Plastik poşet kullanımı ve çevresel etkileri bağlamında plastik poşet vergisi: Afyonkarahisar örneği

Yıl 2025, Cilt: 15 Sayı: 1, 133 - 180, 23.03.2025

Ayşe Mercan , Kamil Güngör

https://doi.org/10.48146/odusobiad.1417092

Öz

Günümüzde artan tüketime bağlı olarak meydana gelen çevre sorunları devletleri çeşitli önlemler almaya yönlendirmiştir. Metal atıklar, ambalaj atıkları, cam ve plastik gibi kimi atıklar nedeniyle ekolojik dengenin bozulması, insan sağlığını ve dünyanın geleceğini tehdit etmektedir. Bu atıklar arasında plastik atıklar ve plastik poşetler oldukça tehlikelidir. Dünyada artan nüfus ve tüketim alışkanlıkları plastik poşet kullanımını da artırmıştır. Buna bağlı olarak plastik poşet atıkları da artmıştır. Bu atıkları azaltmak için söz konusu ürünlerin tüketimini azaltmak üzere dünyada çeşitli mali yükümlülük politikaları benimsenmiştir. Bu politikalar arasında en önemlisi vergilerdir. Hükümetler plastik poşetler aracılığı ile çevre kirliliğini azaltmayı hedeflemiştir. 2019 yılında Türkiye’de de plastik poşetlerin ücretlendirilmesi uygulamasına geçmiştir. Bu çalışmanın konusu Afyonkarahisar ili özelinde tüketicilerin bu ücretlendirme ile ilgili algısının ölçülmesidir. Çalışmada kolayda örnekleme yöntemi kullanılarak Afyonkarahisar ilinde yaşayan 400 kişiye anket uygulanmıştır. Araştırmada elde edilen veriler SPSS 25.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırma sonucuna göre Afyonkarahisar ili özelinde katılımcıların %84,3’ünün plastik poşetleri zararlı görmesine ve çevre bilincine sahip olmasına rağmen %61,8’inin ücretlendirildikten sonra plastik poşet kullanımını azalttığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Plastik Poşet, Plastik Poşet Vergisi, Geri Kazanım Katılım Payı, Sürdürülebilir Çevre, Tüketici Algısı.

Plastic bag tax in the context of plastic bag use and environmental impacts: Afyonkarahisar sample

Öz

Nowadays, environmental problems occurring due to surplus consumption have directed states to take different measures. The ecological balance because of some wastes like metal wastes, packing waste, glass and plastic threatens human health and the future of world. Amongst these wastes, plastic waste, and plastic bags are quite dangerous. The world's population and consumption habits have also increased, and plastic bags are used more.. The most important among these policies is taxes. Governments aim to reduce environmental pollution through plastic bags. In order to decrease these waste, several financial obligation politics have been espoused to decrease the consumption of the mentioned products in the world. In 2019, charging for plastic bags started in Turkey, too. This study's subject is to measure customers' perception of customers concerning this charging specific to Afyonkarahisar province. In the study, 400 people living in Afyonkarahisar province were interviewed using a convenience sampling method. The data obtained in the research were analyzed by using the SPSS 25.0 program. By the result of the research, although 84,3 % of the participants specific to Afyonkarahisar province thought that plastic bags were dangerous and they had environmental consciousness, 61,8 of them thought that using plastic bags decreased after charging it.

Anahtar Kelimeler

Plastic Bag, Tax of Plastic Bag, Recycling Contribution Fee, Sustainable Environment, Consumer Perception.

