Konya’da Yıktırılan Bir Eser: Nizamiye (Nalıncı Baba) Medresesi ve Türbesi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 974 - 1020, 26.12.2025

Ahmet Yavuzyılmaz

https://doi.org/10.48120/oad.1772166

Öz

Konya, Selçuklu hâkimiyetine girdikten ve akabinde başkent olduktan sonra şehirde başta cami ve mescitler olmak üzere han, hamam, türbe, zaviye ve hankâh gibi çok sayıda eser inşa edilmiştir. Selçukluların ilme verdikleri önemin bir göstergesi olarak, başkent Konya’nın yanı sıra Kayseri ve Sivas gibi diğer Selçuklu şehirlerinde de pek çok medrese yapılmıştır. Özellikle Konya medreseleri, Anadolu’nun en ileri düzeyde din eğitiminin verildiği müesseseler olarak dikkat çekmektedir. Bu medreselerin ününü duyan birçok âlim ve talebe, bulundukları şehirlerden Selçuklu başkenti Konya’ya gelmiş ve böylece şehrin bir ilim ve irfan merkezi hâline gelmesini sağlamışlardır. Bu eserlerin birçoğu günümüze ulaşmamış olsa da kaynaklar ve arşiv vesikaları sayesinde isimlerini tespit edebilmekteyiz. Yıkılmış eserler arasında Konya Kalesi, Eflatun Mescidi, Konya Köşkü/Sarayı, Şeyh Şerafeddin Türbesi, Karamanoğlu İbrahim Bey İmareti, Altunapa (İplikçi) Medresesi, Pamukçular Medresesi, Ulvi Sultan Mescit ve Türbesi, Amber Reis Türbesi, Sultan Selim İmareti, Türbe (Kürkçü) Hamamı, Sultan Selim Muvakkithanesi ve Konya Bedesteni sayılabilir. Bu yapıların arasında yer alan ve bu makalenin de konusunu oluşturan Nizamiye Medresesi ve Türbesi günümüze ulaşamamış eserlerden birisidir. 1927 yılında yıktırılarak ortadan kaldırılan Nizamiye Medrese ve Türbesi’nden ise Konya müzelerinde bulunan taş ve çini eserler dışında hiçbir unsur günümüze intikal etmemiştir. Bu çalışmada, medrese ve türbenin mevcut kaynaklar ve arşiv vesikalarından hareketle tarihi, planı ve mimarisi hakkında bilgiler verilecek; ayrıca Konya müzelerinde teşhirde ve depolarda bulunan taş ve çini eserler tanıtılacaktır. Müzelerde yer alan bazı eserler daha önce çeşitli yayınlarda ele alınmış olsa da, yeni tespit edilen mimari parçalar ve çini eserler ilk defa bu çalışmada değerlendirilerek ilim dünyasının dikkatine sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Konya , Selçuklu , Nalıncı Baba Türbesi , Nalıncı Baba Medresesi , Taş , çini

Teşekkür

Çalışmaya konu olan Konya Müzesindeki taş ve çini eserleri çalışmama izin veren Konya Müze Müdürü Ömer Faruk TÜRKAN'a, müze uzmanları Mehmet Ali Çelebi, Mustafa Burak Ermiş ve İsmail Büyükbardakçı'ya, eserlerin çizimlerini yapan Uzman Halil İbrahim Kunt'a teşekkür ederim.

