EARTHQUAKE VULNERABILITY ASSESSMENT OF REGISTERED MASONRY BUILDINGS: THE CASE OF FOÇA

Yıl 2025, Cilt: 33 Sayı: 3, 1928 - 1946, 19.12.2025

Sidika Bahar Durmaz Drinkwater , Hayriye Oya Saf

https://doi.org/10.31796/ogummf.1660709

Öz

Assessing the earthquake vulnerability of registered buildings in urban conservation sites is, essential for identifying earthquake risks, ensuring the sustainability of cultural heritage, and enhancing urban resilience.
This study analyzes the relative earthquake vulnerability of registered masonry buildings in Foça using the “Sidewalk Survey Method”, a rapid observational assessment technique recognized as the initial stage of earthquake risk evaluation processes. Conducted in the summer of 2023, the analysis covered buildings in the İsmetpaşa, Fevzipaşa, and Atatürk Neighborhoods, located in the urban conservation area.
Building Earthquake Scores were calculated based on the parameters such as apparent building quality, the impact of adjacent buildings (pounding effects), elevation solid-to-void ratios, and irregularities in facade openings. Findings indicate that 156 buildings (75%) exhibit low relative earthquake vulnerability, while 52 (25%) have high relative vulnerability. Their vulnerability was also evaluated in relation to their spatial distribution within the urban fabric. The study identifies registered masonry buildings that require prioritization for in-depth investigation using detailed, analytical methods, including on-site interior evaluations, to enhance earthquake safety.

Anahtar Kelimeler

Cultural Heritage , Earthquake Resistant Cities , Vulnerability Assessment , Sidewalk Survey Method , Foça

TESCİLLİ YIĞMA YAPILARIN DEPREM HASAR GÖREBİLİRLİK DEĞERLENDİRMESİ: FOÇA ÖRNEĞİ

Öz

Kültür mirasının bir parçası olan tescilli yapıların, deprem risklerinin belirlenmesi kapsamında hasar görebilirlik analizlerinin yapılması, tarihi mirasın sürdürebilirliğinin ve kentlerin depreme dirençliliğinin sağlanması açısından çok önemlidir. Bu bağlamda, çalışma kapsamında, İzmir’in Foça ilçesinde kentsel sit alanında bulunan, tescilli yığma yapıların depreme karşı göreceli hasar görebilirlikleri analiz edilmiştir.
Bu çalışma, parsel-bazında bir alan çalışması olup, analizler risk değerlendirme süreçlerinin ilk aşaması olarak kabul edilen hızlı tarama yöntemlerinden biri olan, gözleme dayalı “Sokak Taraması Yöntemi”yle gerçekleştirilmiştir. 2023 yazında, Foça ilçesi İsmetpaşa, Fevzipaşa ve Atatürk Mahallelerini kapsayan kentsel sit alanında gerçekleştirilen çalışmada toplam 208 tescilli yığma yapı bu yöntemle analiz edilmiştir.
Bina Deprem Puanları hesaplanmış ve yapıların göreceli hasar görebilirlik seviyeleri belirlenmiştir. Analiz kapsamında gözle görünen kalite, bitişik yapılardaki çarpışma etkisi, cephelerdeki dolu-boş oranı, dolu-boş düzeni gibi analiz parametreleri değerlendirilmiştir. Tescilli 259 yapı içerisinden analiz edilen 208 yapının, 156 tanesinin (%75) göreceli riski düşük, 52 tanesinin ise (%25) göreceli riski yüksek olarak tespit edilmiştir. Elde edilen veriler doğrultusunda, yapılar göreceli hasar görebilirlik seviyelerine göre sınıflandırılmış ve kentsel doku içindeki konumlarına bağlı olarak kentsel riskleri değerlendirilmiştir. Öncelikli belirlenen yapıların bina içlerine girilerek, detaylı ve hesaplamalara dayalı mühendislik analizlerinin yapılması önerilmiştir. Bu kapsamda, çalışma, tescilli yığma yapıların deprem güvenliğini artırmak için öncelikli olarak hangi yapıların detaylı incelemeye tabi tutulması gerektiğini belirlemektedir.
Sonuç olarak, çalışma, deprem risk azaltımı kapsamında kültürel mirasın risk yönetimi ve korunması konusunda önemli bir veri sağlamaktadır. Ayrıca çalışma kapsamında, yapıların restorasyon süreçlerinde, kültürel mirası koruma stratejileriyle deprem güvenliği önlemlerinin bütünleşik bir şekilde ele alınması gerektiği vurgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Miras , Depreme Dirençli Kentler , Hasargörebilirlik Analizi , Sokak Taraması Yöntemi , Foça

