Traumas in the Medieval Residents of Anatolia

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 1074 - 1103, 26.12.2025

Serpil Özdemir Özbey

https://doi.org/10.48120/oad.1759638

Öz

Various diseases produce characteristic skeletal alterations that offer insights into the health conditions of prehistoric and protohistoric groups. Among skeletal pathologies, traumatic injuries are undoubtedly the most prominent. Traumas, metabolic diseases, joint diseases, deformities, tumours, congenital anomalies, infectious diseases, bone changes associated with blood diseases, and bone changes associated with endocrine and circulatory system disorders are pathological conditions that affect bones. Trauma examples reported in paleopathological studies include fractures and dislocations, trauma caused by piercing/cutting instruments, trepanation, scalping, amputation, and decapitation. Trauma traces in a society are data sources that reflect the lifestyles, material cultures, economic structures, occupations, environments, health structures, injuries sustained within the group, and treatment processes of the individuals in that society. Skeletal remains from ancient Anatolian populations have been examined for traumatic lesions by many researchers, yielding significant insights. Evaluations conducted on medieval Anatolian societies have revealed that, despite spatial and temporal differences between communities, trauma generally occurred as a result of simple accidents such as collisions, blows, and falls in daily life. In these individuals, fractures were mostly observed in the skull, ribs (costae), arm bones (radius/colles fracture), leg bones (femur, tibia, fibula), and hand and foot bones (metacarpal and metatarsal). Additionally, although rare, injuries caused by sharp instruments and firearms, as well as trepanation cases, have been identified. The aim of the study is to examine the types, prevalence, and causes of trauma cases identified by various researchers in populations that lived in different regions of Anatolia during the Middle Ages.

Anahtar Kelimeler

Trauma , Medieval Age , Anatolia , skeleton , paleopathology , fall , impact

Anadolu Orta Çağ Sakinlerinde Travmalar

Öz

Gelişim özelliklerine göre birçok hastalık kemikler üzerinde farklı izler bırakmaktadır ve kemiğe yansıyan bu izler, prehistorik ve protohistorik insanların sağlık sorunlarına ilişkin bilgi barındırmaktadır. Kemiği etkileyen hastalıklardan en dikkat çekici olanları kuşkusuz travmalardır. Travmalar, metabolik hastalıklar, eklem hastalıkları, deformiteler, tümörler, doğuştan anomaliler, enfeksiyonel hastalıklar, kan hastalıklarına bağlı kemik değişikleri ile endokrin ve dolaşım sistemi bozukluklarına bağlı kemik değişiklikleri kemiği etkileyen patolojik olgulardandır. Paleopatolojik çalışmalarda rapor edilen travma örnekleri; kırık ve çıkıklar, delici/kesici aletlerle oluşan travmalar, trepenasyon, scalping, ampütasyon, dekaputasyon şeklindedir. Bir toplumdaki travma izleri, o toplumun bireylerinin yaşam şekilleri, maddi kültürleri, ekonomik yapıları, meslekleri, yaşamış oldukları çevreleri, sağlık yapıları, grup içerisinde maruz kaldıkları yaralanmaları ve bu yaraların tedavi süreçlerini yansıtan birer veri kaynaklarıdır. Birçok araştırmacı tarafından eski Anadolu toplumlarına ait iskelet kalıntıları travmalar açısından değerlendirilmiş ve çok değerli bilgiler elde edilmiştir. Orta Çağ Anadolu toplumlarında yapılan değerlendirmelerde, topluluklar arasında mekânsal ve zamansal farklılıklar söz konusu olsa da travmaların genellikle günlük yaşamlarında çarpma, vurma, düşme gibi basit kazalar ile meydana gelmiş olduğunu ortaya konmuştur. Bu insanlarda çoğunlukla kafa travmaları ile kaburgalarda (costae), kol kemiklerinde (radius/colles kırığı), bacak kemiklerinde (femur, tibia, fibula), el ve ayak kemiklerinde (metacarpal ve metatarsal) meydana gelen kırıklar gözlenmiştir. Ayrıca az sayıda olsa da kesici alet ve ateşli silah yaralanmalarından kaynaklı travmalar ile trepenasyon olguları tespit edilmiştir. Orta Çağ’da Anadolu’nun farklı bölgelerinde yaşamış toplumlara ilişkin, farklı araştırmacılar tarafından belirlenen travma olgularının türleri, görülme oranları ve nedenlerinin ortaya konulması bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Travma , Orta Çağ , Anadolu , iskelet , paleopatoloji , düşme , çarpma