Kaynakça

• Akkaş, S. (2022, Aralık 28). Market poşeti ücreti tüketiciler için 38,5 kuruşa mı çıkarıldı?. Doğruluk Payı. https://www.dogrulukpayi.com/dogruluk-kontrolu/market-poseti-ucreti-tuketiciler-icin-38-5-kurusa-mi-cikarildi
• Anastasio, M., & Nix, J. (2016). Plastic bag levy in Ireland. Green Budget Europe. https://ieep.eu/wp-content/uploads/2022/12/IE-Plastic-Bag-Levy-final-1-1.pdf
• Aygül, Ö., & Baştuğ, S. (2020). Deniz taşımacılığı kaynaklı hava kirliliği ve insan sağlığına etkisi. Journal of Maritime Transport and Logistics, 1(1), 26-40.
• Avcı, O., & Dirican, H. (2021). Seçilmiş OECD ülkeleri bağlamında plastik poşet vergisi üzerine bir değerlendirme. Mali Çözüm, 31(165), 121-144.
• Avcı, İ., & Yıldız, S. (2020). Marketlerde ücretli plastik poşet uygulamasına yönelik tüketici davranışlarının belirlenmesi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 10(20), 339-359.
• BBC News Türkçe. (2021, Temmuz 3). 3 Temmuz dünya plastik poşet kullanmama günü: Plastik poşetler hakkında bilmeniz gerekenler. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57694701
• BBC News Türkçe. (2022, Ekim 7). Anne sütünde ilk kez plastik bulundu. https://www.bbc.com/turkce/articles/crgxd2n3x4mo
• Bloomberg HT. (2019, Mayıs 17). Almanya’da poşetlerin ücretli olması tüketimi azalttı. https://www.bloomberght.com/almanyada-posetlerin-ucretli-olmasi-tuketimi-azaltti-2220079
• Bostanoğlu, N. M. (2020). AB ve Türkiye’de plastiklerin geleceği. İktisadi Kalkınma Vakfı. Anadolu Basın Merkezi.
• Convery, F., McDonnell, S., & Ferreira, S. (2007). The most popular tax in Europe? Lessons from the Irish plastic bags levy. Environmental Resource Economics, (38), 1-11. https://doi.org/10.1007/s10640-006-9059-2
• Coşkun, R., Altunışık, R., & Yıldırım, E. (2019). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamalı (10. baskı). Sakarya Yayıncılık.
• Çelik, S., Bacanlı, H., & Görgeç, H. (2008). Küresel iklim değişikliği ve insan sağlığına etkileri. Telekomünikasyon Şube Müdürlüğü.
• Çevik, O., & Kazak, G. (2020). Sürdürülebilir çevre muhasebesi aracı olarak ücretli plastik poşet uygulaması üzerine bir araştırma. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10(2), 323-351.
• Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü. (2022, Aralık 7). Plastik poşetlerin ücretlendirilmesine ilişkin usul ve esaslarda değişiklik yapılmasına dair usul ve esaslar. T. C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü. https://webdosya.csb.gov.tr/db/cygm/icerikler/usulesasplaspos20221207-20221208115736.pdf
• Demir, İ. C., & Koç, S. (2019). Plastik poşet kullanımına ilişkin düzenlemeler; AB ve Türkiye uygulamaları. G. Gürçay ve K. Manafidizaji (Ed.), Karadeniz Zirvesi 2. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi içinde (ss. 734-740). UBAK Yayınevi.
• Directive (EU). (2015, Mayıs 6). 2015/720 of the European Parliament and of the Council of 29 April 2015 amending Directive 94/62/EC as regards reducing the consumption of lightweight plastic carrier bags (text with eea relevance). http://data.europa.eu/eli/dir/2015/720/oj
• Dursun, İ. (2020). Plastik poşetlerin ücretlendirilmesi uygulamasına gösterilen tutumsal ve davranışsal desteğin açıklanmasına yönelik model önerisi. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(1), 129-148. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.563177
• Elton, C. (2023, Nisan 5). Really encouraging': Plastic bag bans work, say campaigners. Where is Europe lagging behind?. Euro News. https://www.euronews.com/green/2023/04/05/really-encouraging-plastic-bag-bans-work-say-campaigners-where-is-europe-lagging-behind
