An Archaelogically Lesser Known Area in Eastern Anatolia Region: Tunceli

Yıl 2017, Cilt: 7 Sayı: 2, 343 - 364, 07.07.2017

Umut Parlıtı , Kenan Öncel Nilüfer Parlıtı

Öz

                                                                                          Abstract

İn the partial works that were performed in Tunceli,
the first foot traces that belonged to humankind were extended to Paleolithic
Period. The cultural process that began with humans settled for a permanent
life style from hunter and gatherer life style was determined to extend to
Neolithic Period or just after that, Chalcolithic Period on this rough
geography. Burial mounds must be analyzed and archeological excavations must be
carried out in this mysterious district which is the least searched and the
most wondered location of our country. With an increase of archeological
excavations in Tunceli that is located on the migration roads due to its
geographical location, new information can be obtained about how cultural
tradition developed in East Anatolia. Archeological settlements in Tunceli City
that hides mystery of our cultural tradition still cover many important
mysteries that might change the history of humanity. Pottery, architecture,
ovens, metal objects and many other objects of these settlements are indeed
unspoken historical witnesses for us. In the view of these findings, we will be
able to make evaluations about spread of our culture, inter-regional
communications and developments. We consider the historical locations in
Tunceli district as analysis subject in this study.

In our study, two basic rules for reaching the correct
results have been taken into account. The first one among them is the
literature and the second one is the latest data according to the official
records as of 2017. The literature studies, in fact, have revealed that,
considerably little number of studies has been carried out for the Tunceli
province. The fact that there has been no excavation carried out in the
interior parts other than the small sized drilling excavations made on a small
area because of the dam construction in the southern part of the region is the
result of this situation. The reports in these studies do not represent the
whole of the cultural values of the Tunceli region; because, Tunceli's inner
geography is the home to many caves that will enlighten the Paleolithic Period
and numerous mounds that will enlighten the Historic and Prehistoric Periods.
Currently, the data obtained from the researches on the surface show that this
area reaches to as far as the Prehistoric Ages. Together with the future
excavations, traces from the lives of people, who had their own cultural
texture in those eras, will be reached. Probably, the traces of the
civilizations that have different architectural structures, furnaces, ceramics,
ornaments, and different languages and religions will be reached. With the
completion of the geographical circle that has missing parts in Anatolian
Archeology, many missing information will be added to the literature of
archaeology. Also, the information that will change the direction of the
archaeology currently known and the course of the history can be reached.
Recently, there has been an increasing desire in the scientific world to
investigate this area. This desire is also present in the archaeologists of the
official institutions. The second method for our study to reach the correct
results is based on scientific, quantitative and visual sources obtained as the
result of the efforts of these archaeologists. The data obtained from the
studies regarding the digitization of the cultural assets carried out around
the province by the authors of the article were evaluated and written. The
geographical coordinates of the centers that were visited during the field
studies were taken and marked on the map. Archaeological materials obtained
from the surfaces of these centers have been taken under evaluation by scanning
the sources in the literature. The statistical inventory of the data obtained
after tough and troubling days was made and the scripts of this article were
formed.

Anahtar Kelimeler

East Anatolia Region, Tunceli, Archeology, Archaeological Site, Cultural Assets

Doğu Anadolu Bölgesi’nde Arkeolojik Açıdan Az Bilinen Bir Yöre: Tunceli

Öz

avcılık-toplayıcılıktan
yerleşik yaşama geçişle başlayan kültürel sürecin bu zorlu coğrafyada Neolitik
Döneme veya hemen sonrasında Kalkolitik Döneme kadar uzandığı belirlenmiştir.
Ülkemizin en çok merak edilen ancak en az araştırılan bu gizemli yöresinde,
höyüklerin araştırılması ve kazılarının yapılması gerekmektedir. Coğrafi konumu nedeniyle göç yolları üzerinde yer alan
Tunceli'nin arkeolojik çalışmalarının artması ile kültürel geleneğin Doğu
Anadolu’da nasıl geliştiği konusunda yeni bilgiler elde edilecektir. Kültürel geleneğimizin
gizemini içinde saklayan Tunceli yöresindeki arkeolojik yerleşimler hala
insanlık tarihini değiştirecek bir çok gizemi içerisinde barındırmaktadır. Bu
yerleşimlerin çanak çömleği, mimarisi, ocakları, metal eserleri ve adını
sayamadığımız bir çok eseri aslında dili olmayan tarihi şahitlerimizdir. Bu
buluntular ışığında kültürümüzün yayılımı, bölgeler arası ilişkileri ve
gelişimi konusunda değerlendirmeler yapabileceğiz. Biz bu çalışma da geçmiş
yıllarda yapılan arkeolojik çalışmalarda elde edilen sonuçları ve son
zamanlarda yörede yürütülen arkeolojik araştırmalarla elde edilen sonuçları bir
arada değerledirmeye çalışacağız. Böylece uzun zamandır sessizliğe bürünen
yörenin arkeolojisi derleme halinde tekrar kaleme alınmış olacak ve ileriye
yönelik çalışma stratejileri sunması açısından önemli bir çalışma olacaktır.