Kaynakça

• Acar Ayşe, “Hasankeyf Kazısı Antropolojik Analiz”. 35. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. (2020):51-72.
• Açıkkol Yıldırım Ayşen, Pınar Gözlük Kırmızıoğlu, Elif Genç. “Trepanasyon: Kuriki Höyük (Batman) Örneği”. Current Debates in Sociology & Anthropology. (2017a):403-424.
• Açıkkol Yıldırım Ayşen, “Adli Antropolojide Travma Analizi”. Turkiye Klinikleri J Foren Med-Special Topics. (2017b). 3(1): 65-72.
• Atamtürk Duyar Derya, F. Gülşen, İ. Duyar. “Tlos İskeletlerinin Antropolojik Analizi”. 27. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 2011:331-346.
• Aufderheid C. Arthur, C. Rodrigez-Martin Conrado. “The Cambridge Encyclopedia Of Human Paleopathology”. Cambridge: Cambridge University Press, 1998.
• Ay Nazlı, “Müslümantepe İskeletlerinin Paleopatolojik Açıdan Analizi”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2014.
• Bennike Pia, “Trauma”. (Ed. Ron Pınhası and Sımon Mays), Advanced in Human Palaepathology, John Wiley & Sons Ltd, England, 2008: 309-328.
• Brothwell Donald Reginald, “Digging Up Bones: Excavations, Treatment and Study of Human Skelatal Remains 3th Edition”, Oxford, Great Britain, Oxford University Press, 1981.
• Buikstra E. Jane, Dauglas Ubelaker, “Standards For Data Collection From Human Skeletal Remains”. Indıanapolis, Western Newspaper Company, 1994.
• Byrnes Jennifer. “Injuries, Impairment, and Intersecting Identities: The Poor in Buffalo, NY 1851–1913”. In: Byrnes, J., Muller, J. (eds) Bioarchaeology of Impairment and Disability. Bioarchaeology and Social Theory. Springer, Cham, 2017. https://doi.org/10.1007/978-3-319-56949-9_11.
• Çiner Refekat, “Ayetekla Kilisesi’nden Çıkarılan İskeletin Tetkiti”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1964: (22):251-279.
• Çeker, Deren, “Adli Vakalarda Ölüm Nedenlerinin İncelenerek, Bunların Adli Antropolojik Materyaldeki Travmaların Belirlenmesinde Kullanılabilirliği Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2018.
• Davidson Kylie, Davies Catriona, Randolph-Quinney Patrick, “Skeletal Trauma”, (Ed. Sue Black and Eilidh Ferguson). Forensic Anthropology 2000 to 2010. CRC Press, Boca Raton, 2011:183-227.
• Erdal Yılmaz Selim, “Kovuklukaya (Boyabat, Sinop) İnsanlarının Sağlık Yapısı Ve Yaşam Biçimleriyle İlişkisi”. Anadolu Araştırmaları. 2004: 17 (2): 169- 196.
• Erkman Ahmet Cem, Özlem Surul, “Van Kalesi Höyüğü (Orta Çağ) İnsanlarının Travma İzleri Analizi”. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2014: 5(2):118-135. https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000074.
• Goodrich, James Tait, “History of Spine Surgery in the Ancient and Medieval Worlds”, Neurosurgical Focus, 2004: 16-1, 1-13. https://doi.org/10.3171/foc.2004.16.1.3
• Göker Merve, “Cafer Höyük ve Değirmentepe Orta Çağ Topluluklarının Karşılaştırmalı Antropolojik Analizi”. Hacettepe Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2019.
• Gözlük Pınar, Ayhan Yiğit, Ahmet Cem Erkman, “Van Kalesi ve Eski Van Şehri İnsanlarının Sağlık Sorunları”. 19. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 2004:51-62.
• Gross Charles G. “A Hole in The Head”, Published by The MIT Press. Cambridge, 2012:1-368.
• Judd Margaret and Roberts Charlotte, “Fracture trauma in a medieval British farming village”. American Journal Of Biological Anthropology. 1999, 109 (2): 229-243.
• Kadrow Slawomir, Dalia Pokutta. “The Verteba Cave: A Subterranean Sanctuary of the Cucuteni-Trypillia Culture in Western Ukraine”. Journal of Neolithic Archaeology, 18, 2016, 1–21. https://doi.org/10.12766/jna.2016.1.
• Kimmerle H. Erin, Jose Pablo Baraybar, “Skeletal Trauma: Identıfıcatıon of Injurıes Resulting from Human Rıghts Abuse and Armed Conflict”. New York, CRC Press, 2008.
• Khudaverdyan Anahit Yu, “Decapitations in Late Bronze Age and Iron Age sites from Sevan region (Armenia)”. Journal of Siberian Federal University, Humanities & Social Sciences. 2014(9): 1555-1566.
• Klepinger, L. Linda, “Fundamentals Of Forensic Anthropology”. New Jersey: John Wiley & Sons, 2006.
• Koruyucu, Meliha Melis, “Köşk Höyük Orta Çağ İnsanlarının Antropolojik Analizi”. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 2012.
• Kranioti Elena F., Dan Grigorescu, Katerina Harvati. “State of the art forensic techniques reveal evidence of interpersonal violence ca. 30,000 years ago”. PLoS ONE, 2019:14(7). https://doi.org/10.1371/journal.pone.0216718.