• Green Budget Europe. (2020). Fact sheet: tax on plastic bags. https://green-budget.eu/wp-content/uploads/Tax-on-plastic-bags_FINAL.pdf
• Gómez, I.D.L., & Escobar, A. S. (2022). The dilemma of plastic bags and their substitutes: A review on LCA studies. Sustainable Production and Consumption, 30, 107–116. https://doi.org/10.1016/j.spc.2021.11.021
• Gürbüz, H., & Yılmaz, U. (2018). Üniversite öğrencilerinin naylon poşet kullanımına ilişkin tutum ve davranışlarının yapısal eşitlik modellemesiyle araştırılması. Sosyokonomi, 26(38), 135-149. https://doi.org/10.17233/sosyoekonomi.2018.04.08
• Gürbüz, Ş., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (5. baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Güzel, S., & Özkan, E. (2019, Temmuz). Plastik poşet vergisi uygulaması: Türkiye için bir değerlendirme. Vergi Dünyası, 1(455), 43-57.
• İnam, H. (2019, Mart). Plastik poşet vergisi. Vergi Raporu, 234, 169-175.
• Jakovcevic, A. Steg, L. Mazzeo, N. Caballero, R. Franco, P. Putrino, N., & Favara, J. (2014). Charges for plastic bags: Motivational and behavioral effects. Journal of Environmental Psychology, 40, 372-380. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2014.09.004
• Jalil, Md. A, Mian, Md. N., & Rahman, M. K. (2013). Using plastic bags and its damaging impact on environment and agriculture: An alternative proposal. International Journal of Learning & Development, 3(4), 1-14. http://dx.doi.org/10.5296/ijld.v3i4.4137
• Jenny, G. (2021, Şubat 25). Germany: Lightweight plastic bag ban to take effect January 1, 2022. https://www.loc.gov/item/global-legal-monitor/2021-02-25/germany-lightweight-plastic-bag-ban-to-take-effect-january-1-2022/
• Kanlı, İ. B., & Kurt, Y. (2019, Haziran 18-19). Türkiye'nin çevre politikaları kapsamında mikroplastik kirlilik üzerine bir değerlendirme. 2nd International Congress on New Horizons in Education and Social Sciences (ICES - 2019) (ss. 495-514). İstanbul, Turkey.
• Kayan, A., & Küçük, A. (2020). Plastik kirliliğin çevresel zararları ve çözüm önerileri. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(2), 403-427.
• Kılıçer, E. (2018, Haziran). Plastik poşet vergisi ve örnek ülke uygulamaları. Vergi Sorunları Dergisi, 357, 55-64.
• Martinho, G., Balaia, N., & Pires, A. (2017). The Portuguese plastic carrier bag tax: the effects on consumers' behavior. Waste Management, 61, 3-12. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2017.01.023
• McCarthy, N. (2019, Mayıs 23). Are Plastic bags finally on the way out in Germany?. Statista. https://www.statista.com/chart/18132/usage-of-plastic-shopping-bags-in-germany-by-year/
• Önder, S., Günal, Ç. A., & Dinçel Sepici, A. (2020). Plastikleri attığımızda ne oluyor? mikroplastikler, Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi, 3(4), 181-186.
• Özçelik Erim, G. (2019). Naylonlaşan dünyada poşet krizi: dünya-Türkiye uygulaması. Konya Ticaret Odası Araştırma Raporu. Ekonomik Araştırmalar ve Proje Müdürlüğü. https://www.kto.org.tr/d/file/naylonlasan-dunyada-poset-krizi-dunya-turkiye-uygulamasi.pdf
• Rochman, C. M., Browne, M. A., Halpern, B. S., Hentschel, B.T., Hoh, E., Karapanagioti, H.K., Mendozo- Rios, L. M. I., Takada, H., Teh, S., & Thompson, R. C. (2013). Classify plastic waste as hazardous. Nature, 494, 169–171. https://doi.org/10.1038/494169a
