Çevresel Duyarlılık Üzerine Bir Ölçek Geliştirme Çalışması

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 2, 418 - 435, 17.07.2020

Murat Yeşil , Yahya Turan

Öz

Bu araştırmanın amacı çevreye yönelik tutumları ölçmeye yönelik, geçerlik ve güvenirliği sağlanmış yeni bir ölçek geliştirmektir. Ölçek geliştirme sürecinde çevreye yönelik tutumlar üzerinde etkili olacağı düşünülen değişkenler kontrol edilmiştir. 2020 yılı Nisan ayında Google form olarak tasarlanan anket ile veriler toplanmıştır. Araştırmaya toplam 170 denek katılmıştır. Verilerin analizinde SPSS ve AMOS programlarından yararlanılmıştır. Açımlayıcı faktör analizi sonucu beş faktörlü bir yapı elde edilmiştir. KMO ,845 olarak hesaplanmıştır. Ölçek faktörlerinin varyansın %67,293’ünü açıkladığı tespit edilmiştir. Ölçekte beş faktör altında yer alan 20 madde için hesaplanan Cronbach's Alpha değeri ise ,845’dir. AMOS programıyla yürütülen doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarına göre ölçeğin uygunluk değerlerinin kabul edilebilir aralıklarda olduğu tespit edilmiştir. X2= 286,535; Df= 160; X2/df= 1,791; GFI= ,869; AGFI= ,828; NFI= ,853; RFI= ,826; IFI= ,930; TLI= ,915; CFI= ,928; SRMR= ,057; RMSEA= ,068 olarak hesaplanmıştır. Faktör maddeleri arasındaki standart regresyon ağırlıklarının da kabul edilebilir değerler içerisinde olduğu bulgulanmıştır. Elde edilen veriler doğrultusunda ölçeğin iki üst faktör oluşturduğu anlaşılmıştır. Buna göre 1. Faktör çevreye yönelik duyarlılığı, diğer dört faktör de tek bir üst faktörde birleşerek çevrenin korunmasına yönelik davranışları (2. Üst Faktör) ölçtüğü görülmüştür.
Yapılan gruplar arası testlerde (ANOVA, t-test) kontrol edilen değişkenlerden cinsiyet, “duyarlı davranış” alt boyutunda, yaş, “çevreye duyarlılık” ve “enerji/ürün tasarrufu” alt boyutlarında, meslek, “çevreye duyarlılık” alt boyutunda farka yol açarken (p< 0,05); çevreci organizasyonlara üye olmanın, medeni durumun ve öğrenim düzeyinin ölçeğin herhangi bir boyutunda farka yol açmadığı tespit edilmiştir (p> 0,05). Yapılan analizler neticesinde Çevreye Yönelik Tutum Ölçeğinin (ÇYTÖ) çevreye yönelik tutumları ölçmeye kabiliyetli geçerli ve güvenilir bir araç olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çevre duyarlılığı, Tutum

