ESKİ YAKIN DOĞU’DA ADALET ANLAYIŞI VE KANUN KOYUCULAR

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 37, 20.03.2021

Ekrem Memiş

Öz

Tarihin erken dönemlerinden itibaren, insan topluluklarının en çok ihtiyaç hissettikleri kurumların başında adalet kurumu gelmektedir. Henüz devlet aşamasına ulaşamamış olan toplumlarda adalet dağıtımı, o toplumun önder kişilerinden oluşan kurullar aracılığı ile yerine getirilmiştir. Anlaşıldığı kadarıyla, henüz yazının icat edilmediği erken dönemlerde adalet dağıtımı genellikle yazılı olmayan gelenek hukuku kurallarına dayalı olarak gerçekleştirilirken, yazının keşfinden yaklaşık 8 asır sonra, yazılı olmayan gelenek hukuku yazılı hale getirilmiştir. Bu kanunlar, kil tabletler ya da steller üzerine yazdırılmıştır. Eski Yakın Doğu’da kanun koyucuların önemli bir kısmının krallar olduğu görülmektedir. Krallar, yazdırmış oldukları vesikalarda, yönetme yetkisini de kanun çıkarma ve uygulama yetkisini de tanrılardan aldıklarını, sık sık dile getirmişlerdir. Örneğin Eski Yakın Doğu’nun önemli medeniyet merkezlerinden biri olan Mezopotamya’daki kanun koyucuların ya da hukuk belgelerini kaleme aldıranların büyük çoğunluğu, yönetme yetkisini de ellerinde bulunduran krallardır. Lagaş kralı Urukagina, III. Ur Sülalesi’nin kurucusu Ur-Nammu, İsin kralı Lipit-İştar, Eski Babil Devleti’nin ünlü kralı Hammurabi, bu krallar arasında ilk aklımıza gelenlerdir.
Mezopotamya toplumları arasında başlayan hak ve adalet arama isteği, ilerleyen zaman dilimi içerisinde Eski Yakın Doğu’nun diğer merkezlerinde de kendisini göstermeye başlamıştır. Eski Ahit’te Yahudi toplumunun adalet anlayışı bütün ayrıntıları ile gözler önüne serilirken, MÖ 2. Binyıl Anadolu’sunun başat gücü olarak kabul edilen Hititler’de de ileri bir adalet anlayışının mevcut olduğu, kanun maddelerinden anlaşılmaktadır.
Biz bu çalışmamızda, Eski Yakın Doğu’da hak ve adalet anlayışının nasıl ortaya çıktığını, yazılı olmayan kuralların niçin yazılı hale getirildiğini ve bunların ne dereceye kadar uygulandığını, yazılı kaynaklara dayanarak, gözler önüne sermeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Adalet anlayışı, kanunlar, kanun koyucular, Mezopotamya, Anadolu

Justice Comprehension and Legislators in the Ancient Near East

Öz

The institution of justice is one of the institutions that human communities need most from the early years of history. In societies that have not yet reached the state stage, the distribution of justice has been carried out through boards consisting of the leading people of that society. As it turns out, the distribution of justice was carried out on the basis of non-written customs rules in the early periods when the writing was not invented yet, while the unwritten legal rules were written about 8 centuries after the discovery of the writing. These laws are written on clay tablet sor steles. It is seen that a significant part of the Legislators in the Ancient Near East are kings. Kings often stated that they obtained the authority to govern and make laws and enforce these laws from the gods in the documents they have printed. For example in Mesopotamia which is one of the important civilization centers of Ancient Near East, the vast majority of legislators or the writers of the legal documents are the kings who also have authority to govern. Urukagina, the king of Lagash; Ur-Nammu, the founder of the Third Ur Dynasty; Lipit-Ishtar, the king of Isin; Hammurabi, the famous king of the Old Babylonian are the firsts to come to our minds.
The desire to seek rights and justice, which began among Mesopotamian societies, began to Show itself in other centers of the Ancient Near East over time. While the understanding of justice of the Jewish community in the Old Testament is revealed in all its details, it is understood by the articles of law that there is an advanced understanding of justice in the Hittites, who were accepted as the dominant power of Anatolia in the Second Millenium BC.
In this study, we will try to reveal how the understanding of rights and justice emerged in the Ancient Near East, why the unwritten rules were written and to what extend they applied them, based on written sources.