A Demolishedmonument in Konya: Nizamiye (Nalıncı Baba) Madrasa and Tomb

Öz

After Konya came under Seljuk rule and subsequently became the capital, numerous structures were constructed in the city, including mosques and masjids, as well as inns (hans), bathhouses (hamams), tombs dervish lodges (zaviyes), and khanqahs. As a testament to the importance the Seljuks placed on science, numerous madrasas were built in Konya, the capital, as well as in other Seljuk cities such as Kayseri and Sivas. The madrasas of Konya, in particular, stood out as institutions providing the most advanced religious education in Anatolia. Hearing of the reputation of these madrasas, many scholars and students migrated from their cities to Konya, the Seljuk capital, thus transforming the city into a center of knowledge and wisdom. While many of these structures have not survived to the present day, we can identify their names through sources and archival documents. Among the demolished structures can be listed as Konya Castle, Eflatun Mosque, Konya Kiosk/Palace, Tomb of Şeyh Şerafeddin, Karamanoğlu İbrahim Bey Soup Kitchen (imaret), Altunapa (İplikçi) Madrasa, Pamukçular Madrasa, Ulvi Sultan Masjid and Tomb, Amber Reis Tomb, Sultan Selim Soup Kitchen, Türbe (Kürkçü) Bath, Sultan Selim Clock Rooms and Konya Bedesten. The Nizamiye Madrasa and Tomb, which is the subject of this article, is one of these structures that have not survived to the present day. Apart from the stone and tile works currently kept in Konya Museums, no elements from the Nizamiye Madrasa and Tomb, which were demolished in 1927, have survived to the present day. In this study, information about the history, plan, and architecture of the madrasa and tomb will be given based on existing sources and archival sources Additionally, stone and tile artifacts on display and in storage in Konya museums will be presented. While some of the artifacts in the museums have been previously discussed in various publications, newly identified architectural fragments and tile works will be evaluated and presented to the scholarly world for the first time in this study.