Kaynakça

• Alkaya, A., Çoban, S., Tehci, A., Ersoy, Y. (2016). Çevresel Duyarlılığın Yeşil Ürün Satın Alma Davranışına Etkisi: Ordu Üniversitesi Örneği. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (47), 121-134.
• Alp, E., Ertepınar, H., Tekkaya, C., Yilmaz, A. (2006). A Statistical Analysis of Children’s Environmental Knowledge and Attitudes in Turkey. International Research in Geographical and Environmental Education, 15(3), 210-223.
• Aydın, F., Kaya, H. (2011). Secondary Education Students’ Thoughts and Behaviours towards Environment (Karabuk Sample-Turkey). American-Eurasian Journal of Agricultural & Environmental, 10(2): 248-256.
• Aydın, F., Kaya, H. (2011). Sosyal Bilimler Lisesi Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının Değerlendirilmesi. Marmara Coğrafya Dergisi, 0 (24), 229-257. Retrieved From https://dergipark.org.tr/en/pub/marucog/issue/471/3839.
• Ayten, A. (2010). ‘Sahip Olma’mı ‘Emanet Görme’mi?-Çevre Bilinci ve Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(2), 203-233.
• Berberoğlu, G. ve Tosunoğlu, C. (2015). Exploratory and Confirmatory Factor Analyses of 15. an Environmental Attitude Scale (EAS) for Turkish University Students. The Journal of Environmental Education 26(3), 40-43.
• Blunch, N. J. (2008). Introduction to Structural Equation Modelling Using SPSS and AMOS. London: Sage.
• Büyüköztürk, Ş. (2003). Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. Ankara: PegemA.
• Byrne, B.M. (2010). Structural Equation Modeling with AMOS. New York- London: Routledge.
• Çabuk, B. & Karacaoğlu, Ö.C. (2003). Üniversiteli Öğrencilerinin Çevre Duyarlılıklarının İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 36(1), 189-198.
• Deniş, H., Genç, H. (2007). Çevre Bilimi Dersi Alan Ve Almayan Sınıf Öğretmenliği Öğrencilerinin Çevreye İlişkin Tutumları ve Çevre Bilimi Dersindeki Başarılarının Karşılaştırılması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(2), 20-26.
• Durmuş, B., Yurtkoru, E. S. ve Çinko, M. (2016). Sosyal Bilimlerde SPSS’le Veri Analizi. İstanbul: Beta.
• Duru, M. N. ve Şua, E. (2013). “Yeşil Pazarlama ve Tüketicilerin Çevre Dostu Ürünleri Kullanma Eğilimleri”, Ormancılık Dergisi, 9 (2), 126-136.
• Işıldar, G.Y., Yıldırım, F. (2008). The Effectiveness of Environmental Education on Environmentally-Sensitive Behaviors. Egitim ve Bilim, 33(148), 13.
• İlhan, M., Çetin, B. (2014). LISREL ve AMOS Programları Kullanılarak Gerçekleştirilen Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) Analizlerine İlişkin Sonuçların Karşılaştırılması. Eğitimde ve Psikolojide Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5(2), 26-42.
• Kalkan, T., Gürsoy, B., Salalı, E., Erdoğan, N., Erdem, Ü. (2012). Çevre Eğitimine Evrensel Bir Bakış. Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi, 5(1), 69-73.
• Kayalı, H. (2010). Sosyal bilgiler, Türkçe ve Sınıf Öğretmenliği Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. Marmara Coğrafya Dergisi, (21), 258-268.
• Kline, R. B. (2011). Principles and Practice of Structural Equation Modeling (3rd ed.). New York, NY: Guilford Press.
• Oğuz, D., Çakcı, I., Kavas, S. (2011). Yükseköğretimde Öğrencilerin Çevre Bilinci. Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 12(1), 34-39.
• Özmen, D., Çetinkaya, A. Ç., Nehir, S. (2005). Üniversite Öğrencilerinin Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005:4 (6).
• Rubio JL. (1995). Desertification: Evolution of a Concept. In Desertification in a European Context: Physical and Socio-economic Aspects, Fantechi R, Peter D, Balabanis P, Rubio JL (eds). EUR 15415, Office for Official Publications of the European Communities: Brussels, Belgium; 5–13. Schermelleh-Engel, K., Moosbrugger, H., Müller, H. (2003). Evaluating the Fit of Structural Equation Models: Tests of Significance and Descriptive Goodness-of-Fit Measures. Methods of Psychological Research Online, 8(2), 23–74. Soran, H., Morgil, F. İ., Yücel, S., Atav, E., Işık, S. (2000). Biyoloji Öğrencilerinin Çevre Konularına Olan İlgilerinin Araştırılması Ve Kimya Öğrencileri İle Karşılaştırılması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(18).
• Şahin, M. G., ve Öztürk, N. B. (2018). Eğitim Alanında Ölçek Geliştirme Süreci: Bir İçerik Analizi Çalışması. Kastamonu Eğitim Dergisi, 26(1), 191-199.
• Şama, E. (2003). Öğretmen Adaylarının Çevre Sorunlarına Yönelik Tutumları. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2); 99-110.
• Şenyurt, A. Temel, A. B. & Özkahraman, Ş. (2011). Üniversite Öğrencilerinin Çevresel Konulara Duyarlılıklarının İncelenmesi. S.D.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi.2(1); 8-11.
• Şimşekli, Y. (2004). Çevre Bilincinin Geliştirilmesine Yönelik Çevre Eğitimi Etkinliklerine İlköğretim Okullarının Duyarlılığı. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(1), 83-92.
• Taycı Ünal, F. (2009). İlköğretim Öğrencilerinin Çevresel Tutum, Bilgi, Duyarlılık Ve Aktif Katılım Düzeylerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Çalışma-Çorlu Örneği. Yüksek Lisasn Tezi. Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Uzun, N., Sağlam, N. (2006). Orta Öğretim Öğrencileri İçin Çevresel Tutum Ölçeği Geliştirme ve Geçerliliği. H.Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 240-250.
• Yalınkılıç MK., Arpa, NY. (2005). Türkiye’deki Korunan Alanlar ve Ekoturizm. Korunan Doğal Alanlar Sempozyumu Sözlü Bildiriler Kitabı, 3-13, Isparta.
• Yaraş, E., Akın, E. ve Şakacı, B. K. (2011). "Tüketicilerin Çevre Bilinci Düzeylerini Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma". Öneri Dergisi, 9(35), 117-126.
• Yeşil, M. (2016). Doğa Koruma Yaklaşımlarındaki Değişimlerin Dünyada ve Türkiye’deki Tarihsel Süreci. Türk Tarım–Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 4(10), 867-876.
• Yeşilyurt, S., Gül, Ş., Demir, Y. (2013). Biyoloji Öğretmen Adaylarının Çevre Bilinci ve Çevresel Duyarlılığı: Ölçek Geliştirme Çalışması. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(25).
• Yılmaz, A., Morgil, İ., Aktuğ, P., Göbekli, İ. (2002). Ortaöğretim ve Üniversite Öğrencilerinin Çevre, Çevre Kavramları ve Sorunları Konusundaki Bilgileri ve Öneriler. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(22), 156-162.
• Yurtseven, E., Vehid, S., Köksal, S., Erdoğan, M. S. (2010). İstanbul Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğrencilerinin Çevresel Riskler Konusundaki Duyarlılıkları. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 24(3), 193-199.
• Yücel, M., Altunkasa, F., Güçray, S., Uslu, C. ve Say, N.P. (2006). Adana’da Çevre Duyarlılığı Düzeyinin ve Geliştirme Olanaklarının Araştırılması. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2:217- 228.
• Yücel, SA., Morgil, I. (1998). Yüksek Öğretimde Çevre Olgusunun Araştırılması, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (14): 84-94.