Endülüs’te Bir Tabip Ailesi: Benî Zühr

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 137 - 151, 25.06.2020

Cumhur Ersin Adıgüzel

Öz

Ortaçağ’da İslâm dünyasında tıp alanındaki çalışmalarla öne çıkan bölgelerden biri Endülüs’tür. Tıp alanında özellikle IV/X-VI/XII. yüzyıllarda önemli gelişmelerin kaydedildiği Endülüs’te yaklaşık sekiz yüzyıl devam eden İslâm hakimiyeti boyunca Kurtuba (Córdoba), Tuleytula (Toledo), İşbîliye (Sevilla) ve Gırnata (Granada) gibi şehirler tıp çalışmalarıyla öne çıkmış ve bu şehirlerde çok sayıda tabip yetişmiştir. Teorik tıp bilgisiyle uygulama tecrübelerini birleştiren tabiplerin tüm bu birikimlerini çocuklarına aktarmalarının sonucu olarak tabiplik çoğu zaman bir aile mesleği haline gelmiştir. Endülüs’e gelerek Kurtuba’ya yerleşen Harranlı tabip Yunus b. Ahmed ve kendisi gibi tabip olarak meşhur olan oğulları Ahmed b. Yunus ve Ömer b. Yunus bu durumun Endülüs’teki ilk meşhur örneklerinden biridir. Endülüs’te tıp alanında devam eden çalışmaların sonucu olarak teorik tıp bilgisiyle uygulama tecrübeleri aile içerisinde aktarılmış ve Endülüslü tabip aileler ortaya çıkmıştır. Bu alanda Endülüs’te meşhur olan aileler arasında özellikle İşbîliyeli Benî Zühr ailesi, birkaç kuşak boyunca hekim yetiştiren bir aile olarak öne çıkmıştır. Bu çalışma, Benî Zühr ailesinin tıp alanındaki çalışmalarıyla tanınan mensuplarının çalışmalarını ve Endülüs tıp tarihindeki yerini incelemeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Endülüs, İşbîliye, Benî Zühr, tıp, ilim

Banū Zuhr: A Physician Family in al-Andalus

Öz

In the Middle Ages, al-Andalus was one of the remarkable regions in the field of medicine in the Islamic world. Important developments flourished especially between 10th-12th (H. 4th-10th) centuries in al-Andalus. The cities became prominent in the study of medicine and many physicians were grown in those cities such as Qurtuba (Córdoba), Tulaytula (Toledo), Ishbīliya (Seville) and Girnata (Granada) for approximately eight centuries during the Islamic rule. The physicians, who synthesized the theory of the medicine and their practices, transferred their experiences and knowledge to their children; therefore, the medicine generally became a family profession. Physician Yunus b. Ahmad from Harran, who came to al-Andalus and settled in Qurtuba, and his sons Ahmad and Omar, who were famous physicians like him, were one of the early famous examples of this situation in al-Andalus. As a result of the ongoing studies in medicine in al-Andalus, the accumulation of the theory and practice was transferred within the family and certain families has emerged in the field of medicine. As a family that had educated physicians during the several generations, the family of Banū Zuhr from Ishbīliya was especially distinguished in this field among the famous families living in al-Andalus. In this context, this study aims to examine the works of the members of the Banū Zuhr family known for their medical works and their positions in the history of the Andalusian medicine.

