KADİM ŞAMANLIKTAN ANADOLU’NUN VELİLERİNE/DELİLERİNE: MALATYA ÖRNEKLEMİ

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 35 - 48, 31.10.2021

Fatih Solmaz

https://doi.org/10.52817/oguztad.995591

Öz

Kadim şamanlıkla Anadolu’daki mecnunluk/meczupluk veya delilik arasında kesintisiz bir bağ vardır. Kutsalla içkinliği ifade eden şamanlık ile ilahi olanla yakınlığı, masivadan sıyrılmayı yansıtan delilik (velilik) Türk kültüründe benzer özellikler göstermektedir. Giyim tarzı, kıyafetleri, konuşmaları, hareketleri ve esrimeyle ruhlarla iletişime geçen şaman, delilerin (velilerin) atasıdır. İslam dininin etkisiyle, çağa ve bölgeye göre değişiklik göstererek gelişen/değişen ve dönüşen şamanlık çeşitli şekillerde yeniden hayat bulmuştur.
Geçmişten günümüze, şamanlık, bahşılık, ozanlık, dervişlik, abdallık, mecnûnluk ve meczupluk adları altında gelen ve aklın sınırlı duvarlarını aşarak hakikate yakınlaşma, onu seyretme ve onunla (ilahi olanla ya da cinlerle) hemhal olma olarak adlandırılan ve kendisinden geçmeyi ifade eden delilik (velilik) üzerinde durulması gereken bir konudur.
Kültür tarihimizde önemli bir yer teşkil eden delilik hakkındaki düşünceler Malatya yöresinde de varlığını devam ettirmektedir. Bu çalışmada, Malatya’da yaşayan deliler etrafında meydana gelen anlatılar, şamanlık geleneği ile karşılaştırılarak kültürel bağlamda delilik olgusunun toplum tarafından nasıl görüldüğü ve deli addedilen insanların hangi yönleriyle şamanlara benzediği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Folklor,, Şaman,, Veli,, Delilik,, Malatya

Kaynakça

• AKIN, H. (2021). Delilik, Melankoli, Cinlenme- Hristiyan Batı Dünyası’nda Aykırılık Yaratan Hâllerin Tarihi, İstanbul: Verba Yayınevi.
• ANOHİN, A. V. (2008). “Şamanların Ayinlerde Söylemiş Oldukları Sözlerden Örnekler”, (Derleyen, E. Akgün), Türk Dünyasında Din ve Gelenek Üzerine: Şamanizm, Burhanizm, Yesevilik, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, pp.11-16.
• ARTVİNLİ, F. (2017). Delilik, Siyaset ve Toplum, Toptaşı Bimarhanesi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• BAYAT, F. (2007). Türk Mitoloji Sistemi, Ontolojik ve Epistomolojik Bağlamda Türk Mitolojisi 1, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BAYAT, F. (2010). Türk Kültüründe Kadın Şaman, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• BAYAT, F. (2018). Türk Kültüründe Deli ve Delilik, İstanbul: Öteken Neşriyat.
• ÇELİK, H.-vd (2015). “Doğanşehir Alevilerinin Muharrem Ayındaki İbadetlerine Dair Bazı Tespitler Ve Ziyaretgâhlarıyla İlgili Halk Efsaneleri (Şatıroba Köyü Örneği)” Alevilik- Bektaşilik Araştırmaları Dergisi S. 12, pp.67-96.
• ÇERMELİ, M. (2020). Delilik Paradoksu, İstanbul: İz Yayıncılık.
• ÇOBANOĞLU, Ö. (2009). “Türk Halk Kültüründe Şeytan Telakkisi Üzerine Tespitler” . Motif Akademi Halkbilimi Dergisi. 2 (3-4) , 269-282.
• DOLS, M. W. (2003). Mecnun: Ortaçağ İslâm Toplumunda Deli (Çev. D. G. Dinç), İstanbul: Pinhan Yayınları.
• ELİADE, M. (1999). Şamanizm, (Çev. İ. Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
• GÖMEÇ, S. (2008). Şamanizm ve Eski Türk Dini, Ankara: Likya Kitap.
• GÜNAY, U. T. (2015). Türkiye’de Âşık tarzı Destan Geleneği ve Rüya Motifi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• GÜNGÖR, H. (2012). Türk Din Etnolojisi, İstanbul:IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• İNAN, A. (2017). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KOMİSYON (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZTÜRK, E. (2012). “ Muvelleh Kavramı Üzerine”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C.53, S.1, pp.35-53.
• PALA, İ. (2012). Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı yayınları.
• RAYMAN, H. (2016). Eski Türklerde Üç Din: Şamanizm,Budizm, Maniheizm, Ankara: Karınca Kitap Yayınları.
• SİMTH, M. (2016). Rabia-Bir Kadın Sûfî- (Çev.Ö. Eraydın), İstanbul: İnsan Yayınları.
• YİĞİT, A. (2020). Koca Bir Şehrin Kalbine Giren Adam Mercedes Kadir, İstanbul: Çıra Yayınları.
• YÖRÜKAN, T. (2013). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri Şamanizm, İstanbul: Ötüken Neşriyat.