ROMA DÖNEMİ TÖREN ALAYLARININ KENT DOKUSUNA ETKİLERİ: ROMA VE İSTANBUL’DAKİ ZAFER ALAYLARI

Yıl 2006, Sayı: 14, 127 - 148, 01.11.2006

İdil Üçer Karababa

Öz

Tören alayı kavramı kamusal kutlamalarda, kent mekanında iki ya da daha
fazla nokta arasında, kutlamayla ilişkili bir grup tarafından gerçekleştirilen yürüyüşlere işaret eder. Günümüz kentinde belki de bu değişim hayatın durması anlamına geldiği için bu tür yürüyüşlere çok sık rastlamıyoruz ancak bir Roma kentini
çalışırken tören alaylarını dikkate almamaya imkân yoktur. Roma kentleri dini
bayramlar, imparatorlukla ilgili kutlamalar, cenaze ve zafer törenleri gibi pek çok
değişik sebeble yılın büyük bir kısmında tören alaylarına sahne oluyordu. Çok sıklıkla tekrarlanan bu yürüyüşler kentte geçici değişikliklere sebep oldukları gibi kent
dokusunun biçimlenmesinde de önemli bir unsur olarak karşımıza çıkıyorlardı.
Roma döneminde zafer alayları genelde yanlızca başkentlerde gerçekleştirilebiliyordu. Bu yüzden Roma ve İstanbul’un kent dokusunun biçimlenmesinde özellikle
zafer alayları çok etkili olmuşlardır.
Roma’daki zafer alayları Campus Martius’da başlar, Palatinus tepesinin eteklerini izleyerek Forum Boarium ve Circus Maximus’tan geçer ve İuppiter tapınağında
son bulurdu. Bu yol boyu zamanla zaferle ilgili anıtlarla bezenmiş, zafer alayının
rahat izlenmesine olanak veren revaklar, tiyatro ve hippodrom gibi yapılar da bu
yol üzerinde inşa edilmişlerdir. Hristiyanlığın devletin resmi dini olarak kabülünden sonra zafer alayları, törenin odak noktası olan İuppiter tapınağına uğramaya
son verirler ve Forum Romanum törenin yeni son durağı olarak belirlenir.
Odağın dini bir yapıdan kamusal bir alana kaydırılması olgusu, İstanbul’da
Mese’nin güney kolundaki imparatorluk forumlarının zafer törenlerinin ana mekanları olarak kullanılmasıyla daha da pekişir. Aslında İstanbul’un kent dokusunun
beşinci yüzyılın ikinci yarısına kadar ki biçimlenme süreci, güney kolunun zafer
alayının ana güzergahı olarak tanımlanmasıyla yakından ilişkilidir. Beşinci yüzyılın
ikinci yarısından sonra zafer alayları artık imparatorların sefere çıkmaması nedeniyle eski önemlerini yitirirler. Buna bağli olarak Mese’nin güney kolu da önemini kaybeder ve kentin doğu ucu, hippodromdaki kutlamalar yoluyla zafer törenlerinin yeni
odağı olur. İmparator İustianus’un Augustaion’u zafere gönderme yapan anıtlarla
kendi forumu olarak yeniden kurgulaması bu yeni odağı daha da sağlamlaştırır

Anahtar Kelimeler

Tören, zafer alayı, zafer anıtı, başkent, kent dokusu, kamusal alan

Influence of Roman Ceremonial Processions on the Urban Layout: Triumphal Processions in Rome and Constantinople

