Man – Lion Relationship in Ancient Times and a Zooiconographic Analysis

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 359 - 387, 21.09.2021

Özden Ürkmez

https://doi.org/10.33469/oannes.938331

Öz

The first traces of the relationship between man and lion appeared about 40000 years ago in the Paleolithic period of Europe. This relationship entered a cultural process for the first time in the Early Mesopotamian period. In this culture, Gilgamesh appears as the figure representing human beings. While Gilgamesh mostly was a figure who defeated lions, he was sometimes seen as a hero who tamed and controlled him. In the later Assyrian Age, the lion emerged as a propaganda tool, especially by hunting. The king himself kills the lion in the scenes that decorate the palace walls. This iconography was also continued by the Late Hittite principalities. Heracles replaced Gilgamesh in both Anatolia and Greece in the Archaic period. As Heracles kills the lion, he actually represents all the Greek heroes. Achilles, on the other hand, confronts Hector by identifying himself with the lion. This iconography was emphasized in the art of vase painting in Greece and in tomb reliefs in Anatolia. Lycia and Lydia in Anatolia are particularly striking in this regard. As an element of heroism, the history of identification with the lion was also continued by the personalities Alexandros and Commodus. They appear in the capacity of being as mighty as the lion itself, rather than killing the lion itself. The concept of power constitutes the basis of the lion-man struggle, understood to have continued until the late antiquity. The lion has been the most important animal that satisfied the egocentric feelings of the ancient man, often killed, and sometimes substituted. As a result of this 40000-year-old relationship and war, the human population is about 9 billion today, while the lion population is only 25000.

Anahtar Kelimeler

Hero, Lion, Mesopotamia Cultures, Classical Cultures, Zooiconography

Eskiçağ’daki Adam – Aslan İlişkisinin Zooikonografik Analizi

Öz

İnsan ve aslanın ilişkisine dair ilk izler Avrupa'nın Paleolitik Dönemi’nde yaklaşık 40.000 yıl önce karşımıza çıkar. Bu ilişkinin kültürel bir sürece girmesi ise ilk kez Erken Mezopotamya Dönemi’nde olmuştur. Bu kültürde insanı temsil eden figür olarak karşımıza Gılgamış çıkmaktadır. Gılgamış çoğu kes aslanı alt eden bir figürken bazen de onu evcilleştiren ve kontrol eden bir kahraman olarak görülür. Daha sonraki Asur Çağı’nda aslan özellikle avlanmasıyla bir propaganda aracı olarak ortaya çıkar. Saray duvarlarını süsleyen sahnelerde aslanı bizzat kral öldürmektedir. Bu ikonografi Neo Hitit beyliklerince de sürdürülmüştür. Arkaik Dönem’de gerek Anadolu'da gerekse Yunanistan'da Gılgamış'ın yerini Herakles almıştır. Herakles aslanı öldürürken aslında tüm Hellen kahramanlarını temsil eder. Akhilleus ise kendini aslanla bir tutarak Hektor'un karşısına çıkmaktadır. Bu ikonografi, Yunanistan'da vazo resim sanatında, Anadolu'da ise mezar kabartmalarında vurgulu bir biçimde görülür. Anadolu'da Lykia ve Lydia özellikle bu konuda dikkat çekicidir. Bir kahramanlık unsuru olarak, aslanla özdeşleşme tarihi kişilikler İskender ve Commodus tarafından da sürdürülmüştür. Onlar aslanı öldürmeden ziyade bizzat aslan kadar kudretli olma sıfatıyla karşımıza çıkarlar. Geç Antik Dönem’e kadar sürdüğü anlaşılan aslan- adam mücadelesinin temelini ise güç kavramı oluşturur. Aslan çoğu zaman öldürülerek bazen de yerine geçilerek Eskiçağ adamının egosantrik duygularını tatmin eden en önemli hayvan olmuştur. 40.000 yıllık bu ilişkinin ve savaşın sonucunda insan nüfusu bugün yaklaşık 9 milyarken, aslan nüfusu ancak 25.000 kadardır.

