ÇANAKKALE’DEN ION-IMPOST SÜTUN BAŞLIKLARI

Yıl 2014, Sayı: 22, 325 - 368, 01.05.2014

Ayşe Çaylak Türker

Öz

Çanakkale Boğazı anahtar durumundaki coğrafi konumu nedeniyle Karadeniz
ve Akdeniz arasındaki ilişkilerde büyük önem taşır. Ancak bu önemine karşın
Bizans dönemine ait arkeolojik verileri sınırlıdır. Bu durum bölgenin anlaşılmasında ve Bizans coğrafyasındaki ilişkilerin belirlenmesinde önemli bir sorun oluşturur.
Bölgedeki Bizans dönemi yerleşimlerinin tespit edilmesi, bu yerleşimlerin niteliklerinin belirlenmesi ve yoğunluklarının anlaşılması amacıyla yüzey araştırmaları
yürütmekteyiz. Yüzey araştırmaları sırasında tespit ettiğimiz buluntuların önemli
bir grubunu mimari plastikler oluşturur. Mimari plastikler arasında liturjik işleve
sahip eserlerin yanı sıra taşıyıcı sistemde kullanılmış sütun başlıklarının da çok
sayıda örneği tespit edilmiştir. Bu çalışmanın konusunu sütun başlıkları arasında
sayısal bakımdan yoğun gruplardan birini oluşturan ion-impost tipindeki sütun
başlıklarının değerlendirmesi oluşturmaktadır. Bu çalışma ile bölgede günümüze
ulaşamayan yapıların niteliğinin anlaşılması ve yerleşimlerin lokalizasyon sorunlarının çözümüne katkı sağlanması hedeflenmektedir. Değerlendirilen eserler ise hem
Çanakkale’deki yüzey araştırmalarımız hem de Çanakkale Arkeoloji Müzesi’nde
yürüttüğümüz belgeleme çalışmalarında tespit ettiğimiz ion-impost tipindeki sütun
başlıklarıdır. Çalışma alanımızda ion-impost tipteki sütun başlıklarının kırkbir örneği bulunur. Başlıklardan yedisi, ion volüleri ve/veya impost kabaca biçimlendirilmiş
olarak, tamamlanmadan bırakılmıştır. Bunlardan dördünde ion volütlerinin helezonları işlenmemiş; ekinus, pulvinus ve impost bölümleri bezenmeden bırakılmıştır. Başlıklardan birinde impostun ön ve arka yüzünde bezeme bulunduğu halde
ion volütlü alt bölüm tamamlanmamıştır. Bir başlıkta ise başlığın ön yüzünde ion
volütleri, ekinus ve impost bezemeleri tamamlanmış olduğu halde pulvinuslar ve
arka yüzdeki volütlerin helezonları ile ekinus işlenmemiştir.
Çalışma alanımızda belgelediğimiz ion-impost sütun başlıkları iki temel biçim
özelliği gösterir. İlkinde ion volütlerinin bulunduğu bölüm yüksektir ve volütler
impostun sınırlarını aşacak biçimde yanlara doğru çıkıntı oluşturur. Bu tipteki tek
örnek Bozcaada Kalesi içerisinde sergilenen başlıktır ve 5. yüzyıl başına tarihlenen
örnekler ile paralellik gösterir. İkinci tipte ion volütlerinin bulunduğu bölüm daha
dardır ve impostun genişliğini aşmaz. Bu gruptaki örnekler ion volütlerinin işlenişine göre üç grupta değerlendirilebilir. Bunlardan ilkinde; ion volütlerinin helezonları yatağından dışa doğru çıkıntı yapar. Bu grubun sekiz örneği vardır. Bu tipteki
başlıkların benzerleri form özelliğine göre 5. yüzyıl son çeyreğine tarihlenir. İkinci
gruptaki örneklerde volütler üçüncü gruptakilere göre daha belirgin ve yüksek
olduğu halde üçüncü grupta volütler daha şematik işlenmiştir ve volütlerin boyu
kısalmıştır. İkinci grupta değerlendirilebilecek on bir başlık bulunur. Bu başlıklar 5.
yüzyıl sonu ve 6. yüzyıl ilk yarısı örnekleri ile benzerlik gösterir. Üçüncü grupta on
beş başlık bulunur. Bu gruptaki başlıklar ise biçim özellikleri ve benzer örneklerine
göre 6. yüzyıl ikinci yarısına tarihlendirilebilir.
İncelediğimiz başlıklar bir örnek dışında mermerden üretilmiştir. Kullanılan
mermer türleri ise gri damarlı beyaz ve beyaz mermerdir. Başlıkların buluntu
konumları Çanakkale Boğazı’nın her iki yakasındaki yerleşim alanlarına işaret
eder