Anahtar Kelimeler

Konya , Seljuk , Nalıncı Baba Tomb , Nalıncı Baba Madrasa , Stone , Tile

Kaynakça

• Akyurt, Yusuf. “Mimarî Zühullere Karşı Cevap”. Konya Halkevi Dergisi, S. 7 (Mart 1937): 442-446.
• Akyurt, Yusuf. Resimli Türk Âbideleri 3. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2024.
• Akyurt, Yusuf. Resimli Türk Âbideleri 9. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2024.
• Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III. çev. Feridun Nafiz Uzluk. Ankara: Örnek Matbaası, 1952.
• Arabacı, Caner. Osmanlı Dönemi Konya Medreseleri (1900-1924). Konya: Konya Ticaret Odası, 2017.
• Atçeken, Zeki. Konya'daki Selçuklu Yapılarının Osmanlı Devri’nde Bakımı ve Kullanılması. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Atçeken, Zeki. “Konya Şer’iyye Sicil Kayıtlarına Göre Konya Selçuklu Medreselerinde Osmanlılar Zamanında Görev Yapan Müderrisler”. Yeni İpek Yolu: Konya Ticaret Odası Dergisi, S. 1 (1998): 53-62.
• Baltacı, Cahit. XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri I. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2005.
• Bayburtluoğlu, Zafer. Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1993.
• Baykara, Tuncer. Türkiye Selçukluları Devrinde Konya. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Blessing, P. Moğol Fethinden Sonra Anadolu’nun Yeniden İnşası, Rum Diyarında İslamî Mimari, 1240-1330. çev. M. Özkılıç. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Bozkurt, Tolga. Konya’nın Kırk Eğitim Yapısı. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018.
• Brend, B. “The Patronage of Faḫr ad-dīn ʿAli Ibn al-Ḥusain and the Work of Kalūk Ibn ʿAbd Allāh in the Development of the Decoration of Portals in Thirteenth Century Anatolia”. Kunst des Orients, S. 1-2 (1975): 160-186.
• Cahen, Claude. Osmanlılardan Önce Anadolu. çev. Erol Üyepazarcı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
• Celal, B. O. “Mimar Kelük bin Abdullah”, Mimar, S. 6 (1932): 181-182.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defterleri (TK.GM.d.), Dosya No: 403 (Orj. No: TKG. KK.TTd. 403-256/564), vrk 13a, Tarih: 29 Zilhicce 881/14 Nisan 1477.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defterleri (TK.GM.d.), Dosya No: 404 (Orj. No: TKG. KK.TTd. 404-255/565), vrk 20a-20b, Tarih: H-29 Zilhicce 906/16 Temmuz 1501.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İbnülemin Vakıf (İE.EV.) Dosya No: 1, Gömlek No: 56, Tarih: 16. Safer 956/16 Mart 1549.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emiri Mahmud I (AE. SMHD.I), Dosya No: 134, Gömlek No: 9912, Tarih: 29 Zilhicce 1158/22 Ocak 1746.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maarif (C.MF.), Dosya No: 93, Gömlek No: 4605, Tarih: 29 Cemazeyilahir 1211/30 Aralık 1796.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maarif (C.MF.), Dosya No: 55, Gömlek No: 2730, Tarih: 29 Recep 1211/28 Ocak 1797.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maarif (C.MF.), Dosya No: 19, Gömlek No: 920, Tarih: 9 Şaban 1195/31 Temmuz 1781.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maarif (C.MF.), Dosya No: 29, Gömlek No: 1405, Tarih: 05 Safer 1217/7 Haziran 1802.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maarif (C.MF.), Dosya No: 68, Gömlek No: 3384, Tarih: 15 Cemazeyilevvel 1239/17 Ocak 1824.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Millî Eğitim Bakanlığı (Genel, 180-9-0-0), Dosya No: 164, Gömlek No: 10, Tarih: 17.01.1928.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Millî Eğitim Bakanlığı (Genel, 180-9-0-0), Dosya No: 164, Gömlek No: 12, Tarih: 10.01.1928.
• Çoşkun, Fahri. “888/1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi., İstanbul Üniversitesi, 1996.
• Çoşkun, Fahri. “888/1483 Tarihli Karaman Eyaleti Vakıf Tahrir Defteri”, Vakıflar Dergisi, S. 33 (2010): 15-52.
• Erdemir, Yaşar. İnce Minareli Medrese. Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2015.
• Erdoğru, M. Akif. “Onbeşinci Yüzyıl Sonlarına Kadar Konya Medreseleri”, Yeni İpek Yolu: Konya Ticaret Odası Dergisi, S. 1 (1998): 35-40.
