Hurrilerin Menşei ve Hurri-Subar Sorunu

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 1 - 23, 26.03.2020

Mehtap Dinçer

Öz

Hurriler, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkiye’nin kuzeydoğusundan başlayıp batı İran yaylaları, Türkiye’nin doğusu ve Ürdün Vadisi’ne kadar yayılan ve Paleolitik, Mezolitik/Epipaleolitik ve Neolitik çağlara ait buluntular veren, Eskiçağ’ın en gelişmiş kültürlerinden birisi olan Karaz Kültürü’nün yaratıcıları olarak kabul görmektedirler. Bunun yanında MÖ 3. binyıl eski Mezopotamyası üzerine araştırmalar yapan bilim insanlarının önemli bir kısmı için Hurri-Subartu toplumları arasında bir ayrım söz konusu bile değildir. Yani Subar ya da Subartu olarak bilinen topluluk da Eski Yakındoğu kültürleri arasında çok önemli roller üstlenmiş, özellikle MÖ 2. binyılın siyasi tarihinde söz sahibi olan birçok siyasi organizasyon oluşturmuş Hurrilerden başkası değildir. Hurri toplumlarının ve siyasi oluşumlarının, dönemin siyasi tarihinde derin izler bıraktıkları bugün bilinen bir gerçektir. Bunun dışında Hurrilerin dönemin kültürüne olan etkilerinin de yadsınamaz düzeyde olduğu eldeki edebi ve dinsel metinlerde kendisini göstermektedir. Ayrıca Mezopotamya ve Anadolu kültürleri arasında köprü işlevi gören Hurriler, her iki kültürü kendi bünyesinde birleştirerek bu kültürlerin daha uzun süreler hayatta kalmalarında etkili olmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Hurri, Mitanni, Subar

The Origin Of The Hurrians And The Hurrian-Subarian Problem

Öz

Hurrians are accepted as spreading the areas of starting from Georgia, Armenia, Azerbaijan and north east of Turkey till highlands of Iran, east of Turkey and Jordan Valley and giving ancient findings belonged to Paleolithic, Mezolithic/Epipaleolithic and Neolithic eras, and also known as the creators of one of the most developed cultures of prehistoric period: the Karaz Culture. Besides, there is no distinction between Hurri-Subar societies for a significant number of scientists who have been researching Mesopotamia in thethird millenium BC. Hurrians have played very important parts among Old Near East Cultures, and it is a society of forming many political organization having a say especially at the political history of 2000 BC. Besides, according to the scientists that do research on Ancient Mesopotamia in 3nd millenium BC. That is the society known as Subar or Subartu is no other society than Hurrians that founded various political organizations which had importantroles among old Near East cultures and especially dominated political history throughout 2nd millenium BC. Today it is a fact that the Hurrian societies and its political formations engraved that period’s political history. In addition to that, the undeniable effect of the Hurrians to the culture of the that period shows itself at the literary and religious texts in hand. Also, Hurrians who were acting like a bridge between Mesopotamia and Anatolia cultures, embodies both culture in itself and ensured their survival for longer period of times.

