Buhara Hanlığı/Emirliği Ordusunda Yenileşme Hareketi: Serbazî Birlikleri

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 1, 1 - 9, 20.06.2021

Selim Serkan Ükten

https://doi.org/10.17494/ogusbd.952716

Öz

16. asrın başında Batı Türkistan’a hâkim olan Buhara Özbek Hanlığı, kuruluş aşamasında askerî yapılarını şekillendirirken kabile askerlerinin yanı sıra hassa birlikleri de tesis etmiştir. Çehre (çuhra) ve eşik ağası gibi hassa birlikleri oluşturan Özbekler, merkeze doğrudan bağlı bu güçlerle kabilelere karşı güç dengesini de sağlamaya çalışmıştır. Fakat devletin adem-i merkeziyetçi yapısının etkisiyle kabile güçlerinin baskın yapısının engellenememesi, Buhara Özbek Hanlığı’nda, Mangıt hanedanı devrine gelindiğinde ordunun revize edilmesi zorunluluğunu doğurmuştur. Bu noktada Mangıt hanedanı hükümdarı Emir Nasrullah tarafından 1837’de temeli atılan serbazî adlı hassa birlikleri emirliğin ilk modern ordusu olarak dikkat çekmektedir. Serbazî birlikleri emirlikteki iç mücadeleler ile Hive ve Hokand Hanlıkları ile yapılan savaşlarda başarı sağlasa da, birliklerin istenilen düzeyde modernleştirileme-mesi ileriki süreçte Rus işgaline karşı emirliği savunmasız bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Buhara Özbek Hanlığı/Emirliği, Serbazîler, Emir Nasrullah, Askerî ıslahat

