Ergen Bireylerde Sosyal Destek Algısının Madde Bağımlılığı Farkındalığı Üzerindeki Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 4, 1150 - 1165, 27.10.2025

Rauf Yanardağ

https://doi.org/10.25287/ohuiibf.1656459

Öz

Sosyal desteğin önemi ve madde kullanımının zararları konusunda farkındalığın geliştirilmesi ergen birey, aile ve sosyal çevre açısından önemli bir durumdur. Bu çalışmada da ergen bireylerin madde bağımlılığı farkındalık düzeyleri ölçülmüş ve sosyal destek algısının madde bağımlılığı farkındalığı üzerindeki etkisi değerlendirilmiştir. Yapılan bu araştırmada tarama modelinde betimsel bir yöntem tercih edilmiştir. Araştırmanın örneklemini Şanlıurfa İli Siverek İlçesinde öğrenim gören 487 lise öğrencisi oluşturmaktadır. Katılımcıların seçiminde kolayda örneklem yöntemi kullanılmıştır. Katılımcılara sosyo-demografik özellikler formu, madde bağımlılığı farkındalığı ölçeği ve sosyal destek algısı ölçeği uygulanmıştır. Verilerin analizinde tanımlayıcı istatistikler, t-testi, ANOVA, korelasyon ve regresyon analiz modellerinden faydalanılmıştır. Öğrencilerinin madde bağımlılığı farkındalık düzeyinin ortalamanın üzerindedir. Cinsiyet, okul başarı durumu, aile gelir durumu ve babanın eğitim durumu ile madde bağımlılığı farkındalığı düzeyleri arasında anlamlı farklılıklar tespit edilmiştir. Sosyal destek algısının madde bağımlılığı farkındalığı üzerinde pozitif yönde bir etkisi olduğu saptanmıştır. Alt boyutlar açısından bakıldığında, madde bağımlılığı farkındalığı ile en güçlü ilişkiye sahip olan faktörün aile olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, bağımlılık konusunda farkındalık eğitimlerinin ve sosyal destek sistemlerinin arttırılması, bağımlılığın önlenmesinde ve öğrencilerde akademik başarının artırılması konusunda önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ergen Birey , Madde Bağımlılığı Farkındalığı , Sosyal Destek Algısı

The Effect of Social Support Perception on Substance Abuse Awareness in Adolescent Individuals

Öz

Developing awareness about the importance of social support and the harms of substance use is an important situation for the adolescent individual, family and social environment. In this study, the substance addiction awareness levels of adolescent individuals were measured and the effect of social support perception on substance addiction awareness was evaluated. In this research, a descriptive method was preferred in the screening model The sample of the research consists of 487 high school students studying in Siverek District of Şanlıurfa Province. Convenience sampling method was used to select the participants. Survey forms consisting of three parts: socio-demographic characteristics, substance abuse awareness and social support perception scale were applied to the participants. Descriptive statistics, t-test, ANOVA, correlation, and regression techniques were used to analyze the data. The substance abuse awareness level of its students is above average. Significant differences were detected between gender, school success, family income, father's education level, and substance addiction awareness levels. Perception of social support has been found to have a positive effect on substance addiction awareness. When considered in terms of sub-dimensions, the factor with the strongest relationship with substance addiction awareness was determined to be family. As a result, increasing addiction awareness training and social support systems are important in preventing addiction and improving academic success in students.

Anahtar Kelimeler

Adolescent Individual , Substance Addiction Awareness , Perception Of Social Support