• Ergenç, Özer. XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, 1995.
• Evrenoğlu, A. “Küçük Tetkikler”, Konya Halkevi Dergisi, S. 116, (Haziran-Temmuz 1948): 35-36.
• İbn Bibi El-Hüseyin b. Muhammed b. Ali Ca'feri er-Rugadi. El-Evâmirü’l Alâ’iyye fi’l-Umûri’l- Alâ’iyye SelçuknameII. çev. M. Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2020.
• Göde, Kemal. Halil Edhem (Eldem) ve Kayseri Şehri (Selçuklu Tarihi'nden Bir Bölüm). Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2011.
• Gül, Ahmet. Osmanlı Medreselerinde Eğitim-Öğretim ve Bunlar Arasında Dâru’l-Hadîslerin Yeri. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
• Güngören, Ayşe. “12 Numaralı Konya Şer’iye Sicili (1074-1075 / 1663-1664) Değerlendirme ve Transkripsiyon.” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Selçuk Üniversitesi, 2020.
• Haber, Seher. “Konya Vakıfları (1476-1501).” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Selçuk Üniversitesi, 2019.
• Huart, Clement. Épigraphie Arabe d'Asie Mineure. Paris: Paul Lemaire, 1895.
• Huart, Clement. Mevleviler Beldesi Konya. çev. Nezih Uzel. İstanbul: Tercüman Yayınları,1978.
• Kahraman, S. Ali. XVI. Yüzyıl başlarında Karaman Vilâyeti Vakıfları. Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi, 2009.
• Karpuz, Haşim. “Konya’nın Selçuklu Kent Dokusu ve Son Yıllarda Yok Olan Anıtlar.” içinde Uluslararası, Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi I, (Konya, 11-13 Ekim 2000), ed. Osman Eravşar, 1-11. Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 2001.
• Kıvrım, İsmail. “Şer’iye Sicillerine Göre XVII. Yüzyılda Konya ve Ayıntâb Şehirlerinde Gündelik Hayat (1670-1680).” Yayınlanmamış Doktora Tezi., Selçuk Üniversitesi, 2005.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1964.
• Küçük, Fatih, ve Sak, İzzet. Konya Kadı Sicili (1080 - 1081 / 1669 - 1670) Defter 14. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2014.
• Küçükdağ, Yusuf. “Lâle Devri’nde Konya.” Yayınlanmamış Doktora Tezi., Selçuk Üniversitesi, 1989.
• Löytved, J.H. Konıa Inschtıften Der Seldschukıschen Bauten. Berlin: Lıus Sprınger, 1907.
• Madran, Emre. “Ariflerin Menkıbelerinde Geçen Yapı İsimleri Üzerine Bir Deneme”. Vakıflar Dergisi, S. 10 (2006): 175-198.
• Mayer, Leo Aryeh. Islamic Architects and Their Works. Genevre: Albert Kundig, 1956.
• Mehmed Muhlis, Ferid, Faik ve Mümtaz Bahri, Konya ve Rehberi (1339/1923), Konya: Ahmet İhsan ve Şürekası Matbaacılık, 1923.
• Mehmed Muhlis, Ferid, Faik ve Mümtaz Bahri, Konya ve Rehberi (1339/1923). çev. M.A. Uz. Konya: Konya Aydınlar Ocağı Yayını, 1997.
• Mehmet Ferit ve M. Mesut. Selçuklu Veziri Sahip Ata ile Oğullarının Hayat ve Eserleri. İstanbul: Konya Halkevi Neşriyatı,1934.
• Meinecke, Michael. Fayencedekorationen seldschukischer Sakralbauten in Kleinasien I-II. Tübingen: Verlag E. Wasmuth,1976.
• Merçil, Erdoğan. “Tuzgu Kelimesi ve Selçuklu Devrinde Kullanılışı”. Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 12 (2002): 73-78.
• Moltke, Helmuth Von. Moltke’nin Türkiye Mektupları. çev. Hayrullah Örs. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2017.
• Oğur, Özcan. “Karaman Eyaleti Konya Merkez Kazası Hurufat Defterlerine Göre Konya ve Civarının İdari ve Sosyal Durumu (1690-1839).” Yayınlanmamış Doktora Tezi., Kırıkkale Üniversitesi, 2018.
• Oğuzoğlu, Yusuf. “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Konya Şehir Müesseseleri ve Sosyo-Ekonomik Yapısı Üzerine Araştırma.” Yayınlanmamış Doktora Tezi., Ankara Üniversitesi, 1980.
• Ögel, Semra. Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1966.
• Önder, Mehmet. “Tarih Vesikalar: Seyahatnamelerde Konya”, Konya Halkevi Aylık Kültür Dergisi, S. 108-109-110 (Ekim, Kasım, Aralık 1947): 15-16.
• Önder, Mehmet. Konya Maarifi Tarihi. Konya: Ülkü Basımevi, 1952.
• Önder, Mehmet. Mevlâna Şehri Konya. Ankara: Güven Matbaası, II. Baskı, 1971.
• Önder, Mehmet. “Son Yüzyıl İçerisinde Konya’da Yıktırılan Selçuklu Eserleri.” içinde Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, 169-178. Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 1993.
