran 7, 2025, https://www.britannica.com/topic/troll.
• von Schnurbein, Stefanie. “Shamanism in the Old Norse Tradition: A Theory between Ideological Camps”, History of Religions 43, 2, (2003). 116–138.
• von Schnurbein, Stefanie. “Asatru – An Academic Religion?” İçinde Norse Revival: Transformations of Germanic Neopaganism, 251-297. Leiden and Boston: Brill, 2016.
• von Schnurbein, S. “Creating a Religion: The Emergence and Development of Late Twentieth-Century Asatru”. İçinde Norse Revival: Transformations of Germanic Neopaganism, 54–87. Leiden and Boston: Brill, 2016.
• Weber, Francis. A Popular History of Music From the Earliest Times. London: Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent and Co. Ltd., 1891.