Anahtar Kelimeler

Justice Comprehension, laws, legislators, Mesopotamia, Anatolia

Kaynakça

• AĞAOĞULLARI, M. A. - D. TÜRK - A. YALÇINKAYA - Z. YILMAZ - F. ZABCI., 2018. Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler, İletişim Yayınları, 8. Baskı, İstanbul.
• AKTÜRE, S., 2004. Anadolu’da Bronz Çağı Kentleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• AKURGAL, E., 2000. Anadolu Kültür Tarihi, Tübitak Yayınları, 2. Baskı, Ankara.
• ALP, S., 2001. Hitit Çağında Anadolu, Tübitak Yayınları, Ankara.
• BORDREUIL, P. - F. BRIQUEL - M. CHATONNET - C. MICHEL., 2015. Tarihin Başlangıçları, Çev.: Levent Başaran, Alfa Tarih Yayınları.
• BRANDAU, B. - H. SCHICKERT., 2003. Hititler (Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu), Çev.: Nazife Mertoğlu, Arkadaş Kitabevi Yayını, Ankara.
• CHILDE, G., 1983. Kendini Yaratan İnsan, Çev.: F. Karabey Ufluoğlu, Varlık Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.
• DARGA, A. M., 1984. Eski Anadolu’da Kadın, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, 2. Baskı, İstanbul.
• DİNÇOL, B., 2003. Eski Önasya Toplumlarında Suç Kavramı ve Ceza, Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Yayınları, İstanbul.
• DOĞAN, E., 2012. Hitit Hukuku Belleklerdeki “Kayıp”, Fam Yayınları, 3. Baskı, İstanbul.
• GOETZE, A., 1957. Kulturgeschichte Kleinasiens, München.
• GÖKÇEK, L. G., 2020. “Kent Devletlerinin Ortaya Çıkışı ve Erken Sülaleler Dönemi”, Eski Mezopotamya’nın Siyasi Tarihi, Değişim Yayınları, s.9-32, İstanbul.
• GÖKÇEK, L. G. - O. ABACI., 2019. Anadolu’nun Eskiçağ Tarihi, Değişim Yayınları, İstanbul.
• GURNEY, O. R., 1952. The Hittites, Penguin Books, London.
• GÜNALTAY, M. Ş., 1987. Yakın Şark II (Anadolu), Türk Tarih Kurumu Yayını, 2. Baskı, Ankara.
• HODDER, I., 1999. “Çatalhöyük Sırrını Veriyor mu?”, Atlas Dergisi, Sayı 73.
• IMPARATI, F., 1992. Hitit Yasaları, Çeviren: Erendiz Özbayoğlu, İtalyan Kültür Heyeti Arkeoloji Araştırmaları Bölümü Yayını, Ankara.
• KILIÇ, Y., 2014. Eskiçağ Aile Hukuku, Çizgi Kitabevi Yayını, Konya.
• KINAL, F., 1983a. Eski Mezopotamya Tarihi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayını, Ankara.
• KINAL, F., 1983b. “Hititlerde Ceza Hukuku”, A.Ü.D.T.C.F. Atatürk’ün 100. Doğum Yılına Armağan Dergisi, s.431-439, Ankara.
• KINAL, F., 1987. Eski Anadolu Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayını, 2. Baskı, Ankara.
• KÖROĞLU, K., 2006. Eski Mezopotamya Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• KRAMER, S. N., 1959. History begins at Sumer, New York.
• KRAMER, S. N., 2002. Sümerler, Çev.: Özcan Buze, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• MEMİŞ, E., 2006. İsrail Nereye Koşuyor? (En Eski Çağlardan Günümüze İsrail-Filistin Mücadelesi), Ekin Kitabevi Yayını, Bursa.
• MEMİŞ, E., 2012. Troya ve Troyalılar (Troyalılar Türk müdür?), Altınpost Yayınları,2. Baskı, Ankara.
• MEMİŞ, E., 2016. Tarihi Coğrafyaya Giriş, Ekin Kitabevi Yayını, 3. Baskı, Bursa.
• MEMİŞ, E., 2018. Tarih Metodolojisi, Ekin Kitabevi Yayını, 7. Baskı, Bursa.
• MEMİŞ, E., 2019a. “Eski Mezopotamya’da Yönetme Yetkisinin Tanrısallığı Meselesi”, Mezopotamya’nın Eski Çağlarında İnanç Olgusu ve Yönetim Anlayışı, s.115-138, Değişim Yayınları, İstanbul.
• MEMİŞ, E., 2019b. Eskiçağ Medeniyetleri Tarihi, Ekin Kitabevi Yayını, 5. Baskı, Bursa.
• MEMİŞ, E., 2020a. Eskiçağ Türkiye Tarihi, Ekin Kitabevi Yayını, 15. Baskı, Bursa.
• MEMİŞ, E., 2020b. Eskiçağda Mezopotamya, Ekin Kitabevi Yayını, 5. Baskı, Bursa.
• MEMİŞ, E. - C. BÜLBÜL., 2012. Amurrular (Araplar’ın En Eski Ataları), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayını, Elâzığ.
• MEMİŞ, E. - C. BÜLBÜL.,2019. Eskiçağda Göçler, Ekin Kitabevi Yayını, 2. Baskı, Bursa.
• NISSEN, H. J., 2004. Ana Hatlarıyla Mezopotamya, Çev.: Z. Zühre İlkgelen, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• OATES, J., 2004. Babil, Çev.: Fatma Çizmeli, Arkadaş Kitabevi Yayını, Ankara.
• PEKŞEN, O., 2020. “Eski Mezopotamya’da Gutiler ve III. Ur Hanedanlığı Dönemleri”, Eski Mezopotamya’nın Siyasi Tarihi, s. 51-73, Değişim Yayınları, İstanbul.
• SEVİN, V.,1991. Anadolu Arkeolojisinin ABC’si, Simavi Yayınları, İstanbul.
• SCHMÖKEL, H., 1956. Das Land Sumer, Stuttgart.
• SRURTEVANT, E. H. - G. BECHTEL, 1935. A Hittite Chrestomathy, Linguistic Society of America, University of Pennsylvania. ÜLKEKUL, C., 1999. 8200 Yıllık Bir Harita: Çatalhöyük Şehir Planı, Dönence Basım ve Yayın Hizmetleri, İstanbul. ÜNAL, A., 1974. Hattuşili III, Heidelberg.