• Özpolat, Leyla ve Sak, İzzet. 1 Numaralı Konya Kadı Sicili (970 - 1019 / 1563 - 1610)(Transkripsiyon ve Dizin), Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2017.
• Pınar, İlhan. Alman Gezginlerin Gözüyle 19. yüzyıl Anadolu Şehirleri: Manisa, Edirne, Kütahya, Ankara, İstanbul, Trabzon, Antalya, Diyarbakır, Konya, İzmir. İzmir: Akademi Kitabevi, 1998.
• Sak, İzzet. Konya Kadı Sicili (1102-1103/1691-1692) Defter 37. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• Sarre, Frıedrıch. Konya Köşkü. çev. Şehabettin Uzluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1967.
• Schneider, Gerd. Geometrische Bauornamente der Seldschuken in Kleinasien. Wiesbaden: Reichert Verlag, 1980.
• Schneider, Gerd. Pflanzliche Bauornamente der Seldschuken in Kleinasien. Wiesbaden: Reichert Verlag, 1989.
• Sönmez, Zeki. Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Sözen, Metin. Anadolu Medreseleri Selçuklular ve Beylikler Devri II. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi,1972.
• Sural, Mahmut. “50 Yıl Önceden Bu Yana Her Yönüyle Konya”, Yeni Konya, (19 Eylül 1975): 3.
• Şafakcı, Hamit. “1644-1645 Tarihlerinde Konya’nın Sosyal ve Ekonomik Durumu (7 Numaralı Konya Ser‘iye Siciline Göre).” Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi., Selçuk Üniversitesi, 2005.
• Şimşir, Zekeriya. “Konya’da Selçuklu Çini Dekorasyonunda Kûfî ve Ma’kılî Yazı.” içinde Uluslararası, Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi II, (Konya, 11-13 Ekim 2000), ed. Osman Eravşar, 311-331. Konya: Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 2001.
• Şimşir, Zekeriya. “Konya’daki Selçuklu Mimarisinde Rûmî Motifi.” Yayınlanmamış Doktora Tezi., Selçuk Üniversitesi, 2002.
• Tarîh-i Âl-i Selçuk (Anonim Selçuknâme). terc. Halil İbrahim Gök-Fahrettin Çoşguner. Ankara: Atıf Yayınları, 2014.
• Taşköprülüzâde Ahmed Efendi. eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Osmanlı Âlimleri. haz. Muhammet Hekimoğlu, ed. Derya Örs. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Tuncer, O. Cezmi. “Mimar Kölük ve Kalûyân”, Vakıflar Dergisi, S. 19 (1985): 109-118.
• Tuncer, O. Cezmi. Anadolu Selçuklu Mimarisi ve Moğollar. Ankara: Vakıflar Bankası, 1986.
• Turan, Osman. Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar Metin, Tercüme ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1958.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu Yayınları, 1971.
• Tutar, Ayşe, Yürekli, ve Sak, İzzet. Konya Kadı Sicili (1083-1083 / 1672-1673) Defter 16. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2018.
• Uz, Mehmet, Ali, ve Doğan, Mehmet. “Eski Belediye Binası ile hükümet Binası Arasındaki Bölge”, Merhaba Akademik Sayfalar, S. 17 (12 Mayıs 2010): 257-259.
• Uzluk, Şehabettin. Konya Abideleri. Konya: Babalık Basımevi, 1939.
• Uzluk, Ferudun Nafiz. “Konya Abideleri Nasıl Yıkıldı”, Yeni Konya (Kasım 1951), 2.
• Uzluk, Ferudun Nafiz. Fatih Devri’nde Karaman Eyalet Vakıfları Fihristi; Tapu ve Kadastro Umum Müdürlüğü Arşiv Defterleri. Ankara: Vakıflar Umum Müdürlüğü Neşriyatı, 1958.
• Uzluk, Şahabettin, “Felekâbât Sarayı Konya’nın Neresinde İdi, Kim İnşa Ettirdi, Çatısını Hangi Mimar Çattı?.” içinde TTK Bildiriler (Ankara 25-29 Eylül 1970) 7/1, 374-381. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1972.
• Uzun, Abdullah. “Konya’da Yıkılan Selçuklu ve Osmanlı Eserleri”, Yeni İpek Yolu: Konya Ticaret Odası Dergisi, S. 2 (1999): 81-90.
• Uyar, Sabri. “Hattatlar Armağanı”, Konya Halkevi Aylık Kültür Dergisi, S. 112 (1948): 11-12.
• Uysal, Mehmet. “Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Konya Kenti Ticaret Mekanları”, Yeni İpek Yolu: Konya Ticaret Odası Dergisi, S. 7 (2004): 95-102.
• Ünver, Süheyl. “Yetmiş Yıl Önce, Konya”, Belleten, S. 121 (1967): 201-220.
• Yazıcızâde Ali, Tevârîh-i Âl-i Selçuk (Oğuznâme-Selçuklu Târihi). haz. Abdullah Bakır. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Yetkin, Şerare. Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Yıldırım, Mustafa. Konya’da Kaybolan Türk İslam Eserleri. Konya: Palet Yayınları, 2015.