Anahtar Kelimeler

Hurrian, Mittannian, Subarian

Kaynakça

• ALPMAN, A., 1982. “Hurriler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 25, ss. 283-313. BALKAN, K., 1957. Mama Kralı Anum-Hirbi’nin Kaniš kralı Waršama’ya Gönerdiği Mektup, Ankara. BARJAMOVIC, G., 2011. A Historical Geography of Anatolia in the Old Assyrian Colony Period, The Carsten Nıebuhr Instıtute Of Ancıent Near Eastern Studıes Unıversıty Of Copenhagen 2011 Museum Tusculanum Press. BENEDICT, W. C., 1960. “Urartians and Hurrians” JAOS 80, s. 100-104. BİNGÖL, A., 2013. “Hurrilerin Siyasi Organizasyonları”, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/1, ss.115-133. BORK, F., 1906. Die Mitannisprache, Mitteilungen der Vorderasiatischen Gesellschaft 14, 1-2. Berlin. BRUNNOW, R. E., 1890. “Die Mitani-Sprache”, Zeitsehrift für Assyriologie 5, ss.209-259. BRYCE, T., 2003. Letters of the Great Kings of the Ancient Near East (The Royal Correspondence of the Late Bronze Age), London and New York. CAMPBELL, D. R. M., 2007. “Mood And Modalıty In Hurrian”, Vol I, (The University Of Chicago, Yayınlanmamış Doktora Tezi), Chicago, Illinois. ÇAĞATAY, N., 1957. İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara. EDER, C., 2009. “Asur Zaman Aralığı ve Önasya’nın Kesin Kronolojisi”, Çev: Atila Türker, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXIV, S. I, ss. 195-239. EROL H., 2012. “Bir Kültepe Metnine Göre Eski Asur Devrinde Subartu Bölgesi”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 52:2, ss. 1-10. FREEDMAN, D. N., Allen C. Myers, Eerdmans, 2000. Dictionary of the Bible, William. B. Eertmans Publishing Company, Michigan. GELB, I. J., 1973. Hurrians and Subarians, The Oriental Institute of The University Of Chicago Press., Studies in Ancient Oriental Civilization, Michigan. GÖKÇEK, L. G., 2017. “Kültepe Tabletlerinde Maraş Bölgesi”, Antikçağ ’da Kahraman Maraş Sempozyumu, Maraş, ss.309-318. GÜNBATTI, C., 2012. Kültepe – Kaniş Anadolu’da İlk Yazı, İlk Belgeler, Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kayseri. HOMAN, Z. S. Homan, 2015. “Mıtannı Palaeography: A Brıef Look At The Tušratta Letters”, Journal of the Canadian Centre for Epigraphic Documents. IŞIKLI, M., 2015. “The Development of The Kura Araxes Culture In Eastern Anatolia: Problems, Determinations and Suggestions”, Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler I, Cambridge Scholar Publishing, Ed. Mehmet Işıklı ve Birol Can, ss. 241-249. IŞIKLI, M., 2016. “Karaz Kültürü’nün Ortaya Çıkış Hikâyesi”, Academia, ss. 48-53. IVANOVA, M., 2007. “The Chronology of the Maikop Culture in the Northern Caucasus Changing Perspectives”, AJNES II, ss. 7-39. JENSEN, P., 1890 Vorstudien zur Entzitlerung Des Mitanni, Zeitsehrift für Assyriologie 5, ss. 166-208. JENSEN, P., 1891. “Vorstudien zur Entzitlerung des Mitanni” II, Zeitsehrift für Assyriologie 6, ss. 34-72. JENSEN, P., 1899. “ Zur Erklarung des Mitanni”, Zeitsehrift für Assyriologie 14, ss. 173-181. KARADUMAN, A. F., 1994. 