Kahramanmaraş, Adana ve Gaziantep Örnekleri Işığında Suriye-Zengi Üslubunun Mimari Süslemeye Etkileri

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: Sosyal Bilimler Lisansüstü Öğrenci Sempozyumu Özel Sayısı, 93 - 124, 21.09.2023

Fevziye Eker , Furkan Köksöken

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1205658

Cited By: 1

Öz

Nurettin Zengi döneminde (1118-1174) en parlak dönemini yaşayan Zengiler, mimaride kullandıkları bezemelerle ön plana çıkmıştır. Selçukluların devamı olarak nitelenen Suriye ve Irak coğrafyasındaki Atabekler ve Zengiler devrinden bugüne kalan eserlere bakıldığında söz konusu eserlerin Selçuklu üslubundan farklılaştığı görülmektedir. Malzeme olarak taşın yoğun kullanıldığı bu üslupta Selçukluların kullandığı tuğla, alçı, terrakota ve çini bezemelerin yerini taş bordürler, kabartmalar, stalaktitler ve çok renkli mermer işçiliği almıştır. Suriye bölgesindeki mimari öğelerin kemerlerinde, taç kapılarında ve minarelerinde iki renkli taş bezemeler uygulanmıştır. Aynı zamanda büyük sülüs yazı frizleri, stalaktit kavsaralar, süslü kilit taşları farklılık arz eden unsurlar arasındadır. Bağdat Tılsım Kapısı ile Halep kale kapısının taş ejder kabartmalarında ve Musul Karasaray’ın (Bedreddin Lûlû devri 1233-59) alçı figürlü kabartmalarında görüldüğü gibi daha önce el sanatlarında kullanılan figürler, bu dönemde süslemede bir öğe olarak mimariye aktarılmıştır. Üslubun en dikkat çekici yeniliklerinden biri; taç kapı, mihrap ve eyvan kemerlerini taçlandıran iki, bazen de üç renk mermerle işlenmiş fistolu ve örgülü, kemer ortasında düğümlenen bant uygulamasıdır. Bu doğrultuda Akdeniz coğrafyasındaki Kahramanmaraş, Adana ve Gaziantep’e bakıldığında bahsi geçen uygulamanın birçok örneğiyle karşılaşılmaktadır. Kahramanmaraş, Adana ve Gaziantep şehirlerinin özellikle kültürel ve mimari açıdan birbirlerinin etkisinde kaldığı görülmektedir. Anadolu’nun Türkleşmesi ile birlikte mimarideki Suriye-Zengi süsleme etkileri incelendiğinde özellikle iki renkli taş işçiliği, kubbede mukarnas bezeme, zikzak formlu kemer ve Zengi düğümü bu şehirlerde yaygın olarak kullanılmıştır. Çalışmaya konu olan şehirlerdeki mimari eserlerin Suriye-Zengi süslemeleri henüz bir araştırmanın konusu olmamıştır. Bu yönü ile alana katkı sağlayacak bir çalışma olacaktır. Bu çalışmada Kahramanmaraş, Adana ve Gaziantep şehirlerinin tarihi süreci, mimarisi ve mimarideki süslemelerin Suriye Zengi etkilerine değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş, Adana, Gaziantep, Suriye-Zengi, Mimari, Syrian-Zengid, Architecture.

Destekleyen Kurum

ordu üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü

Kahramanmaraş, Adana and Gaziantep of Syrian-Zengi Architectural Effects with Examples

Öz

The Zengis, who lived their heyday in the period of Nurettin Zengi (1118-1174), came to the fore with the decorations they used in architecture.
When we look at the artifacts from the Atabeks and Zengid era in Syria and Iraq, which is known as the post-Seljuks, it is seen that these works differ from the Seljuk style.n this style, in which stone is used extensively as a material, the brick, plaster, terracotta and tile decorations used by the Seljuks have been replaced by stone borders, reliefs, stalactites and multicolored marble workmanship. Two-colored stone decorations were applied on the arches, crown gates and minarets of architectural elements in the Syrian region. At the same time, large thuluth script friezes, stalactite cavsaras, ornate keystones are among the distinctive elements. Similar figures used in handicrafts on the stone dragon reliefs of the Baghdad Talisman Gate and the Aleppo castle gate and the plaster figured reliefs of Mosul Karasaray (Bedreddin Lûlû period 1233-59) were transferred to architecture as an element of decoration in this period. One of the most striking innovations of the style is the application of a scalloped and braided band knotted The most striking innovation of the style; It is the application of a knotted band in the middle of the arch decorated with two or sometimes three colors of marble crowning the portal, mihrab and iwan arches.In this direction, when we look at Kahramanmaraş, Adana and Gaziantep in the Mediterranean geography, many examples of the aforementioned application are encountered. It is seen that the cities of Kahramanmaraş, Adana and Gaziantep are under the influence of each other, especially in terms of culture and architecture. When the Syrian-Zengi ornamentation effects in architecture were examined with the Turkization of Anatolia, especially two-color stonework, muqarnas decoration on the dome, zigzag-shaped arch and Zengi knot were widely used in these cities. The Syrian-Zengi decorations of the architectural works in the cities that are the subject of the study have not been the subject of a research yet. With this aspect, it will be a study that contributes to the field. In this study, the historical process of the cities of Kahramanmaraş, Adana and Gaziantep, their architecture and the Syrian Zengi effects of the decorations in the architecture are mentioned.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş, Adana, Gaziantep, Syrian-Zengid, Architecture.

Kaynakça

• Alptekin, C. (1989) Aksungur. DİA. 2: 296. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/aksungur--selcuklu (14.12.2022).
• Aslanapa, O. (2017). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Atak, E. (2011). Zilede’ki Osmanlı Camileri. Tarihi ve Kültürü ile II. Zile Sempozyumu. s. 55-72.
• Altın A. (2015). Gaziantep Türk-İslam Mimarisi (Eyyubiler’den Cumhuriyet’e). Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Altun A. (2010). Kahramanmaraş Kent Dokusunda Anıt Eserler. Dağların Gazeli Maraş. Yapı Kredi Yayınları. S. 233-269.
• Bayburtluoğlu, Z., Kahraman Maraş’ta Bir Grup Dulkadiroğlu Yapısı. Vakıflar Dergisi, S. X, Ankara, 1973, 234-250. Bayhan A. A. (2004). Güneydoğu Anadolu’da Memluk Hâkimiyeti ve Bunun Maraş’a Yansımaları. I. Kahramanmaraş Sempozyumu (6–8 Mayıs 2004, Kahramanmaraş), I, İstanbul, 2005, s. 367–373.
• Bayhan A. A. (2020). Ortadoğu’da Selçuklu Sanatı ve Kültürünün Müdavimleri: Zengiler Örneği. Uluslararası Selçuklu Tarihi Coğrafyası (Suriye, Irak, Filistin) Sempozyumu (25-27 Ekim 2019, Konya) Kitabı. Konya. s. 515-545.
• Bayhan, A. A. (2002). Güneydoğu Anadolu’da Memlûk Sanatı. Türkler, C. VI, Ankara, 202, 217.
• Bezer, G. Ö. (2013). Zengiler. TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/zengiler#1 (14.12.2022).