MECMA'Ü'L-LETĀYİF’TEKİ TASVİRÎ FİİL YAPILARI

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 60 - 74, 31.10.2021

Gülşah Gödek

https://doi.org/10.52817/oguztad.989189

Öz

Mecma‛ü’l-Letāyif, Eski Anadolu Türkçesi dönemine tarihlendirilen 123 varaklık bir

yazma eserdir. Müellifinin adı yazma içinde kendi ağzından naklettiği üzere Sirâc bin

Abdullâh’tır. 42 Kon 2829 arşiv numarası ile Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesinde

muhafaza edilmektedir. Eser, beş ana bâb üzerine düzenlenmiş olup eser boyunca dinî, tarihî,

sosyal ve beşerî birbirinden farklı pek çok anlatıdan bahsedilmektedir. Çalışmada, eserde yer alan

birleşik fiil yapılarından fiil + ulaç eki + fiil dizilimli tasvirî fiil yapıları, bir başka deyişle düzenli

birleşik fiiller veya betimlemeli fiiller irdelenmeye çalışılmıştır. Eserde hem gündelik hayata dair

latifelere yer verilmesi hem de sık sık İslam tarihi içinde yer alan anekdotlara atıfta bulunulması

sebebiyle anlatımı güçlendirmek, sözü güzelleştirmek amacıyla müellifin bu yapıları kullandığı

düşünülmektedir. Söz konusu kategorideki yardımcı fiillerin yeterlik, tezlik, süreklilik, yaklaşma,

uzaklaşma gibi anlamsal misyonlar üstlenerek esas fiili tasvir ettiği bilinmektedir. Yardımcı fiil

kendi anlamından uzaklaşarak ya da bir parça sıyrılarak bu işi gerçekleştirir. Çalışmaya konu

edilen metinde de 36 adet tasvirî fiil tespit edilmiştir. Bunlar, anlam ve işlev bütünlüğü esasıyla

irdelenmiş; yeterlik, tezlik ve süreklilik kategorilerinde örneklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Letâyifnâme, Birleşik Fiil, Tasvirî Fiil, Gramer

Kaynakça

• AYDENİZ, Süleyman (1995). Türkiye Türkçesinde Tasvirî (Descriptive) Fiiller ve Fonksiyonları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2000). Türkçenin Grameri (6. b.). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BİLGEGİL, M. Kaya (2009). Türkçe Dilbilgisi (3. b.). Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• BOZ, Erdoğan (2013). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi (2. b.). Ankara: Gazi Kitabevi.
• BOZKURT, Fuat (2004). Türkiye Türkçesi Türkçe Öğretiminde Yeni Bir Yöntem (3. b.). İstanbul: Kapı Yayınları.
• DEMİRCİ, Ü. Özgür (2016). Eski Türkçede Fiiller (1. b.). İstanbul: Umuttepe Yayınları.
• ERCİLASUN, A. Bican (2014). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil (2. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ERDEM, M. Dursun & Ümit Özgür Demirci (2019). Köktürkçe (1. b.). Ankara: Pruva Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• EROL, Hülya Arslan (2014). Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri (2. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GENCAN, T. Nejat (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• GÜLENSOY, Tuncer (2000). Türkçe El Kitabı (1. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• İNCE, Gamze Kargı & Özgül Özbek (2019, Şubat). Eski Anadolu Türkçesinde Kal- Fiilinin İşlevleri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (ASOS JOURNAL)(88), 418-444.
• KARAAĞAÇ, Günay (2012). Türkçenin Dil Bilgisi (1. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAHAN, Leyla (2014). Türkçede Söz Dizimi (20. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi (3. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü (4. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• SEÇKİN, Kuban (2020). Eski Türkçe Metinlerinden Örneklerle Mental Fiil Teorisi. Konya: Palet Yayınları.
• ŞAHİN, Hatice (2021). Türk Dili Üzerine Yazılar (1. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• ŞİRİN, Hatice (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi (1. b.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarama Sözlüğü III, XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, E-İ (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarama Sözlüğü VI, XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, U-Z (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tarama Sözlüğü VII, XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Ekler (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TOKYÜREK, Hacer (2005). Eski Türkçede (VIII. yy.- XII. yy. ) Yardımcı Fiiller. Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Türk Dil Kurumu, <https://sozluk.gov.tr>, (E.T. 24.08.2021).