Kaynakça

• Alyüz, S. B. A. (2020). Sosyal desteğin birey yaşamında önemi ve sosyal hizmet. Talim, 4(1), 115-134. https://doi.org/10.37344/talim.2020.4
• Aslan, N. (2010). Araştırmacılar için ekonomi biliminin incelikleri. İstanbul: İkinci Sayfa Yayınevi.
• Aslantaş Ateş, B. (2016). Kripto para birimleri, bitcoin ve muhasebesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi SBE Dergisi, 7(1), 349–366.
• Aydıl, Ö. (2020). Ergenlerde düzenli bir sosyal aktivitenin ve algılanan sosyal destek düzeyinin internet bağımlılığı ile ilişkisinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Gelişim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Boyes, W., & Melvin, M. (2013). Ekonominin temelleri (E. Telatar, Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Aksoy, K. (2006). Lise öğrencilerinin bağımlılık yapan maddelere ilişkin tutumları ve bu tutumlara etki eden değişkenlerin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Ashby Wılls, T., & Yaeger, A. M. (2003). Family factors and adolescent substance use: Models and mechanisms. Current Directions in Psychological Science, 12(6), 222-226. https://doi.org/10.1046/j.0963-7214.2003.01266.x
• Aslan, A. (2017). Engelli ve engelli olmayan ergen bireylerin algıladıkları sosyal destek ile intihar olasılığı arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
• Aydoğdu, H., & Olcay Çam, M. (2013). Madde kullanım bozukluğu olan ve olmayan ergenlerin bağlanma stilleri, anne baba tutumları ve sosyal destek algıları yönünden karşılaştırılması. Journal of Psychiatric Nursing/Psikiyatri Hemsireleri Dernegi, 4(3). doi: 10.5505/phd.2013.86580
• Burlew, A. K., Johnson, C. S., Flowers, A. M., Peteet, B. J., Grıffıth-Henry, K. D., & Buchanan, N. D. (2009). Neighborhood risk, parental supervision and the onset of substance use among African American adolescents. Journal of Child and Family Studies, 18, 680-689. doi: 10.1007/s10826-009-9273-y
• Büyükgönenç, L., & Törüner, E. (2012). Büyüme ve gelişme. Çocuk sağlığı ve hastalıkları temel hemşirelik yaklaşımları, Göktuğ Yayıncılık, Ankara, 53-57.
• Branstetter, S. A., Furman, W., & Cottrell, L. (2009). The influence of representations of attachment, maternal–adolescent relationship quality, and maternal monitoring on adolescent substance use: a 2‐Year Longitudinal Examination. Child development, 80(5), 1448-1462. https://doi.org/10.1111/j.1467-8624.2009.01344.x
• Calvete, E., Orue, I., & Hankin, B. (2012). P-271-Depression in adolescents: Reciprocal influences between depression, stress and cognitive vulnerabilities. European Psychiatry, 27(S1), 1-1. https://doi.org/10.1016/S0924-9338(12)74438-3
• Camara, M., Bacigalupe, G., & Padilla, P. (2017). The role of social support in adolescents: are you helping me or stressing me out?. International Journal of Adolescence and Youth, 22(2), 123-136. https://doi.org/10.1080/02673843.2013.875480
• Chen, Y., & Feeley, T. H. (2018). Risk perception, social support, and alcohol use among US adolescents. International Journal of Communication and Health, 13, 11-22.
• Coombs, R. H., & Landsverk, J. (1988). Parenting styles and substance use during childhood and adolescence. Journal of Marriage and the Family, 473-482. https://doi.org/10.2307/352012
• France, A. (2007). Understanding youth in late modernity. Open University Press. McGraw Hill Education.
• Eker, D., Arkar, H., & Yaldız, H. (2001). Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeği’nin gözden geçirilmiş formunun faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği. Türk Psikiyatri Dergisi, 12 (1), 17-25.
• Gonzalez, J. C., Feinberg, D. K., Stewart, R. W., Young, J., & Orengo-Aguayo, R. (2024). Risk and protective factors associated with substance use among Puerto Rican youths after Hurricane María: a cross-sectional study. BMC Public Health, 24(1), 2291. https://doi.org/10.1186/s12889-024-19720-2
• Gottlieb, B. H. (2017). Social support in adolescence. In Adolescent stress (pp. 281-307). Routledge.
• Gökcearslan Çifci, E., & Polat Uluocak, G. (2011). Alkol ve madde bağımlısı ergenler ve aileleri: güçlendirme yaklaşımı temelinde sosyal hizmet müdahalesi. Y. Özkan (Der.), Sosyal dışlanma ve aile: Sosyal hizmet müdahalelerinde güçlendirme yaklaşımı, Ankara: Maya Akademi, 89-106.
• Hsıeh, H. F., Zımmerman, M. A., Bauermeıster, J. A., Caldwell, C. H., Xue, Y., Wang, Z. & Hou, Y. (2016). Cumulative risks and promotive factors for Chinese adolescent problem behaviors. Journal of Applied Developmental Psychology, 43, 71-82. http://dx.doi.org/10.1016/j.appdev.2016.01.003
• Icıck, R., Lauer, S., Romo, L., Dupuy, G., Lépıne, J. P., & Vorspan, F. (2013). Dysfunctional parental styles perceived during childhood in outpatients with substance use disorders. Psychiatry research, 210(2), 522-528. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2013.06.041
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri (Vol. 5, p. 359). Ankara, Turkey: Asil Yayın Dağıtım.