1956’da Bulunan Çeşitli Kültepe vesikalarından Anadolu’nun Tarihi, İçtimai ve İktisadi Meseleleri Hakkında Çıkan Neticeler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara. KILIÇ, Y., 2009. “Eski Ön Asya Toplumları Arasında Yazı ve Dil Etkileşimi”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.4, , ss.122-150. KINAL, F., 1973. “Çivi Yazısının Doğuşu ve Gelişmesi”, Ankara Üniversitesi Dil Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. VII, S. 12-13, Ankara, ss. 1-17. KOÇ, İ., (Ed.), 2003. Hititler, ODTÜ Bilim ve Toplum Kitapları Dizisi, Ankara. KUIPER, K., 2011. Mesopotamia: The World’s Earliest Civilization, Britannica Educational Publishing. MEIER, D. Y. - AKSOY, B., 2015. “Doğu Karadeniz’de erken Trans-Kafkasya Kültürü: Ard Bölge Üzerinden Bir Değerlendirme”, Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler I, Cambridge Scholar Publishing, Ed. Mehmet Işıklı ve Birol Can , ss. 258-265. MEMİŞ, E.-BÜLBÜL, C., 2014. Eskiçağda Göçler, Ekin Kitabevi Yayını,Bursa. - 2017. Eskiçağ Türkiye Tarihi, Ekin Kitabevi Yayını, Bursa MESSERSCHMIDT, L., 1899. Mitanni-Studien, Mitteilungen der Vorderasia tischen Gesellschaft 4/4, Berlin. NOVÁK, M., 2007. “Mittani Empire And The Question Of Absolute Chronology: Some Archaeologıcal Considerations”, Originalveröffentlichung in: M. Bietak - E. Czerny (Hg.), The Synchronisation of Civilisations in the Eastern Mediterranean in the Second Millennium B.C. III. Proceedings of the SCIEM 2000 – 2 nd Euro Conference, Wien 2007, ss. 389-401. PEHLİVAN, S., 2013. “Erzurum’un ilkçağ Tarihi Araştırmalarına Bir Bakış”, History Studies Volume 5, Issue 2, A Tribute to Prof. Dr. Halil İnalcık, ss. 387-395. PETRIE, W. M. F - SAYCE, A. H. – GRIFFITH, F. LI – SUPURREL F. J. C., 1974. Tell El Amarna, Methuen & Co.. ROTHMAN, M. S., 2015. “The Changing Organisation of Kura Araxes Culture”, Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler I, Cambridge Scholar Publishing, Ed. Mehmet Işıklı ve Birol Can, ss.121-131. SAGONA, A., 2010 “Sos Höyük: An Ancient Settlement Near Erzurum”, Geleceğe Armağan: Arkeolojik, Kültürel ve Estetik Yansımaları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Ed. Mehmet Işıklı, Erhat Mutlugün, Mine Artu, Erzurum, ss.42-49. SAYCE, A. H., 1900. “The Language of Mitanni” Zeitsehrift für Assyriologie 5, ss. 260-274. SAYCE, A. H.,1890. “The Language of Mitanni” Proceedings of the Society of Biblical Archaeology 22, ss. 171-225. SPEISER, E. A., 1941. Introduction to Hurrian, New Haven: Dows Nies, Published by the American Schools of Oriental Research. STEINKELLER, P., 1998. “The Historical Background of Urkesh and the Hurrian Beginnings in Northern Mesopotamia”, Urkesh and Hurrians Studies in Honor of Lord Cotsen, Urkesh/Mozan Studies 3, eds. Georgio Bucellati and Marilyn Kelly Bucellati, BiMes 26 Malibu, Undena Publications, ss. 75-98. SUNY, R. G. – KENNEDY, M. D., 2001. (ed.) Intellectuals and the Articulation of the Nation, The University of Michigan Press. SÜEL, A., 2012. “Ortaköy-Şapinuwa Arşivinde Yer Alan Hurrice Tabletlerin Belgelenmesi”, Çorum Kazı ve Araştırma Sonuçları, C. 2, Çorum, ss. 219-236. ÜNAL, A., 2002. Hititler Devrinde Anadolu 1, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul. ÜNSAL, V., 2008. “MÖ. III. Binde Kuzeydoğu Anadolu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi1/3, ss. 209-224. YILDIRIM, E., 2012. “MÖ. II. Binyılda Paylaşılamayan Topraklar, Kuzey Suriye”, JASSS, Vol. 5, S.8, s.1385-1406. WILHELM, G., 1989. The Hurrians, Çev: Jennifer Barnes, Aris &Phillips, England. WILKINSON, T. C., 2005. “Alternatif Ekonomiler: Yapısal – Sistematik Bakış Açısıyla Erken Trankafkasya Fenomeni”, Uluslararası Doğu Anadolu Güney Kafkasya Kültürleri Sempozyumu Bildiriler I, Cambridge Scholar Publishing, Ed. Mehmet Işıklı ve Birol Can, s.112-120.