Kaynakça

• Abdülmelik b. Zühr, Ebû Mervân, et-Teysîr fi’l-müdâvât ve’t-tedbîr, (thk. Mişel el-Hûrî), Dâru’l-Fikr, Dımaşk, 1983.
• ________________, “Tafdîlü’l-asel ale’s-sükker”, et-Tıb ve’l-etıbbâ fi’l-Endelüsi’l-İslâmiyye (thk. Muhammed el-Arabî el-Hattâbî), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1988.
• Adıgüzel, Cumhur Ersin, “Bilim ve Kültür Hayatı: Tıp-Eczacılık”, İslâm Tarihi ve Medeniyeti: IV – Endülüs (ed. Mehmet Özdemir), Siyer Yayınları, İstanbul, 2018, s. 465-476.
• Ağırakça, Ahmet, İslâm Tıp Tarihi (Başlangıçtan VII/XIII. Yüzyıla Kadar), Nobel Tıp Kitapevleri, İstanbul, 2004.
• Álvarez de Morales, Camilo, “Medicina y Alimentación: Andalusíes y Moriscos”, Al-Andalus allende el Atlántico (ed. Mercedes García-Arenal), UNESCO-Fundación El Legado Andalusí, Granada, 1997, s. 134-162.
• Alvarez Millán, Cristina, “Las traducciones latinas atribuidas a Abū l-‘Alā’ Zuhr”, Anaquel de Estudios Árabes, 5 (1994), s. 11-17.
• Arnaldez, R. “Ibn Zuhr”. Encyclopedia of Islam (Second Edition), Brill, Leiden, 1971, III, 976-979.
• Arvide Cambra, Luisa María, “Abu l-‘Ala’ Zuhr, The Quack of Al-Andalus”, International Journal of Humanities Social Sciences and Education 2/10 (2015), s. 99-102.
• Arvide Cambra, Luisa María, “El Capítulo de la Letra Wāw en el Kitāb Muŷarrabāt al-Jawāṣṣ, de Abū’l-‘Alā’ Zuhr”, Al-Andalus-Magreb 3 (1995), s. 171-179.
• Azar, Henry, The Sage of Seville: Ibn Zuhr, His Time and His Medical Legacy, The American University in Cairo Press, Kahire 2008. Burnett, Charles, “The Translating Activity in Medieval Spain”, The Legacy of Muslim Spain, (ed. Salma Khadra Jayyusi), Brill, Leiden, 1992, s. 1036-1058.
• Colin, Gabriel, “İbn Zühr”, Millî Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi, MEB Yay., İstanbul, 1967, V/II: 838-840.
• Hamarne, Sami, Târîhu türâsi’l-ulûmi’t-tıbbiyye, Câmiatü Yermuk, Ürdün, 1985.
• el-Hattâbî, Muhammed el-Arabî, et-Tıb ve’l-etıbbâ fi’l-Endelüsi’l-İslâmiyye, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut, 1988.
• İbn Abdülmelik el-Merrâküşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed, ez-Zeyl ve’t-tekmile li-kitâbeyi’l-Mevsûl ve’s-Sıla, (thk. İhsan Abbâs, Muhammed Benşerîfe, Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Tunus, 2012.
• İbn Beşküvâl, Ebü’l-Kâsım Halef b. Abdülmelik, es-Sıla, (thk. İbrahim el-Ebyârî), Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, Kahire, 1989.
• İbn Cülcül, Süleyman b. Hassân, Tabakâtü’l-etıbbâ ve’l-hukemâ, (thk. Fuâd Seyyid), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 1985.
• İbn Ebû Usaybia, Ebü’l-Abbâs Muvaffakuddîn Ahmed b. Kâsım, Uyûnü’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbbâ, (thk. Nizâr Rıza), Dâru’l-Mektebeti’l-Hayât, Beyrut, 1965.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbas Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâ’ü ebnâ’i’z-zamân mimmâ sebete bi’n-nakl evi’s-semâ ev esbetehü’l-a‘yân, (thk. İhsan Abbâs), Dâru Sadr, Beyrut, 1968-1971.
• İbnü’l-Ebbâr, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla, (thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf), Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Tunus, 2008.
• el-Kaadân, Abdunnasır-Suffû- Bâsil, Muhammed, Abdul Malek Ibn Zohor al-Andalusi, http://ishim.net./articles.htm. Erişim tarihi, 10.01.2020.
• el-Kâtib, Mustafa Beşir, “el-Ağrâz ve’l-alâmât ve’t-tedbîr fî ba‘di âfâti’s-sadr inde’t-tabîbi’l-Endelüsî Ebî Mervân Abdilmelik b. Ebi’l-Alâ b. Zühr”, Ebhâsü’n-nedveti’l-âlemiyyeti’s-sâdise litârîhi’l-ulûm inde’l-Arab. haz. Mustafa Mevâlidî, Haleb: Câmi‘atü Haleb, 2003.
• Kaya, Mahmut, “İbn Zühr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., İstanbul, 1999, XX: 469-472.
• Kutluer, İlhan, “Câlînûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, TDV Yay., İstanbul, 1993, VII, 32-34.
• Makkarî, Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed, Nefhu’t-tîb min gusni’l-Endelüsi’r-ratîb ve zikru vezîrihâ Lisânüddîn İbni’l-Hatîb, (thk. İhsan Abbâs), Dâru Sâdır, Beyrut, 1968.
• Mekkî, Mahmud Ali, “Ensayo sobre las Aportaciones Orientales en la España Musulmana”, Revista del Instituto Egipcio de Estudios Árabes 11-12 (1963-1964), s. 7-140.
• Sâid el-Endelüsî, Tabakâtü’l-ümem, (thk. ve trc. Ramazan Şeşen), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul, 2014.
• Sıbâî, Fadıl, “et-Tabîbü’l-Endelüsî Abdülmelik b. Zühr min hilâli kitâbihi’t-Teysîr”, ed-Dâre 11/2 (Eylül 1985), s. 99-116.
• Zühr b. Abdülmelik, Ebü’l-Alâ, Kitâb al-Muŷarrabât, (nşr. ve trc. Cristina Álvarez Millán), Consejo Superior Investigaciones Científicas, Madrid, 1994.