• Karakaş, S. A., & Ersöğütçü, F. (2016). Madde bağımlılığı ve hemşirelik. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 3(2), 133-139. https://doi.org/10.17681/hsp.34389
• Karakoç, T. (2008). Ayaktan kemoterapi alan geriatrik hastalarda sosyal destek ile yorgunluk arasındaki ilişki. (Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
• Klimes‐Dougan, B., Brand, A. E., Zahn‐Waxler, C., Usher, B., Hastings, P. D., Kendziora, K., & Garside, R. B. (2007). Parental emotion socialization in adolescence: Differences in sex, age and problem status. Social Development, 16(2), 326-342. https://doi.org/10.1111/j.1467-9507.2007.00387.x
• Köse, E. Ö., Gül, Ş., & Keskin, B. (2017). Ortaöğretim öğrencilerinin madde bağımlılığı ile ilgili farkındalık ve bilgi düzeylerinin incelenmesi. Bağımlılık Dergisi, 18(1), 8-15.
• Kulaksızoğlu, A. (2014). Ergenlikte sosyalleşme ve ahlak gelişimi: Ergenlik psikolojisi. 16. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Küçükşen, K., Şener, M. M., Tekin, H.H., & Demirel, B. (2024). Madde bağımlısı bireylerde aile işlevselliği ve sosyal destek algısı. The Journal of Academic Social Science Studies, 12(53), 199-212. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS3808
• Lifrak, P. D., McKay, J. R., Rostain, A., Alterman, A. I., & O'brien, C. P. (1997). Relationship of perceived competencies, perceived social support, and gender to substance use in young adolescents. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 36(7), 933-940. https://doi.org/10.1097/00004583-199707000-00015
• Mezulis, A. H., Funasaki, K. S., Charbonneau, A. M., & Hyde, J. S. (2010). Gender differences in the cognitive vulnerability-stress model of depression in the transition to adolescence. Cognitive Therapy and Research, 34(6), 501-513. doi: 10.1007/s10608-009-9281-7
• Oktan, V. (2015). Üniversite öğrencilerinde problemli internet kullanımı, yalnızlık ve algılanan sosyal destek. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(1), 281-292.
• Özay Köse, E., & Gül, Ş. (2018). Madde bağımlılığı farkındalık ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 41-56. https://doi.org/10.17679/inuefd.327521
• Özmen, F., & Kubanç, Y. (2013). Liselerde madde bağımlılığı--mevcut durum ve önerilere ilişkin okul müdürleri ve öğretmenlerin bakış açıları. Electronic Turkish Studies, 8 (3). https://www.ajindex.com/dosyalar/makale/acarindex-1423933037.pdf
• Öztürk, M. O., & Uluşahin, A. (2023). Ruh sağlığı ve bozuklukları. (18. Baskı). Nobel Tıp Kitabevleri. Ankara.
• Pettit, J. W., Lewinsohn, P. M., Seeley, J. R., Roberts, R. E., & Yaroslavsky, I. (2010). Developmental relations between depressive symptoms, minor hassles, and major events from adolescence through age 30 years. Journal of abnormal psychology, 119(4), 811.
• Piko, B. (2000). Perceived social support from parents and peers: which is the stronger predictor of adolescent substance use?. Substance use & misuse, 35(4), 617-630. https://doi.org/10.3109/10826080009147475.
• Repetto, P. B., Zımmerman, M. A. & Caldwell, C. H. (2004). A longitudinal study of the relationship between depressive symptoms and alcohol use in a sample of inner-city black youth, Journal of Studies on Alcohol, 65(2), 169-178. https://doi.org/10.15288/jsa.2004.65.169
• Shek, D. T. (2006). Construction of a positive youth development program in Hong Kong, International Journal of Adolescent Medicine and Health, 18(3), 299-302. https://doi.org/10.1515/IJAMH.2006.18.3.299
• Şen, Z. Ş., Danış, M. Z., & Kutlu, İ. (2025). Madde Bağımlılığı ve farkındalık terapisi: Tedavi yöntemleri ve örnek sosyal hizmet uygulaması. International Journal of Social Inquiry, 18(1), 196-211. https://doi.org/10.37093/ijsi.1650018
• Üstüner Top, F. (2015). Yetişkinliğe bir adım kala: Ergen sağlığı kitabı. AF Ocakçı (Ed), 1.Basım, Göktuğ Yayıncılık, Ankara.
• Usher, K., Jackson, D., & O'brien, L. (2005). Adolescent drug abuse: Helping families survive. International journal of mental health nursing, 14(3), 209-214. https://doi.org/10.1111/j.1440-0979.2005.00383.x
• Wills, T. A., & Cleary, S. D. (1996). How are social support effects mediated? A test with parental support and adolescent substance use. Journal of personality and social psychology, 71(5), 937. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/0022-3514.71.5.937
• Yavuzer, H. (2013). Ergenlik dönemi: Çocuk psikolojisi. 36. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Yaycı, L. (2016). Lise öğrencilerinde aileden algılanan sosyal destek ile denetim odağı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(3), 829-843. https://doi.org/10.17860/mersinefd.282383
• Zimet, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., & Farley, G. K. (1988). The multidimensional scale of perceived social support. Journal of Personality Assessment, 52(1), 30-41. https://doi.org/10.1207/s15327752jpa5201_2