Knidos Kent Surları: Kap Krio Savunma Sistemi ve 56 Numaralı Kule (?)

Yıl 2020, Sayı: XXVIII, 165 - 206, 01.05.2020

Aytekin Büyüközer

Öz

Karia Bölgesi’nin kıyı kentlerinden biri olan Knidos, Datça Yarımadası’nın en uç noktasında yer almaktadır. Kent, güneye bakan ve denize doğru alçalan eğimli bir arazi ile hemen önündeki küçük ada (Kap Krio) üzerine kurulmuştur. Knidos, MÖ 4. yüzyılda bazı araştırmacılar tarafından taşınma olarak yorumlanan bir hareketlilik yaşamıştır. Kentte, Arkaik ve Klasik Dönem kalıntıları üzerine orthogonal bir planlamayla bugünkü kalıntıların büyük çoğunluğunun oluşturduğu bir düzenleme yapılmıştır. Bu düzenleme Geländemauer tipi bir kent suru ile koruma altına alınmıştır. Bu çalışmada kent surunun önemli bir parçası olan Kap Krio’nun sur bedenleri ve kuleleri incelenecek, ardından Kap Krio’nun doğu ucundaki, kule mi yoksa deniz fener mi olduğu tartışma konusu olan 56 numaralı kulenin (?) işlevi üzerine yeni bir öneri sunulacaktır. Son olarak MÖ 330 yıllarına tarihlendirilen kent surunun inşa tarihi tartışılacaktır. Kap Krio, ana karanın hemen yanı başında, güneyde dik bir uçurum ile sonlanan, savunması kolay, kuzeyden güneye doğru yükselen bir tepe görünümündedir. Kentte çalışma yapan araştırmacılardan bazıları, Knidos’taki ilk yerleşimin Kap Krio’da yapıldığını belirtmişlerdir. Her koşulda Kap Krio kent için oldukça önemlidir bu nedenle MÖ 4. yüzyıldaki imar faaliyetleri çerçevesinde ana kara ile birlikte ada da savunma sistemi içine alınmış ve kuzey yamaçta oluşturulan teraslarla, yapılar için uygun alanlar meydana getirilmiştir. Kap Krio’nun topoğrafik yapısı adaya doğal bir tahkimat sağlamış, eksik görülen bölümler sur ve kulelerle desteklenmiştir. Adanın batısı ve doğusu birbirinden bağımsız savunma hattına sahiptir. Kap Krio’nun güneyinde ise arazi çok sarptır ve çoğu yerde 90°’lik uçurumlara dönüşür. Bu nedenle güneyde herhangi bir savunma hattına ihtiyaç duyulmamıştır. Surlar adanın batısında fay dikliğinin güneybatıdaki başlangıç noktasından başlar, fay dikliğini takip ederek Askeri Liman girişindeki kuleye bağlanır. Bu hat boyunca duvarlar arazinin yapısına uyum göstermek için bazı bölümlerde yön değiştirerek kademe ve dirsekler oluşturur. Surun başladığı noktadan Askeri Liman girişine kadar 8 kule yer almaktadır. Sur bedenleri trapezoidal, rektagonal ve polygonal bloklardan karışık bir örgü tekniğine sahipken, kulelerde neredeyse istisnasız bir şekilde rektagonal bloklar kullanılmıştır. Adanın doğusunda sadece 2 kule yer almakta, bu kuleler ve sur bedenlerinde de batı surundaki teknikler kullanılmıştır. Knidos sur bedenleri ve kulelerdeki farklı örgü teknikleri görülmekte olup, bu uygulamanın sebebi olarak farklı olasılıklar önerilmektedir. Bu duruma dair en geçerli olasılık projenin kısa sürede tamamlanabilmesi için arazinin farklı gruplar tarafından paylaşılmış olmasıdır Kap Krio’nun doğusundaki 56 numaralı kulenin işlevi tartışmalıdır. Yapının deniz feneri ve savunma amaçlı bir kule olduğuna dair değerlendirmeler vardır. Ancak konumu, ölçüleri, örgü tekniği ve planı dikkate alınarak yapılan değerlendirmeler yapının Knidos yapı repertuarı içinde özellikle doğu nekropolünde yoğun olarak görülen temenos veya peribolos tipi mezarlarla benzerlikler içinde olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, her ne kadar kent suru içinde yer alıyor olsa da yapının Knidos’un tipik temenos/peribolos mezarlarının bir örneği olduğunu düşünüyoruz. Knidos surları kentin taşınmış olduğu düşüncesi ile bağlantılı olarak MÖ 330 yılına tarihlendirilmiş ve bu tarih farklı araştırmacılarca sorgulanmadan kabul edilmiştir. Ancak kentin taşınma düşüncesi ve dolayısıyla söz konusu tarih tartışmaya açıktır. Kentin taşınma tartışmalarından bağımsız olarak, önyargısız bir şekilde, orthogonal plan esasına göre yeniden düzenlendiği dönemdeki önemli yapıları ve bu yapılardaki heykeltıraşlık eserleri dikkate alındığında bu planlamanın daha erken bir tarihte gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Kent planlamasının savunma sisteminden bağımsız yapılamayacağı hatta bir yerleşim yerini şekillendirmek için öncelikle savunma sorununun çözülmesi gerektiği düşüncesinden hareketle kent surunun MÖ 4. yüzyılın 2. çeyreğinde tamamlanmış olması gerekir.

Anahtar Kelimeler

Karia, Knidos, Kap Krio

Kaynakça

• Adam 1982 Adam, J. P., L’architecture militaire grecque, Paris. Altunel v.d. 2003 Altunel, E. – S. Stewart – A. Barka – L. Piccardi, “Earthquake Faulting at Ancient Cnidus, SW Turkey”, Turkish Journal of Earth Sciences 12, 137-151. Arrianus Anabasis, İskenderin Seferi, Aleksandrou Anabasis (çev. Furkan Akderin), İstanbul, 2005. Bartoccini 1958 Bartoccini, R., Il Porto Romano de Leptis Magna, Rome. Bean – Cook 1952 Bean, G. E. – J. M. Cook, “The Cnidia”, BSA 47, 171-212. Bent 1888 Bent, J. Th., “Discoveries in Asia Minor”, JHS 9, 80-92. Bernard – Goldvin 1995 Bernard, A. J. – C. Goldvin, Alexandrie: luminiere du monde antiquite, Dijon.