Yunus Emre Divanı’nda İç İçe Fiilimsi Grubu

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 23, 31.10.2021

Serdar Altuntaş

https://doi.org/10.52817/oguztad.978878

Öz

Kelime grupları uzun anlatım imkânı sağlayan yapılardır. Belli bir düzen içinde sıralanan bu yapılar, ayrılmaz bir bütün hâlindedirler. Bu yapılardan biri de fiilimsi grubudur. Fiilimsiler, asıl fiil gibi özne, nesne ve tümleç alabilirler. Cümleler tahlil edilirken fiilimsilerin aldığı unsurlar, sonraki aşamalarda incelenirler. Bu aşamalarda bir fiilimsinin, bir zarf-fiilce nitelendiği / belirtildiği durumlarla karşılaşılır. Bahsi geçen yapı, iç içe fiilimsi grubu adı verilen bir söz öbeğidir.
İç içe fiilimsi grubunda iki temel unsur vardır ve bu unsurlar kurallı bir dizilişe sahiptir. İstisnasız olarak her zaman ilk unsurda bir zarf-fiil eki, ikinci unsurda ise fiilimsi eklerinden (isim-fiil, sıfat-fiil, zarf-fiil) herhangi biri bulunur. İkinci unsur, aynı zamanda söz konusu yapının ana unsurudur. Birinci unsur, yardımcı unsur konumunda olup ikinci yani ana unsuru biçim, sebep, zaman gibi yönlerden niteler / belirtir. Ana unsur da yardımcı unsurla birlikte asıl fiilin oluşma biçimini, sebebini, zamanını ve buna benzer çeşitli yönlerini ifade eder. Bununla birlikte bir ismi de niteleyebilir. İç içe fiilimsi grubu, ana unsurda bulunan fiilimsi ekine göre iç fiilimsili isim-fiil grubu, iç fiilimsili sıfat-fiil grubu ve iç fiilimsili zarf-fiil grubu olarak adlandırılmak üzere üç gruba ayrılır.
Türkiye Türkçesinde sık kullanıma sahip olan iç içe fiilimsi grubunun örnekleri, Türkçenin Anadolu’da yazı dili olmasında etkin rolü bulunan Yunus Emre’nin eserlerinde de bulunmaktadır. Makalede, iç içe fiilimsi grubunun Yunus Emre Divanı’ndaki kullanımları ele alınarak Eski Anadolu Türkçesindeki varlığı izah edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, iç içe fiilimsi grubu, kelime grubu, morfoloji, Yunus Emre Divanı.

Kaynakça

• ALTUNTAŞ, Serdar (2020). Türkiye Türkçesinde İç İçe Fiilimsi Grubu, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• BASKAKOV, Aleksandr Nikolayeviç (2016). Çağdaş Türkçede Kelime Grupları, (çev. Oktay Selim Karaca), Eserin Özgün Adı: Slovosoçetaniyav sovremennom turetskom yazıke, İstanbul: Kesit Yayınları.
• BAYRAKTAR, Nesrin (2018). Türkçede Fiilimsiler, Ankara: TDK Yayınları.
• ÇAĞATAY, Saadet (1947-a). “Eski Osmanlıca’da Fiil Müştakları”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, C. 5, S. 4, s. 353-368.
• ÇAĞATAY, Saadet (1947-b). “Eski Osmanlıca’da Fiil Müştakları II. Partisipler”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, C. 5, S. 5, s. 525-552.
• ÇAĞATAY, Saadet (1948). “Eski Osmanlıca’da Fiil Müştakları III. Gerundifler”, Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, C. 6, S. 1-2, s. 27-47.
• DENİZ YILMAZ, Özlem (2009). Türkiye Türkçesinde Eylemsi, Ankara: TDK Yayınları.
• DENY, Jean (2010). “Le Gérondif de Liaison –(y)üp”, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s. 125-126.
• EDİSKUN, Haydar (1999). Türk Dilbilgisi Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ERASLAN, Kemal (1980). Eski Türkçe’de İsim-fiiller, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1977). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Minnetoğlu Yayınları. Gölpınarlı, Abdülbaki (1943), Yunus Emre Divanı –Metinler, Sözlük, Açıklama- Cilt 1-2, İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (1943), Yunus Emre Divanı –Metinler, Sözlük, Açıklama- Cilt 1-2, İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki (2020), Yunus Emre Hayatı ve Bütün Şiirleri, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• GÜLSEVİN, Gürer (2017). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: TDK Yayınları.
• JOHANSON, Lars (1991). “Zur Typologie türkischer Gerundialsegmente”, Türk Dilleri Araştırmaları, s. 98-110.
• KORKMAZ, Zeynep (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.
• Tatcı, Mustafa (1998), Yûnus Emre Dîvânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1972), Yunus Emre Divanı, İstanbul: Tercüman.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2018), Yunus Emre Divanı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• YAĞMUR, Selim (1979), Yunus Emre Divanı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• YÜCE, Nuri (1999). Gerundien im Türkischen: Eine morphologische und syntaktische Untersuchung, İstanbul: Simurg Yayıncılık.