SALİH ZEKİ BEY’İN “MEBHÂS-I SAVT” ADLI ESERİ

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 61 - 80, 30.06.2021

Ayşegül Başar

https://doi.org/10.31811/ojomus.939003

Öz

Salih Zeki Bey Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yetişmiş matematik ve fizik bilginidir. Yaptığı çalışmalarla Türk bilim tarihi yazıcılığının öncü ismi olarak kabul edilmektedir. Çeşitli kurumlarda memuriyyet ve Darülfünûn’da uzun yıllar hoca olarak görev yapmış ve pek çok eser kaleme almıştır. Bu eserlerinden biri de TTK Kütüphanesi’nin “A005920” numaralı dijital kaynağından ulaştığımız 1910 basımlı “Mebhâs-ı Savt” adlı eseridir. Eser Osmanlı’da ses fiziği alanında yayımlanmış ilk eser olması bakımından önem taşımaktadır. Eser 4 ana bölümden oluşmaktadır ve ayrıca müellif “Mûsikî Sesleri” bahsine de yer vermiştir. Bu çalışmanın amacı, adı geçen “Mûsikî Sesleri”nin incelenip, Salih Zeki Bey’in bilimsel anlamda mûsikîmize katkılarının görülmesidir. Bu çalışmada tarihsel araştırma yöntemi kullanılmış ve veriler döküman inceleme tekniği ile toplanmıştır. Bazı perde isimlerinin günümüzdekilerden farklı olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca makam dizilerinin, günümüz nazariyyesinde kullanılan dizilerden birtakım farklılıkları olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ses Fiziği, Mebhâs-ı Savt, Mûsikî Sesleri, Salih Zeki

SALİH ZEKİ BEY'S WORK NAMED MATTER OF SOUND

Öz

Salih Zeki Bey was a mathematician and physicist who had lived in last era of Ottoman Empire. He is well accepted as a leading name of science histography due to the breakthroughs he had contributed in different branches of science. He had worked in various institutes, been a teacher in Darülfünun for years and written many important works. One of these works is “Mebhâs-ı Savt” which was published in 1910 that we had access in TTK Library digital source number “A005920”. The work is important due to its quality as the first publishing on the subject of acoustics in Ottoman Era. The work has four main parts, besides the author had written a part on the subject “Sounds of Music”, as well. The purpose of this study is to inspect the part “Sounds of Music” of the work and present Salih Zeki Bey’s scientific contributions to our music. Historical research method has been used in the study and the data has been collected with document review technique. Is has been found that some of the tonic key names were different than the ones that we currently use. It has been also seen that some of the tonality cadences show some differences from the ones that are currently used in music theory.

Anahtar Kelimeler

Acoustics, Mebhâs-ı Savt, Sounds of Music, Salih Zeki

Kaynakça

• Büyüköztürk, Ş. ve Akgün, Ö. (2019). Bilimsel araştrma yöntemleri (26.Baskı). Pegem Akademi.
• Çergel, M. (2007). Rauf Yekta Bey’in İkdam gazetesi’nde neşredilen Türk mûsikîsi konulu makaleleri. (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi). space.marmara.edu.tr/handle/11424/11916.
• Darbaz, F. (1973). Türk ve Batı müziği. Hüsnitabiat Matbaası
• Devellioğlu, F.(2006). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik Lûgat (23. Baskı). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Kutluğ, Y. (2000). Türk Musikisi’nde makamlar. Yapı Kredi Yayınları.
• Köprülü, G. (2018). 13-15 Yüzyıl orta çağ islam medeniyeti’nde sistemci okul ve Türk mûsıkîsi ilmine katkıları. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (2), 263-276. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/596994
• Öncel, M. (2014), Türkiye’nin birikimleri-3, müzisyenler. İlke Yayıncılık.
• Özkan, İ. (1994). Türk mûsikîsi nazariyatı ve usulleri kudüm velveleleri. Ötüken Neşriyat.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk mûsikîsi ansiklopedisi 1-2. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2020). Türk Müziğinde Yekta, Ezgi ve Arel teorilerinin pozitivist inşası: Kısa fakat eleştirel bir tarihçe. Eurasian Journal of Music and Dance, (16), 171-215.
• Tanrıkorur, C. (2005), Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi. Dergâh Yayınları.
• Tarkum, E. (2017), Türk Müziği ve batı müziğinin yapısal özellikleri ve çokseslilik açısından incelenmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (1), 31-43.
• Tekin, E. ( 2020). Bando Yarbay Halit Recep Arman’ ın Afganistan’ da askeri müzik alanında bando çalışmaları ve besteleri, Rast Müzikoloji Dergisi, 8 (2), 2444-2470.
• Yekta, R. (1986). Türk Musikisi. Pan Yayıncılık.
• Zeki, S. (1326-1910). Mebhâs-ı Savt. Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi (1.8.0.2026) (ttk.gov.tr). Matbaâyı Âmire. İstanbul.
• Zeren, A. (2010). Müzik fiziği (5. Baskı). Pan Yayıncılık