Ağız Sözlükçülüğü Bağlamında Yüksek Lisans Tezlerinde Birleşik Fiiller

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 2397 - 2414, 24.07.2023

Salim Küçük

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1264400

Öz

Türkiye Türkçesi ağızlarının ses, şekil bilgisi, söz dizimi özelliklerini ve söz varlığını derlemek, tespit etmek amacıyla hazırlanmış yüksek lisans ile doktora tezlerinde genellikle sözlüğe yer verilmektedir. Uzmanlaşmaya dayanan doktora tezlerinde sözlük kısımları belli bir ciddiyetle ele alınırken yüksek lisans tezlerinde çoğunlukla özensizlik, dikkatsizlik, bir sözlüğün taşıması gereken hususları göz ardı etme, geçiştirme gibi durumlarla da karşılaşılabilmektedir.
Ağız sözlükçülüğünde önemli bir eksiklik de isim, sıfat, zarf, zamir, edat, bağlaç, ünlem, fiil gibi kelime türlerinin sözlük kısmında yay ayraç içerisinde belirtilmemesi ve bunlara hangi ölçüte göre ne kadar yer verileceği meselesidir. Bu konuda kesin bir ölçüt bulunmamakla birlikte uygulamada bu daha çok derlenen metinlere, inceleme kısmındaki ses, şekil, kelime bilgisi ve danışman ile yazarın tercihine göre şekillenmektedir. Mevcut tezlerde sözlük kısmında ağırlıklı olarak isim soylu kelimelere yer verilirken diğer kelime türlerinin çoğu kere ihmal edildiği görülmektedir. Bu kelime türlerinden biri de birleşik fiillerdir. Yapılan yüksek lisans tez çalışmalarında adayların birleşik fiillere daha az yer verdikleri görülmektedir.
Bu çalışmada durumsal tasvir yöntemi kullanılarak 2012-2022 yılları arasında çeşitli üniversitelerde ağızlar sahasında yapılmış 20 adet yüksek lisans tezinin sözlük kısmı birleşik fiillerin ele alınışı yönünden incelenmiş ve sayısal olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ağız sözlükçülüğü, Türkiye Türkçesi ağızları, birleşik fiil, tasvir fiili, yardımcı fiil

Compound Verbs in Master’s Theses in the Context of Oral Dialect Lexicography

Öz

In master's and doctoral theses prepared to compile and identify the phonology, morphology, syntax features and vocabulary of Turkish dialects of Turkey, a dictionary section is usually included. While the dictionary parts are handled with a certain seriousness in doctoral theses based on specialization, in master's theses, carelessness, inattention, and overlooking or neglecting the essential elements of a dictionary could be encountered. An important deficiency in dialect lexicography is the failure to specify the parts of speech, such as nouns, adjectives, adverbs, pronouns, prepositions, conjunctions, interjections, and verbs, in the dictionary section in brackets and how much details will be given to them according to which criterion. Although there is no definite criterion in this regard, in practice, this is shaped according to the compiled texts, the phonology, morphology, vocabulary in the analysis section and the preference of the advisor and the author. In the existing theses, it is seen that the dictionary section predominantly includes nouns, while other types of words are often neglected; and one of these word types is compound verbs. In the conducted master's theses, it is seen that candidates give less space to compound verbs. In this study, using the situational description method, the dictionary sections of 20 master's theses conducted in the field of dialects in various universities between 2012-2022 have been examined in terms of their treatment of compound verbs and evaluated numerically.

Anahtar Kelimeler

Dialect lexicography, Turkish dialects of Turkey, compound verb, descriptive verb, auxiliary verb

Kaynakça

• Abik, A. D. (2005). Türkçede ‘vefat’ Kelimesi ve Yardımcı Fiilleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(2), 13-28.
• Akbaba, D. E. (2007). Türkiye Türkçesinde Yapısında İsim-Fiil Bulunan Birleşik Fiiller. Dil Araştırmaları, (1), 83-95.
• Akca, H. (2012). Ağız Çalışmalarında Gramatikal Dizin Hazırlarken Karşılaşılan Sorunlar. Türkbilig, (24), 121-142.
• Baydar, T. (2013). İsim + Yardımcı Fiiller Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (49), 55-66.
• Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler (2016). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cin, A., ve Genç, S. (2017). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü’nün Ters Dizimi. Şule Yayınları.
• Demir, N., ve Eker, S. (2010). Ankara Ağızları Sözlüğü Örneğinde Ağız Sözlükçülüğü Hakkında Bazı Tespitler. TDAY-Belleten, 58(2), 91-102.
• Demiral, A. (2014). Birleşik Fiil Konusundaki Yaklaşımlar, Türk Dil Bilgisi Toplantıları- 1 “Birleşik Fiil” Bildiriler ve Tartışmalar: (6 Haziran 2014 Ankara) [e-kitap] / Yayıma Hazırlayanlar: Reşide Gürses, Nevin Balta. Ankara. Türk Dil Kurumu, 2022. https://www.tdk.gov.tr/turk-dil-bilgisi-toplantilari-i-birlesik-fiil-bildiriler-ve-tartismalar/ Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-. Gazi Üniversitesi.
• Gökdağ, B. A. (2009). Birleşik Kelime Olarak İkilemeler, Sayılar ve Birleşik Fiiller. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi 27-28 Ağustos 2007 UTEK 2007, Bildiriler Türkçenin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları. (Ed. Hayati Develi). Kültür Üniversitesi.
• Karahan, L. (2004). Türkçede Söz Dizimi. Akçağ Yayınları.
• Karahan, L. (2012). Ağız Çalışmalarında Bilimsel Niteliğin Korunması Üzerine Birkaç Not. Turkish Studies, 7(4), 131-136.