Çalışmamızda
doğru sonuçlara ulaşmak için iki temel kurala dikkat edilmiştir. Bunlardan ilki
literatür çalışmaları ikincisi ise 2017 yılı itibariyle resmi kayıtlardaki son
verilerdir. Yapılan literatür çalışmaları aslında Tunceli ili için ne kadar az
çalışma yapıldığını gözler önüne sermiştir. Yörenin güney sınırında, sınırlı
bir alanda baraj çalışmaları nedeniyle yapılan küçük çaplı sondaj çalışmaları
dışında iç kesimlerde herhangi bir kazı çalışmasının yapılmamış olması bu
durumun sonucudur. Bu çalışmalardaki raporlar Tunceli yöresinin kültürel
değerlerinin tamamını temsil etmemektedir. Çünkü Tunceli’nin iç coğrafyası,
Paleolitik dönemleri aydınlatacak çok sayıda mağaraya ve Historik, Prehistorik
Çağları aydınlatacak çok sayıda höyüğe ev sahipliği yapmaktadır. Şuan için
yüzey araştırmalarından elde edilen veriler elbette bu yörenin prehistorik
çağlara kadar uzandığını göstermektedir. Yapılacak kazılarla birlikte bu çağlar
içerisinde kendine özgü kültürel dokuları olan insanların yaşamlarından izlere
ulaşılacaktır. Belki farklı mimari yapılar, ocaklar, seramikler, süs eşyalar
yapan, farklı dili, dini olan uygarlıkların kalıntılarına ulaşılacak. Anadolu
Arkeolojisi’nde eksik kalan coğrafi halkanın tamamlanması ile bir çok eksik
bilgi arkeoloji literatürüne eklenecektir. Şuan için bilinen arkeoloji ve tarih
akışının yönünü değiştirecek bilgilere de ulaşılabilir. Son zamanlarda bilim
dünyasında bu yörenin araştırılması için artan bir istek bulunmaktadır. Bu
istek resmi kurumlarda çalışan arkeologlarda da bulunmaktadır. Çalışmamızın
doğru sonuca ulaşmasında uygulanan ikinci yöntem bu arkeologların emeklerinden
elde edilen bilimsel, sayısal ve görsel kaynaklara dayanmaktadır. Makalenin
yazarlarının il genelinde gerçekleştirdikleri kültürel varlıkların
sayısallaştırma çalışmalarından elde edilen veriler değerlendirilerek kaleme
alınmıştır. Arazi çalışmalarında ziyaret edilen merkezlerin coğrafi
koordinatları alınarak haritaya işlenmiştir. Bu merkezlerin yüzeyinden elde
edilen arkeolojik malzemeler literatür kaynakları taranmak süretiyle
değerlendirmeye alınmıştır. Zorlu ve zahmetli geçen günlerden sonra elde edilen
verilerin istatistiksel dökümü yapılmış ve bu makalenin yazıları ortaya
çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Bölgesi, Tunceli, Arkeoloji, Arkeolojik Sit, Kültür Varlıkları

Kaynakça

• Esin, U. (1974b). İstanbul Üniversitesi Prehistorya Kürsüsü Tepecik Kazıları (Elazığ), Türk Arkeoloji Dergisi, Sayı. XX, Cilt II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1974, 39-62.
• Fidan, E. (2013). Anadolu Yerleşim Planı Üzerine Yeni Bir Değerlendirme, Arkeoloji Dergisi, XVIII, 113-125. Frangipane, M. (2003). Doğu Anadolu Son Kalkolitik Çağ. Arkeoatlas, Sayı 2, 12-26.
• Hauptmann, H. (1982). Norşuntepe Kazıları 1974, Keban Projesi 1974- 1975 Çalışmaları, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Seri 1, No. 7, Ankara, 15-70.
• Huntington, E. (1902). The Valley of the Upper Euphrates River and Its People, Bulletin of the American Geographical Society, Vol. 34, No. 4, 301-310.
• Işıklı, M. (2011). Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü, Çok Bileşenli Gelişkin Bir Kültürün Analizi, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Karaosmanoğlu, M. ve Yılmaz, M.A. (2013). Altıntepe Kalesinden Günümüze Yansımalar, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt. 6, Sayı. 25, 275-282.