• Santé publique, Sécurité de la Chaîne alimentaire et Environnement. (2022, Ocak 24). Cotons-tiges et vaisselle en plastique interdits dés le 24 janvier. https://www.health.belgium.be/fr/news/cotons-tiges-et-vaisselle-en-plastique-interdits-la-vente-des-le-24-janvier
• Sarıgül, T. (2018, Haziran 25). Plastikler dünya’yı nasıl değiştiriyor?. TÜBİTAK Bilim Genç. https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/plastikler-dunyayi-nasil-degistiriyor
• Sayan, H. (2019, Ocak 12). Plastik poşet vergisi (mi)? [Gönderi]. LinkedIn. https://tr.linkedin.com/pulse/plastik-po%C5%9Fet-vergisi-mi-hakk%C4%B1-sayan
• Sektörüm Dergisi. (2020, Ocak 13). Plastiklerin doğaya verdiği 5 zarar [Blog yazısı]. https://www.sektorumdergisi.com/plastiklerin-dogaya-verdigi-5-zarar/
• State of Green. (2021, Ocak 5). Denmark puts an end to free plastic bags. https://stateofgreen.com/en/news/denmark-puts-an-end-to-free-plastic-bags/
• Şahin, M. (2020, Mart). Sürdürülebilir çevre dinamikleri için yeni bir enstrüman: plastik poşet vergisi. Vergi Raporu, 246, 107-121.
• Şentürk, G., & Dumludağ, D. (2021). An evaluation of the effect of plastic bag fee on consumer behavior: Case of Turkey. Waste Management, 120(1), 748-754. https://doi.org/10.1016/j.wasman.2020.10.042
• T. C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2021, Eylül 28). Plastik poşet kullanımı yüzde 75 oranında azaldı. https://www.csb.gov.tr/plastik-poset-kullanimi-yuzde-75-oraninda-azaldi-bakanlik-faaliyetleri-31995
• T. C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. (2022, Ağustos 7). Plastik poşetten 3,5 yılda 3,8 milyar tl tasarruf edildi. https://www.csb.gov.tr/plastik-posetten-3-5-yilda-3-8-milyar-tl-tasarruf-edildi-bakanlik-faaliyetleri-34187
• TRT Haber. (2019, Ocak 14). Belçika plastik poşet kullanımını tamamen yasaklamaya hazırlanıyor. https://www.trthaber.com/haber/dunya/belcika-plastik-poset-kullanimini-tamamen-yasaklamaya-hazirlaniyor-401203.html
• Turna, F. (2022). Plastik poşet vergisi: gerçekten etkili mi?. S. İpek, C. Kılıç & S. S. Tan (Ed.), Sosyal bilimlerde güncel araştırmalar II içinde (ss. 248-262). Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Üren, Ç. (Der). (2023, Mart 7). Plastik atıkların canlılarda yol açtığı ilk hastalık tanımlandı. Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/615286/sa%C4%9Flik/plastik-at%C4%B1klar%C4%B1n-canl%C4%B1larda-yol-a%C3%A7t%C4%B1%C4%9F%C4%B1-ilk-hastal%C4%B1k-tan%C4a%B1mland%C4%B1
• Yasa, Y. A., & Cop, R. (2019). Yeşil pazarlama anlayışında tüketicilerin plastik poşet kullanımına yönelik bakış açıları: Belçika örneği. Gazi İktisat ve İşletme Dergisi, 5(1), 34-45. https://doi.org/10.30855/gjeb.2019.5.1.003
• Yıldız, U. (Der). (2023, Nisan 25). Mikroplastikler tüketildikten iki saat sonra beyne ulaşabiliyor. Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/627081/bi%CC%87li%CC%87m/mikroplastikler-t%C3%BCketildikten-iki-saat-sonra-beyne-ula%C5%9Fabiliyor#google_vignette
• Yılmaz, G. ve Biyan, Ö. (2019). Geri kazanım katılım payının hukuki niteliği ve yabancı ülke uygulamalarıyla karşılaştırılması. Vergi Sorunları Dergisi, 371, 101-116.
• 2872 sayılı Çevre Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2872.pdf
• 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5018.pdf
• 6615 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (2022, Aralık 28). Resmi Gazete (sayı 32057). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/12/20221228-2.pdf
• 7449 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (2023, Ağustos 2). Resmi Gazete (sayı 32267). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/08/20230802.pdf