Kazak Hanlığı’nın Kuruluşu Evresinde Doğu Deşt-i Kıpçak’ın Siyasî Durumu Üzerine

Yıl 2021, Cilt: 22 Sayı: 2, 619 - 627, 31.12.2021

Umut Yolsever

https://doi.org/10.17494/ogusbd.1041555

Öz

Kazak Hanlığı, Doğu Deşt-i Kıpçak’ta kurulmuş ve kendi içlerinde cüz denilen muhtelif boy ve uruğları tek çatı altında toplamıştır. Lakin hanlık, tarihi boyunca da daimi olarak bitmek tükenmek bilmeyen siyasî kargaşa ortamı içerisinde kalmıştır. Çalışma içerisinde, Kazak Hanlığı’nın inşa edildiği karmaşık siyasî zemin temelden yani Cengiz Han döneminden başlanarak incelenmiştir. Devletlerin iç karışıklık sonucunda zayıfladıkları, zayıflayan devletlerin de bölünerek başka devletler oluşturdukları görülmüştür. Netice olarak da zayıflamaların sebebinin, adı geçen devletlerde güçlü bir otorite kurulamaması olduğu anlaşılmıştır. Güçlü otoriteye sahip olmayan devletlerin içerisinde yer alan kabileler, hanlıkların kurulup, yıkılmalarına önemli etkide bulunmuşlardır. Ayrıca kabilelerin, hanlık tahtına geçen hanların otoritelerine nüfuz ettikleri ve nüfuz etmeleri sonucunda yer aldıkları devleti zayıflattıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Altın Orda, Doğu Deşt-i Kıpçak, Ebu'l Hayr Hanlığı, Kazak Hanlığı, Nogaylar

Kaynakça

• Ahmedov, B. A. (1965). Gosudarstvo Koçevıh Uzbekov. Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• Aka, İ. (2017). Timur ve Devleti. Ankara: TTK.
• Barthold, V. V. (2017). Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler. (Çev. R. H. Özdem). (Yay. Haz. K. Y. Kop-raman, İ. Aka). Ankara: TTK
• Berber, O. (2021). Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkileri. Ankara: TTK.
• D’ohsson, A. (2014). Moğol Tarihi. (Çev. E. Kalan). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Grousset, R. (2011). Stepler İmparatorluğu. (Çev. H. İnalcık). (Yay. Haz. E. Tokdemir, M. Dönmez). An-kara: TTK.
• Gumilev, L. N. (2013). Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları. Cilt II. (Çev. A. Batur). İstanbul: Selenge Yay.
• İbni Arabşah. (2012). Acâibu’l Makdûr. (Çev. A. Batur). İstanbul: Selenge Yay. İvanov, P. P. (1958). Oçerki po İstorii Sredney Azii. Moskva: Akademiya Nauk SSSR.
• Kafalı, M. (2002). Altınordu Hanlığı ve Kıpçak Bozkırlarındaki Türk Hanlıkları. Türkler Ansiklopedisi içinde (Cilt VIII, 678-704. ss.). Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Kemaloğlu, İ. (2015). Altın Orda ve Rusya. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kemaloğlu, İ. (2017). Altın Orda Devleti. H. Alan, İ. Kemaloğlu (Ed.), Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları içinde (98-149. ss.). İstanbul: Ötüken Yay.
• Klyaştorniy, S. G. ve Sultanov, T. İ. (1992). Kazahstan Letopis Treh Tısaçeletiy. Alma-Ata.
• Moğolların Gizli Tarihi. (2016). (Çev. A. Temir). Ankara: TTK.
• Ötemiş Hacı. (2018). Çengiz-Nâme. (Yay. Haz. İ. Kemaloğlu). Ankara: TTK.
• Pişçulina, K. A. (2013). Moğol Devrinde Kazakistan. A. Kara (Ed.), Eski Devirlerden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar içinde (145-172. ss.). İstanbul: Selenge Yay.
• Rashiduddin Fazlullah. (1999). Jami’u’t-Tavarikh: Compendium at Chronicles: A History of the Mongols Part Two. (Çev. Thackston, W. M.) (Yay. Haz. Tekin, Ş., Tekin, G. A.). Harvard: Harvard University Departman of Near Eastern Language and Civilization.
• Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi. (Çev. A. Kazancıgil, A. Bereket). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Safargaliev, M. G. (1960). Raspad Zolotoy Ordı. Saransk: Mordovskoye Knijnoye İzdatelystvo.
• Saray, M. (1993). Özbek Türkleri. Yeni Türk Cumhuriyetleri Serisi 4. İstanbul: Nesil Matbaacılık.
• Şerefüddin Ali Yezdî. (2019). Emîr Timur (Zafername). (Çev. A. Batur). İstanbul: Selenge Yay.
• Togan, Z. V. (1981). Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Trepavlov, V. V. (2002). İstoriya Nogayskoy Ordı. Moskva: Rossiyskaya Akademiya Nauk.
• Yakubovskiy, A. Yu. (1976). Altın Ordu ve Çöküşü. (Çev. H. Eren). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Yorulmaz, O. (2013). Başlangıcından Hanlığın Feshine Kadar Kazak Türkleri ile Çarlık Rusyası Arasındaki Siyasi İlişkiler. Ankara: TTK.