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Mimari plastik, Sütun başlığı, Ion-impost, Bizans Dönemi.

Ionic-Impost Column Capitals from Çanakkale

Öz

The Hellespont area, due to its key geographical location dominates in production, consumption as well as trading contacts between the Black Sea and the
Mediterranean in the Byzantine period. Despite this importance of its, its archaeological data are rather limited. This creates a serious problem in the research on
the Byzantine period. We conduct archaeological surveys in order to determine
the Byzantine settlements on the valleys reaching the Hellespont and in order to
understand the settlement patterns. An important group of the findings we obtained
from these project studies are architectural sculptures. Numerous specimens of
column capitals used in the structures were detected besides the pieces belonging
to liturgical use among the architectural plastic items. The subject of this study is
the evaluation of ionic impost type of column capitals comprising one of the groups
with a large number of items among the column capitals. With this study, it is
aimed to understand the quality of buildings which no more exist in the region and
to contribute to the localization problems of the settlements. The works evaluated
here are the ionic impost type of column capitals we detected both in our surveys
in Çanakkale and in our documentation studies in the Çanakkale Archaeology
Museum.
Forty-one specimens of the Ionic impost type of column capitals are found
in our study area. Of the capitals, seven were left uncompleted, with their Ionic
volutes and/or impost being roughly shaped. In four of them, the spirals of Ionic
volutes were not engraved and the echinus, pulvinus and impost sections were left
undecorated. In one of the capitals, the lower section with Ionic volutes was not
completed, even though the front and rear faces of the impost contained decorations. In a capital, however, the pulvini, the spirals of the volutes on the rear face
and the echinus were not engraved, although the Ionic volutes, the echinus and the
impost decorations on the front face of the capital were completed. Of the capitals,
seven have survived, with half or ¼ of them being preserved. The Ionic impost column capitals we documented in our study area, display
two basic characteristics of form. In the first one, the section containing the Ionic
volutes is high and the volutes protrude towards the sides in a way that they go
beyond the borders of the impost. The only specimen of this type is the capital
which is exhibited inside the Bozcaada Castle and it is parallel with the specimens
dated to the early 5th century. In the second type, the section containing the Ionic
volutes is narrower and does not exceed the width of the impost. The specimens in
this group can be evaluated in three groups according to the engraving of the Ionic
volutes. In the first one, the spirals of Ionic volutes protrude from their beds. This
group has eight specimens. Analogues of this type of capitals are dated to the last
quarter of the 5th century according to their characteristic of form. Even though
the volutes in the specimens of the second group are more evident and higher than
those of the third group, the volutes were more schematically engraved and shortened in the third group. There are eleven capitals which might be evaluated in the
second group. These capitals resemble the specimens of the late 5th century and the
first half of the 6th century. There are 15 capitals in the third group. The capitals
in this group can be dated to the second half of the 6th century according to their
characteristics of form and analogues.
Apart from one piece, the capitals we examined were made of marble. The
types of marble used are gray veined white marble and white marble. The findspots of capitals indicate the settlement areas on both sides of the Hellespont. This
demonstrates that the areas on the coasts of the Hellespont were intensively settled
in the early Byzantine period.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale, Architectural sculpture, Column capital, Ionic-impost, Byzantine period.