Öz

Procession is a form of public ceremony that uses the urban landscape as the
site of its performance, and transforms it temporarily as well as permanently.
Perhaps, because of this aspect, processions are not the most popular form of public ceremony in today’s cities. Yet, processions were frequently performed in the
Roman cities for various reasons such as for religious festivals, coronations, funerals and triumphs. Roman triumphal processions could have only be performed in
capital cities. They, therefore, had a significant influence on the development of
the urban layouts of both Rome and Constantinople.
The triumphal procession in Rome started at the Campus Martius, made a loop
around the Palatine Hill passing through the Forum Boarium and Circus Maximus,
and ended at the Temple of Jupiter. This route not only attracted the construction of triumphal mouments like triumphal arches, but also buildings that would
facilitate comfortable viewing conditions like porticoes, theaters and hippodromes.
Temple of Jupiter ceased to be the focus of triumphal processions in Rome after
Constantine the Great. As Christianity became the religion of the state, Forum
Romanum became the new focus of the ceremony.
This shift from a religious building to a public space was furthered in
Cosntantinople where the ritual emphasis was put on the imperial fora located
on the south arm of the Mese. In fact, development of the urban structure of
Constantinople till the mid-Vth century is closely bound with the definition of
this arm as the triumphal route. In the mid-Vth century triumphal procession lost
its significance, since the emperors no longer lead the armies to the campaigns.
As a result, the southern arm of the Mese lost its significance, and the eastern tip of the city with the ceremonies in the hippodrome became the focus of the ritual.
Justinian further developed this aspect when he rebuilt the Augusteion as his forum,
and embellished it with triumphal connotations

Anahtar Kelimeler

Ceremony, triumphal procession, triumphal monument, capital city, urban fabric, public space

Kaynakça

• Barini 1952 Barini, C., Triumphalia: Imprese ed onori militari durante l’impero romano, Turin.
• Bauer 2002 Bauer, F. A., “Urban Space and Ritual: Constantinople in Late Antiquity”, Acta ad Achaelogiam et Artium Historiam Pertinenta 15, 27-61.
• Bonfante Warren 1970 Bonfante Warren, L., “Roman Triumphs and Etruscan Kings”, Journal of Roman Studies 60, 49-66.
• Curran 2000 Curran, J.R., Pagan City Christian Capital: Rome in the Fourth Century, Oxford.
• Favro 1994 Favro, D., “The Street Triumphant”, Streets: Critical Perspectives on Public Space, ed. Z. Çelik, D. Favro, R. Ingersoll, London, 151-164.
• Janin 1964 Janin, R. Constantinople byzantine, dévelopment urbain et répertoire topographique, Paris. Kalas 1999 Kalas, G. A., Sacred Image/Urban Space: Image, Installations and Rituals in the Early Medieval Forum, Ph. D. in Bryn Mawr College.
• Kiilerich 1998 Kiilerich, B., The Obelisk Base in Constantinople: Court Art and Imperial Ideology.
• Krautheimer 1983 Krautheimer, R., Three Christian Capitals: Topography and Politics, Los Angeles.
• Kunzl 1988 Kunzl, E., Der Römische Triumph: Siegesfeiern im antiken Rom, Munich.
• MacAdam 1989 MacAdam, A., Blue Guide: Rome and its Environs, New York. MacCormack 1981 MacCormack, S. G., Art and Ceremony in the Late Antiquity, Berkeley.
• Majeska 1984 Majeska, G. P., “Russian Travelers to Constantinople in the Fourteenth and Fifteenth Centuries”, Dumbarton Oaks Studies 19, 136, 184.
• Mango 2000 Mango, C., “The Triumphal Way of Constantinople and the Golden Gate”, Dumbarton Oaks Papers 54, 173-188.
• Mango 1993 Mango, C., “The Development of Constantinople as an Urban Center”, Studies on Constantinople, Hampshire, 117-136.
• McCormick 1986 McCormick, M., Eternal Victory, Cambridge. Müller-Wiener 2002 Müller-Wiener, W., İstanbul’un Tarihi Topografyası, İstanbul (Bildlexicon zur Topographie Istanbuls, Tübingen 1977, Türkçe çeviri).
• Payne 1962 Payne, R., The Roman Triumph, London Tiftixoglu 1973 Tiftixoglu, V., “Die Hellenianai nebst einigen anderen Besitzungen im Vorfeld des frühen Konstantinopel”, Studien zur Frühgeschichte Konstantinopels (Miscellanea Byzantina Monacensia 14) ed. H.G. Beck, Munich.
• Turner 2002 Turner, V., “Liminality and Communitas”, A Reader in the Anthropology of Religion, ed. M. Lambek, Massachusetts, 358-374
• Turner 1982 Turner, V., From Ritual to Theater: Human Seriousness of Play, New York.
• Versnel 1970 Versnel, H. S., Triumphus: An Inquiry into the Origin, Development, and Meaning of the Roman Triumph, Leiden.