Kaynakça

• Abduraimov, M. A. (1966). Oçerki Agrarnıh Otnoşeniy v Buharskom Hanstve v XVI Pervoy Polovine XIX Veka. Cilt I, II. Taş-kent: İzdatelstvo “Fan” UzSSR.
• Abdurrahman Tali. (1959). İstoriya Abulfeyz-Hana. (Perevod s Tadjikskogo, Predislovie, Primeçaniya i Ukazatel Professora A. A. Semenova), Taşkent: İzdatelstvo Akademi Nauk UzSSR.
• Alekseev, A. K. (2006). Politiçeskaya İstoriya Tukay-Timuridov: Po Materialam Persidskogo İstoriçeskogo Soçineniya Bahr al-Asrar. S. Peterbug: İzdatelstvo S. Peterburgskogo Universitata.
• Zafername-i Hüsrevî: Şerh-i Hükümrevâ-yi Seyyid Emir Nasrullah Bahadır Sultan bin Haydar (H. 1242–1277) Der Buhara ve Semerkand (1377). Menuçehr Setudeh (ed.), Tehran: Ayine-i Miras.
• Barthold, V. V. (1998). 17. Asırda Özbek Hanları Saraylarında Merasim. Makaleler ve İncelemeler. Cilt I. (Çev. A. İnan). Ankara: TTK.
• Beneveni, F. (1986). Poslannik Petra I. na Vostoke Posol’stvo Florio Beneveni v Persiyu i Buharu v 1718-1725 godah. Mosk-va: Glavnaya Redakstiya Vostoçnoy Literaturı İzdatelstvo “Nauka”.
• Bulduk, Üçler. (2006). Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergana Tarihi. Ankara: Berikan.
• Burnes, Aleksander. (1834). Travels into Bokhara; being the Account of A Journey from İndia to Cabool, Tartary and Per-sia. Cilt II. London.
• Çelik, Bilal. (2009). 1800–1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Basılmamış Doktora Tezi, Sakarya: SAÜ SBE.
• Demezon, P. I. ve I. V. Vitkeviç. (1983). Zapiski o Buharskom Hanstve. (Glavnaya Redaktsiya Vostochnoi Literaturı). Mosk-va: İzdatelstvo “Nauka”.
• Fazlullah b. Rûzbehan Huncî. (1341 h.ş.). Mihmanname-yi Buhara (Tarih-i Padişah-ı Muhammed Şibanî). Menuçehr Setu-deh (ed.). Tehran: İntişarat-ı Bengah Tercüme ve Neşr-i Kitab.
• Geiss, Paul G. (2003). Pre-Tsarist and Tsraist Central Asia: Communal Commitment and Political Order in Change. Londra: Routledge Curzon Press.
• Hafiz-i Taniş Buharî. (1983-1989). Şeref-Nama-yi Şahi (Kniga Şahskoy Slavı). (Cilt. I-II). (Faksimile Rukopisi D 88, Perevod S Persidskogo, Vvedenie, Primeçaniya i Ukazateli M. A. Salahetdinovoy). Moskva: Nauka.
• Hoca Semender Tirmizî. (1971). Dasturu’l-Mülûk (Nazidanie Gosudaryam). (Faksimile Stareyşey Rukopisi Perevod s Per-sidskogo, Predislovne, Primeçaniya i Ukazateli M. A. Salahetdinovoy). Moskva: İzdatelstvo Nauka.
• Howorth, Henry H. (1970). History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century. Cilt II/II. Taipei: Ch’eng Wen Publis-hing Company.
• İskender Beg Münşî, Tarih-i Âlem Âra-yı Abbasi. Cilt I-II. (Çev. Ali Genceli) TTK, (Basılmamış Tercüme).
• Khanıkoff, Nikolai Vladimirovich. (1845). Bokhara: Its Amir and Its People. (İngilizceye çev. Baron Clement A. de Bode, J. Madden). London.
• Lobıseviç, F. İ. (1900). Postupatel’noe Dvijenie v Srednyuyu Aziyu v Torgovom i Diplomatiçesko-Voennom Otnoşenii, Tipog-rafiya Tovarişestva Obşetvennaya Pol’za. S. Peterburg.
• Meyendorf, B., A. (1870). Journey from Orenburg to Bokhara in the Year 1820. (İngilizceye çev. E. F. Chapman). Calcutta: Foreign Depatment Press.
• Mir Muhammed Emini Buharî. (1957). Ubeydulla-name. (Perevod s Tadjikskogo s Primeçaniyami Çlena-Korrespondenta Akademii Nauk UzSSR Professora A. A. Semenova). Taşkent: İzdatelstvo Akademii Nauk UzSSR.
• Mirza Abdu’l-Azim Sami. (1962). Tarih-i Selâtîn-i Mangıtiyye (İstoriya Mangıtskih Gosudarey). (Izdanie Teksta, Predislovie, Prevod i Primeçaniya L. M. Epifanovoy). Moskva: Akadamiya Nauk UzSSR.
• Mirza Haydar Duğlat. (2006). Tarih-i Reşidi. (İngilizceye çev. E. Denison Ross, İngilizceden Türkçeye çev. Osman Karatay). İstanbul: Selenge.
• Muhammed Salih. (1908). Şeybani-name: Çagatayskiy Tekst. (Posmertnoe İzdanie Prof. P. M. Melioranskogo). S. Peter-burg.
• Muhammed Yar bin Arab Katagan. (2006). Musahhiru’l-Bilâd. Nadire Celâlî (ed.). Tehran: Miras-ı Mektub.
• Muhammed Yusuf Münşî. (1956). Mukim-Hanskaya İstoriya. (Perevod s Tadjikskogo, Predislovie, Primeçaniya i Ukazateli Professora A. A. Semenova). Taşkent: İzdatelstvo Akademi Nauk UzSSR.
• Muin, Muhammed. (1375). Ferheng-i Farsi. Cilt II. Tehran: Müessese-i İntişarât-ı Emir Kebir.
• Türkçe Sözlük. (1992). Cilt II. İstanbul.
• Muminov, İ. M. (1969). İstoriya Samarkanda v Dvuh Tomah. Cilt I. İzdatelstvo “Fan” UzSSR.
• Nakaz Borisu i Semenu Pazuhinım, Poslannım v Buharu, Belh i Yurgenç 1669 (1894). (Red. A. N. Truvorova, S. Peterburg: Arheografiçeskoy Kommissii), Russkaya İstoriçeskaya Biblioteka, 15, S. Peterburg: Arheografiçeskoy Kommissi.
• Olufsen, O. (1911). The Emir of Bokhara and His Country, Journeys and Studies in Bokhara. London.
• Özkan, Murat (2021). Buhara Hanlığı (1500-1920). İstanbul: Selenge.
• Sobolef, Leonid Nikolaevich. (1876). Latest History of the Khanates of Bokhara and Kokand. (İngilizceye çev. P. Mosa). Calcutta: Foreign Department Press.
• Suhareva, O. A. (1966). Buhara: XI-Naçalo XV v. (Pozdnefeodal’nıy Gorod i Yego Naselenie). Moskva: İzdatelstvo Nauka Glavnaya Redakçiya Vostoçnoy Literaturı.
• Troitskaya, A. L. Voennoe Delo v Buhare v Pervoy Polovine XIX veka. Trudı Akademii Nauk Tadjikskoy SSR, XVII.
• Vambery, A. Buhara Yahut Maveraünnehir Tarihi. (Çev. Tahir Şakir Çağatay). TTK, (Basılmamış Tercüme).
• Wolff, Joseph. (1845). Narrative of a Mission to Bokhara, in the Years 1843-1845. Cilt II. London.