Kaynakça

• AFAD (2025). Türkiye Deprem Tehlike Haritaları İnteraktif Web Uygulaması https://tdth.afad.gov.tr/TDTH/main.xhtml
• Akbulut, M. T. ve Aytuğ, A. (2005). Deprem hasargörebilirlik riskinin gözleme dayalı belirlenmesine yönelik öneri değerlendirme yaklaşımı. Megaron, 1(1), 88-98.
• Asteris, P.G., Chronopoulos, M.P., Chrysostomou, C.Z., Varum, H., Plevris, V., Kyriakides, N. ve Silva, V. (2014). Seismic vulnerability assessment of historical masonry structural systems. Engineering Structures, 62, 118-134.
• Balamir, M. (2007). Sakınım Planlaması. Şehir Plancıları Odası Haber Bülteni, 87, 21-31.
• Balamir, M. (2022) ‘The Disaster Cycle and Actors in Disaster Management’, International Journal of Disaster Resilience in the Built Environment, (yayın kararı alınmış makale).
• Balyemez, S. ve Berköz, L. (2005). Hasargörebilirlik ve kentsel deprem davranışı. İTÜ Dergisi/a mimarlık, planlama, tasarım, 4(1), 3-14.
• Bayülke, N. (2011). Yığma yapıların deprem davranışı ve güvenliği, 1. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı (ODTÜ), Ankara, Türkiye. Bildiriler Kitabı, 1-14.
• Bozkır, F., Bozkır, N. S. ve Kuyumcu, E. (2015). Foça (İzmir) sivil mimari örnekleri ve restorasyon. 5.Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, Erzurum, Türkiye. Kongre Sempozyum Bildiriler Kitabı, 2, 445-463.
• Can, H. ve Ünay, A. İ. (2012). Tarihi yapıların deprem davranışını belirlemek için sayısal analiz yöntemleri. Journal of the Faculty of Engineering & Architecture of Gazi University, 27(1) 211-217.
• Can, Ö. ve Yıldızoğlu H. (2018). Yığma binalarda deprem performansının belirlenmesi (Bayburt Korkut Ata Lisesi örneği). Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8(2), 372-380.
• Coburn, A. ve Spence, R. (2002). Earthquake protection (2nd Edition). John Wiley &Sons Ltd., West Sussex-England.
• Özgen, K. ve Coza, H. 2005. Binalarda Deprem Hasarları ve Nedenleri, Yapı Dergisi, Aralık, No.289, s; 86-94. İstanbul.
• Dabanlı, Ö. (2008). Tarihi yığma yapıların deprem performansının belirlenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.]
• Durak, S. (2018). Ege bölgesinde yaygın olarak kullanılan yığma yapılar ve bu yapıların deprem güvenliği (Master Tezi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü).
• Efekan, S. (2019). Yapıların deprem performansının hızlı değerlendirme yöntemleri ile belirlenmesi ve sonuçların karşılaştırılması. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yapı Deprem Mühendisliği Anabilim Dalı, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.]
• Erberik, M. A. (2008).Generation of fragility curves for Turkish masonry buildings considering in‐plane failure modes. Earthquake Engineering & Structural Dynamics, 37(3), 387-405.
• Erberik, M. A. (2010). Seismic risk assessment of masonry buildings in Istanbul for effective risk mitigation. Earthquake Spectra, 26(4), 967-982.
• Genes, M. C., Abrahamczyk, L., Kacin, S. ve Erberik, A. M. (2017). Yığma yapıların deprem etkisi altında gözleme ve hesaba bağlı değerlendirilmesi için yöntem, 4. Uluslararası Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı (Anadolu Üniversitesi), Eskişehir, Türkiye.
• Görür, N. (Ed.). (2024). Deprem Dirençli Kentler: Bir Yol Haritası. Bilim Akademisi.
• Güler, E. ve Canbaz, M. (2020). Yapıların deprem riskinin sokak tarama yöntemi ile belirlenmesi; Sivrihisar örneği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 28(3), 227-234.
• ICOMOS (1996). 1st National summit on heritage & risk preparedness, Quebec Declaration. Quebec, Canada.
• Işık B. C. (1992). Depremler ve Türkiye, Yıldız Teknik Üniversitesi-İstanbul. https://obs.hkmo.org.tr/show-media/resimler/ekler/TD92_54dda4b1ba34c6f_ek.pdf
• Işık E. (2013). Bitlis ili yapı stoğunun birinci kademe (sokak tarama yöntemi ile) değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 17(1), 173-178.
• İstanbul Büyük Şehir Belediyesi (2003). İstanbul Deprem Master Planı. https://depremzemin.ibb.istanbul/tr/istanbul-deprem-master-plani-2003 / (11.03.2025)