• Kumar Vinay, R.S. Cotran, S.L. Robbins, “Temel Patoloji”, (Çev. Edt: Uğur Çevikbaş), Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, 2003.
• Kushner S. David, W. John Verona, R. Anne Titelbaum, “Trepanation Procedures/Outcomes: Comparison of Prehistoric Peru with Other Ancient, Medieval, and American Civil War Cranial Surgery”, World Neurosurgery, 114: 245-251, 2018.
• Lovell, Nancy C., “Trauma Analysis in Paleopathology.” Yearbook of Physical Anthropology”, 1997:104 (25): 139–170. https://doi.org/10.1002/(SICI)1096-8644(1997)25+<139::AID-AJPA6>3.0.CO;2-#.
• Merbs Charles F., “Reconstructıon of Life from The Skeleton” (Edited By Mehmet Yaşar İşcan and Kenneth A. R. Kennedy), Printed in the United States of America, New York. 1-315, 1989. https://doi.org/10.1002/AJHB.1310030220.
• Nicklisch Nicole, Frank Ramsthales, Harald Meller, Friederich Susanne, Kurt W. Alt, “The face of war: Trauma analysis of a mass grave from the Battle of Lützen (1632)”. PLOS ONE. 2017: 1-30. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0178252.g006.
• Ortner D.J. ve G.J. Putschar, “Identification of Pathological Conditions in Human Skeletal Remains”, Simithsonian Institution Press, Washington DC, 1981. DOI: 10.5479/si.00810223.28.1
• Özalper Hayrunnisa, “Van Kalesi Höyüğü Kazısı Toplumunda Gözlenen Travma Belirtilerinin İncelenmesi”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Van, 2019.
• Özbek Metin, “Anadolu Eski İnsan Toplumlarında Sağlık Sorunları”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 1993: 2(10): 1-19.
• Özbek Metin, “Cayönü’nde Kafatası Delgi Operasyonu”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetimizin 75. Yılı Özel Sayısı, 1999:109-126.
• Özbek Metin, “Dünden Bugüne İnsan”. Ankara: İmge Kitabevi, 2007.
• Özdemir Serpil, “Minnetpınarı İskeletlerinin Paleopatolojik Açıdan Analizi”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2008.
• Özer İsmail, Ayla Sevim, Cesur Pehlevan, Okşan Arman, Pınar Gözlük, Erksin Güleç, “Karagündüz Kazısı’ndan Çıkarılan İskeletlerin Paleoantropolojik Analizi”. 14. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 1999:75-96.
• Polat, O., “Ekstremite Kırıklarına Yaklaşım ve Tedavi Metodolojisi”, Acil Tıp Dergisi, Sayı 4, Cilt 3, 2003:5-9.
• Roberts Charlotte, Keith Manchester, “The Archaeology of Disease: Second Edition”. Gloucestershire: Alan Sutten Published Limited, 1995.
• Rodríguez-Martín Conrado, “Identification and Differential Diagnosis of Traumatic Lesions of the Skeleton”, (Ed. Aurore Schmitt, Eugénia Cunha, João Pinheiro). Forensic Anthropology and Medicine: Complementary Sciences From Recovery to Cause of Death.Humana Press, New Jersey, 2006, (197-224). https://doi.org/10.1007/978-1-59745-099-7_8.
• Sağır Mehmet, İsmail Özer, Serkan Şahin, “Havuzdere İskeletlerinin Paleopatolojik Analizi”. 35. Araştırma Sonuçları Toplantısı. Cilt 2, 2018:127-142.
• Sevim Ayla, Pınar Gözlük Kırmızıoğlu, Ayhan Yiğit, Serpil Özdemir, Özlem Durgunlu, “Erzurum/Güllürede İskeletlerinin Paleoantropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”. 22. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 2007: 141-160.
• Steyn Marina, Elena Kranioti, Ericca Labbe, “Analysis of Ante Mortem Trauma in Three Modern Skeletal Populations”, International Journal of Osteoarchaeology, 20: 561–571, 2010.
• Şahin Serkan, “Dikaya (Orta Çağ) İnsanlarının Yapısı”. Antropoloji Dergisi. 2019, 37: 50-71. https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.517217.
• Tanrıkulu Seval, Emel Gönen, “Kırık iyileşmesi”, Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği Dergisi, 2017, 16:455–475. https://doi.org/10.14292/totbid.dergisi.2017.62.
• Ünsaldı Tansel, “ Ortopedi ve Travmatoloji”, Güneş Kitabevi Yayınları, Ankara, 1994.
• Üstündağ Handan, “Kuşadası Kadıkalesi/Anaia Kazısında Bulunan İnsan İskelet Kalıntıları”. 24. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 2009: 209-229.
• Yavaş Merva, “Neolitik Dönemden Günümüze Eski Anadolu Toplumlarında Travma”. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2022.
• Yiğit Ayhan, Nilgün Salihoğlu Yılmazer, Pınar Gözlük Kırmızıoğlu, Z. Füsun Yaşar, Burcu Kesikçiler, Ayla Sevim Erol, “Trabzon Kızlar Manastırı İnsan İskeletlerinin Antropolojik Açıdan Değerlendirilmesi”. 25. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 2010: 105-127.
• Waldron Tony, “Paleopathology”, Cambridge University Press, 2009.