Anahtar Kelimeler

Kahraman, Aslan, Mezopotamya Kültürleri, Klasik Kültürler, Zooikonografi

Kaynakça

• AKER, J., 2007. “Workmanship as Ideological Tool in the Monumental Hunt Reliefs of Assurbanipal”, Ancient Near Eastern Art in Context, Ed.: J. Cheng- M.H. Feldman, Brill.
• AKURGAL, E. 1998. Anadolu Uygarlıkları, Net, İstanbul.
• ASLAN, C. ‒ PEKŞEN, O., 2020. “Yeni Asur Devletinde Asur Devleti’nin Batı Seferlerinin İktisadi Kazanımları ve Bu Kazanımların Korunmasına Yönelik Faaliyetler”, Near East Historical Review, 11/1, ss. 1-15.
• BAKER, A., 2003. "Gladyatör", Roma'nın Savaşçı Kölelerinin Gizli Tarihi, Çev.: Serkan Göktaş, Phoenix, Ankara.
• BOARDMAN, J., 2001. Yunan Heykeli Arkaik Dönem, Çev.: Yaşar Ersoy, Homer, İstanbul.
• BOARDMAN, J., 2002. Kırmızı Figürlü Atina Vazoları, Çev.: G. Ergin, Homer, İstanbul.
• BOL, P. C., 1989. Argivische Schide, Olympische Forschungen XVII.
• CARPENTER, T. H., 2002. Antik Yunan’da Sanat ve Mitoloji, Çev.: B. M. Ünlüoğlu, Homer, İstanbul.
• ÇELİK, A ‒ ATALAY, S ‒ BÜYÜKYÖRÜK, F., 2018.“Hisarçandır’dan Ele Geçen Marcus Aurileus Kamoas ve Ailesine Ait Lahit Mezar”, Phaselis IV, ss. 181-198.
• DUMANKAYA, O. 2019. “Kayıp Kent Germanicia: Lokalizasyon Problemleri Üzerine Yeni Gözlemler”, TED 66, ss.409-434.
• DUMANKAYA, O. 2018. “Room and Corridor Mozaics from the Ancient City of Germanicia and its Iconographic Assessment”, JMR 11, ss.9-25.
• ERSOY, A., 2017. Mozaikleri İle Yeniden Doğan Kent Germanicia, Lambert, Balti.
• FRANKFORT, H., 1970. The Art of Architecture of the Ancient Orient, Penguin Books, Baltimore.
• GÖKÇEK, L. G., 2015. Asurlular, Bilgin Kültür Sanat, Ankara.
• HANFMANN, M.A ‒ RAMAGE, N.H., 1978. Sculpture from Sardis: The Finds tought 1975, Harvard.
• JACKSON, D. P., 2005. Gılgamış Destanı, Çev.: A. Antmen, Arkadaş, Ankara.
• KRAMER, S. N., 1972. The Sumerians, Their History, Culture and Character, Chicago University.
• KOCH, G., 2001. Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri, Çev.: Z.Z. İlkgelen, Arkeoloji ve Sanat, İstanbul.
• McCALL, H., 2017. Mezopotamya Mitleri, Çev.: B. Baykara, Phoenix, Ankara.
• MARKSTEINER, T., 2002. Trysa, Eine zenttralykisch Niederlassung im Wandel der Zeit. Wiener Forschungen zur Archäologie 5, Phobios Verlag, Wien.
• MOORTGAT, A.,1969. The Art of Ancient Mesopotamia: The Classical Art of the Near East, Phaidon, Michigan.
• NOLLE, M., 1992. Denkmaler vom Satrapensitz Daskyleion, Verlag, Berlin.
• ORTHMANN, W., 1971. Untersuchungen zur Späthethitischen Kunst, Rudolf Habelt, Bonn.
• ÖZGAN, R., 2013. Roma Portre Sanatı II, Ege Yayınları, İstanbul.
• ÖZÜDOĞRU, Ş., 2013. “Arkaik Dönem’den Bir Likya Dynast Mezarı Üzerindeki ‘Aslan Öldürme’ Sahnesi: Anlamı ve Kökeni Üzerine Değerlendirmeler”, Anadolu/Anatolia 39, ss. 69-86.
• PEKŞEN, O., 2017. “Asur Devlet Emperyalizminin Meşrulaştırılması Açısından Tanrı Aššur’a İsyan Olgusu”, Prof. Dr. Recep Yıldırım'a Armağan, Ed.: Pınar Pınarcık - Bilcan Gökce - Mehmet Salih Erkek - Sena Coşğun Kandal, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara, ss. 355-370.
• PRYCE, F. N., 1928. Catalogue of the Sculpture in the Department of Greek and Roman Antiquities of the British Museum I, London.
• ROAF, M., 1996. Mezopotamya ve Eski Yakındoğu, Uygarlıklar Ansiklopedisi, Cilt. IX, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ROBERT, L., 1971. Les Gladiateurs, dans I'Orient Grec, Amsterdam, 1971.
• SEVİN, V., 2010. Assur Resim Sanatı, T.T.K., Ankara
• SMITH., R. R. R., 2013. Hellenistik Heykel, Çev: A.Y. Yıldırım, Homer, İstanbul.
• TEKİN, O., 2008. Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş, İletişim Yayınları, İstanbul.
• ÜRKMEZ, Ö., 2012. M.Ö. I. Binyılda Nekrolojik Eserler Işığında Batı Anadolu’da Ölüm İkonografisi, Ege Üniversitesi, Doktora Tezi, İzmir.
• YILDIRIM, E., 2018. Eskiçağ Mezopotamya’sında Liderler Krallar Kahramanlar, Arkeoloji ve Sanat, İstanbul.