• Karaşin, İ. B., Eren B. ve Işık, E. (2016). Mevcut bir yığma yapının farklı hızlı değerlendirme yöntemleri ile değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(2), 70-76.
• Koç, V. (2016). Depreme maruz kalmış yığma ve kırsal yapı davranışlarının incelenerek yığma yapı yapımında dikkat edilmesi gereken kuralların derlenmesi. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2(1), 36-57.
• JMO, 2025. Türkiye Deprem Tehlike Haritası, https://www.jmo.org.tr/genel/jeoloji_harita.php?kod=9004 (11.03.2025)
• Okuyucu, D., Savaş, G. K., Gedik, B., Şuşarlıoğlu, M. F. ve Kara, T. (2018). Sokaktan tarama yöntemiyle binaların bölgesel deprem risk dağılımının belirlenmesi: Erzurum–Yenişehir örneği. Fırat Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 30(1), 219-231.
• Özbay, A. Ö. ve Karapınar, I. S. (2021). Tarihi bölgelerdeki yığma yapıların deprem güvenliği ön değerlendirmesi. Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 11(1), 1-11.
• Özdemir, M. B. (2015). Binaların deprem risklerinin birinci kademe değerlendirme yöntemiyle belirlenmesi üzerine bir saha çalışması: Giresun ili Şebinkarahisar ilçesi örneği. [Yayınlanmamış Doktora tezi, İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı, Fen Bilimleri Enstitüsü, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon.]
• Özyiğit, Ö. (2017). Phokaia kazı ve araştırmaları, Phokaia I, Kent duvarları ve restorasyonu (ISBN: 978-605-9680-44-8). Ege Yayınları, İstanbul.
• Sucuoğlu, H., (2007) (16-20 Ekim). Kentsel yapı stoklarında deprem risklerinin sokaktan tarama yöntemi ile belirlenmesi. 6. Ulusal Deprem Mühendisliği Konferansı, İstanbul, 267-284.
• Sucuoğlu, H. ve Yazgan, U. (2003). Simple Survey Procedures for Seismic Risk Assessment in Urban Building Stocks, Nato Science Series, Kluwer Academic Publishers, 29, 97-118.
• Star (2021). Foça’da hasar gören 6 binadan 3’ü tehlike oluşturduğu gerekçesiyle ekiplerce yıkıldı.
• https://www.star.com.tr/guncel/focada-hasar-goren-6-binadan-3u-tehlike-olusturdugu-gerekcesiyle-ekiplerce-yikildi-haber-1583972/ (08.03.2021)
• Taşçı, B. (2015). Çok katmanlı yerleşimlerin koruma sorunlarının Foça örneği üzerinden irdelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimarlık Anabilim Dalı, Restorasyon Programı, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.]
• Taşçı B. ve Akyüz Levi E. (2016). Kent içi arkeolojik alanlarda kalıntıların sunumuna ilişkin yaklaşımlar: Foça örneği. İdealkent, 19(7), 588-627. ISSN: 1307-9905
• Tokgöz, H. ve Bayraktar, H. (2015). Düzce ili Kaynaşlı ilçesinde riskli binaların tespitinde sokak taraması yönteminin uygulanması. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(1), 107-116.
• Uzer, E. ve Gülersoy, N. Z. (2011). Kentsel kültür mirası için risk analizi, Büyükada örneği. İTÜDERGİSİ/a, 10(1).
• Vatan, M. (2015). Nepal depremi sonrası kültür mirasının korunması. Mimarlık Dergisi, 385, 30-33.
• T.C. Vakıflar Genel Müdürlüğü (2017). Tarihi yapılar için deprem risklerinin yönetim kılavuzu. Sözcü Yayıncılık, Ankara.
• https://cdn.vgm.gov.tr/organizasyon/organizasyon12_030619/kilavuz.pdf (05.03.2025)
• Yakut, A., Erberik, M. A., Ilki, A., Sucuoğlu, H. ve Akkar, S. (2013). Rapid seismic assessment procedures for the Turkish Building Stock. In Seismic Evaluation and Rehabilitation of Structures (pp. 15-35). Cham: Springer International Publishing.
• Zıvralı, İ. ve Cabbar, Ü. N. (2015). Kültür varlıklarında risk yönetimi; gelişimi, güncel durum ve öneriler. 5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu (TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası, Erzurum Şubesi-İzmir Şubesi), Erzurum, Türkiye. Bildiriler Kitabı, Cilt 2-B Oturumları, 155-169.
• http://www.imo.org.tr/Şekiller/ekutuphane/pdf/17506_59_16.pdf
• Riskli Bina Tespit Esasları (RBTE, 2013). “16/5/2012 tarihli ve 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunun Uygulama Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı