ANADOLU AĞIZLARINDA GÖRÜLEN ödü sıt-/ ödü sıd- ‘çok korkmak’ DEYİMİ ÜZERİNE

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 31 - 37, 28.09.2020

Hakan Güler

Öz

Anadolu ağızlarında görülen ancak ölçünlü dilde bulunmayan birçok söz varlığı unsuru bulunmaktadır. Türkiye Türkçesinin söz varlığı yalnızca ölçünlü dilin verileriyle ölçülemez. Bu sebeple ağız çalışmalarının ve özellikle ağızlarda bulunan eski Türkçe izlerin gün yüzüne çıkarılması, en azından belgelenmesi gerekmektedir. Ağızlarda yaşayan birçok sözcük Türkçenin tarihine ve zenginliğine kanıt oluşturabilecek anlatım gücüne sahiptir. Deyimler gelişmiş bir dilin söz varlığının önemli unsurlarıdır. Türkçede en işlek deyim türünü değişmece yoluyla anlatım güzelliği ve özgünlüğü oluşturan deyimler oluşturur. Değişmece yoluyla oluşmuş deyimler, kavramları mecaz yoluyla anlatım güzelliği ve özgünlüğü içerisinde belirten kalıplaşmış sözcük öbekleri ya da tümcelerdir. Öd ‘safra’ ve sıt-/sıd- ‘kırmak, patlatmak vs.’ sözcüklerinin bir araya gelmesiyle oluşan ödü sıt-/ödü sıd- ‘çok korkmak’ deyimi Türkçenin soyut kavram oluşturmadaki gücüne bir örnek oluşturabilir. Aynı zamanda bu tür deyimler Türkçenin dilde yerleşik yapıları olmasından dolayı dilin tarihi derinliğine de işaret edebilir. Bu çalışmada Anadolu ağızlarında rastlanan ödü sıt-/ödü sıd- ‘ödü patlamak, çok korkmak’ deyimi üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ağız, Lehçe, Deyim, Söz varlığı

Kaynakça

• AKDOĞAN, Yaşar (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük. İstanbul: Beşir Yayınevi
• AKSAN, Doğan (2019). En Eski Türkçenin İzlerinde. Ankara: Bilgi Yayınevi
• AKSOY, Ömer Asım (1984). Deyimler Sözlüğü II. Ankara: TDK Yayınları.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2007). Kutadgu Bilig I Metin. Ankara: TDK Yayınları.
• AYDIN, Erhan (2015). Orhon Yazıtları. Konya: Kömen Yayınları
• CAFEROĞLU, Ahmet (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergah Yayınları
• ERCİLASUN, Ahmet Bican; AKKOYUNLU, Ziyat (2018). Dîvânu Lugâti’t -Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: TDK Yayınları
• ERARSLAN, Kemal (1999). Mevlana Sekkaki Divanı. Ankara: TDK Yayınları
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Kişisel Yayınlar
• ERGENE, Oğuz (2017). Gülistan Tercümesi. Ankara: TDK Yayınları
• ERGİN, Muharrem (2016). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları
• Derleme Sözlüğü (2019). Ankara: TDK Yayınları
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (2006). Fuzuli Divanı. İstanbul: İnkılap Kitabevi
• GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları
• KÜÇÜKBALLI, Fatih Numan (2013). Gazipaşa (Antalya) Köyleri Ağzı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
• ÖLMEZ, Mehmet (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayınları
• ŞİRİN, Hatice (2019). Kül Tigin Yazıtı Notlar. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat Yayınları
• ŞEN, Serkan (2013). Bilge Kağan Yazıtında ödiŋe küni tegdük üçün İfadesi Üzerine. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Yalım Kaya Bitiği Osman Fikri Sertkaya Armağanı, Ed. Hatice Şirin-Bülent Gül, s. 541-547.
• TATÇI, Mustafa (2020). Yunus Emre Divanı. İstanbul: H Yayınları,
• TEKİN, Talat (2008). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları
• TEKİN, Şinasi (2019). Kuan Şi İm Pusar. Ankara: TDK Yayınları
• TOPARLI, Recep; Argunşah, Mustafa (2018). Mu’înü’l-Mürîd. Ankara: TDK Yayınları
• YUDAHİN, K.K (2002). Kırgız Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları
• YUSUF, Berdak (1993). Türkçe-Özbelçe ve Özbekçe-Türkçe Sözlük. Taşkent: Özbek-Remaksa Yayınları